Πνευματικά δικαιώματα και… υποχρεώσεις στο διαδίκτυο

του Γιώργου Κόκουβα

«Το διαδίκτυο έχει χαρακτηριστεί ως η μεγαλύτερη απειλή στα πνευματικά δικαιώματα από τότε που αυτά εμφανίστηκαν ως όρος. Έργα με πνευματικά δικαιώματα στον ιστό είναι οι ειδήσεις, τα software, τα μυθιστορήματα, τα σενάρια, τα γραφικά, οι φωτογραφίες, ακόμη και τα email. Η τρομακτική πραγματικότητα είναι πως σχεδόν τα πάντα στο internet διέπονται από πνευματικά δικαιώματα». Τάδε έφη το website που εξειδικεύεται στο λεγόμενο «copyright», Benedict.com. 

Η διαχείριση και η τήρηση των κανόνων περί πνευματικών δικαιωμάτων μας αφορά όλους, αν λάβουμε υπόψη πως πλέον κάνουμε σχεδόν τα πάντα online: Διαβάζουμε βιβλία και ειδήσεις, βλέπουμε ταινίες, ακούμε μουσική, δημοσιεύουμε φωτογραφίες. Υπάρχουν, όμως, αλήθεια, σαφείς κανόνες σε ένα τόσο χαώδες σύμπαν, όσο αυτό των bits του ιστού; Μήπως τελικά… παρανομήσαμε κι εμείς, μεταφέροντας την παραπάνω πρόταση του Benedict χωρίς την άδειά του; Πώς ξεχωρίζουμε τα όρια μεταξύ «υγιούς» ροής των περιεχομένων του διαδικτύου και της παραβίασης του copyright;

Η αλήθεια είναι ότι το ζήτημα χτύπησε από νωρίς και την πόρτα του in2life, καθώς δεκάδες blogs και sites αναδημοσιεύουν το πρωτότυπο περιεχόμενό μας, χωρίς καμία αναφορά στην προέλευσή του ή στον συντάκτη του. Αλλά, σίγουρα, η υπόθεση δεν σταματά εκεί: Επηρεάζει ακόμη και έναν απλό χρήστη του internet, που απορεί γιατί το YouTube του καταργεί τα videos, γιατί δεν πρέπει να κατεβάζει ταινίες μέσω torrents, γιατί η φωτογραφία του καταλήγει αναδημοσιευμένη χωρίς την άδειά του.

Έτσι, λοιπόν, «συντάξαμε» τις ερωτήσεις που ο μέσος χρήστης θα ήθελε να κάνει σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα στο διαδίκτυο, και ψάχνουμε τις απαντήσεις για να μην παρανομούν εις βάρος μας, αλλά και να μην… παρανομούμε κι εμείς οι ίδιοι, χωρίς να το γνωρίζουμε.

*Μπορώ να αναδημοσιεύσω κείμενα άλλων ιστοσελίδων στο blog μου;

Προφανώς τα γραπτά (εκτός του ότι… μένουν) ανήκουν σε αυτόν που τα έγραψε/δημοσίευσε. Το αν επιτρέπεται να τα αναδημοσιεύσετε στο δικό σας blog ή ιστότοπο εξαρτάται από τους όρους που αναφέρονται στην ιστοσελίδα του πρωτότυπου κειμένου. Άλλοι όροι για παράδειγμα διέπουν ένα λήμμα της Wikipedia, που μπορεί ο καθένας να χρησιμοποιήσει ακριβώς επειδή είναι δωρεάν και ελεύθερη για όλους, και άλλοι μια εμπορική ιστοσελίδα, ο συντάκτης της οποίας πληρώνεται και κοπιάζει για να γράψει το κείμενο στο οποίο κάνετε copy-paste ελαφρά τη καρδία.

Βέβαια, η ανωνυμία των blogs και οι σημερινές συνθήκες χάους δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για «κυνήγι αντιγραφέων», γι’ αυτό έχει επικρατήσει στην «πιάτσα» του internet η ευγενική χειρονομία να αναγράφεται τουλάχιστον ο συντάκτης και η πηγή από την οποία προέρχεται αυτό που (ανα)δημοσιεύετε, με ενεργό link προς αυτήν, σε εμφανές σημείο. Αυτό έχει επικρατήσει εν μέρει και για έναν επιπλέον λόγο: Τώρα πλέον πολλά sites και portals ανακαλύπτουν τον εξής κανόνα: Το να επιτρέπεις (με όρους) να κυκλοφορεί το υλικό σου, είναι ίσως πιο συμφέρον από το να το περιορίζεις.

*Πώς μπορώ να προστατεύσω το δικό μου πρωτότυπο περιεχόμενο;
Ας πάρουμε, με άλλα λόγια, την αντίστροφη περίπτωση. Αυτή δηλαδή στην οποία δεν είστε εσείς που αναδημοσιεύετε «ξένο» υλικό, αλλά που κινδυνεύετε να κλέψουν το δικό σας. Κατ’ αρχήν, για να μπορέσετε να το προστατεύσετε, πρέπει να έχετε διασφαλίσει ότι όντως είναι πρωτότυπο – αν για παράδειγμα έχετε στην κατοχή σας ένα blog, στο οποίο το μόνο που κάνετε είναι να σταχυολογείτε ενδιαφέρουσες ειδήσεις από όλο το διαδίκτυο, η προστασία δεν έχει πολύ νόημα, γιατί το υλικό σας δεν είναι πρωτότυπο.

Εφόσον, το περιεχόμενο είναι πρωτότυπο, μπορείτε να βρείτε με google searching για κάθε δημοσίευμα αν κάποιος έχει εκμεταλλευτεί το υλικό σας και να του ζητήσετε να το κατεβάσει ή να σας αναφέρει ως πηγή. Αυτός είναι ο δύσκολος τρόπος. Ο πιο χρηστικός είναι να εγγράψετε τον ιστότοπό σας σε υπηρεσία που σας προσφέρει την «ετικέτα» του Προστατευμένου Περιεχομένου. Ειδικά widgets, όπως το Copyscape για παράδειγμα, για το οποίο θα βρείτε πληροφορίες στο παρακάτω video, μπορούν να ενημερώνουν τους αναγνώστες ότι το περιεχόμενό σας είναι προστατευόμενο, καθώς και να ψάχνουν αυτόματα στον παγκόσμιο ιστό αν κάποιος έχει αντιγράψει υλικό ή μέρος του υλικού σας – μάθετε περισσότερα εδώ. 



*Τι είναι τα Creative Commons;
Μερικές αράδες πιο πάνω, σας λέγαμε ότι κάθε ιστοσελίδα επιλέγει διαφορετικούς όρους για να προστατεύσει το περιεχόμενό της. Η υπηρεσία των Creative Commons είναι από τους πλέον διαδεδομένους τρόπους να «εγγράψετε» το υλικό σας ως πρωτότυπο και να γνωστοποιήσετε στο κοινό την άδεια που το διέπει. Με άλλα λόγια, εγγράφεστε στα Creative Commons, επιλέγετε έναν από τους έξι τύπους άδειας που προσφέρονται και εντάσσετε κάθε «πνευματικό σας παιδί» σε αυτό που ταιριάζει στις ανάγκες σας, ανάλογα με το αν θα επιτρέψετε τροποποίηση του έργου σας, αν θα υπάρχει εμπορική εκμετάλλευση κ.α. – μάθετε περισσότερα και βρείτε την κατάλληλη άδεια εδώ. Την δυνατότητα να προσδώσετε στις φωτογραφίες που ανεβάζετε την ανάλογη άδεια σας δίνει και η πλατφόρμα του γνωστού photo-social media Flickr. Με ανάλογο τρόπο λειτουργούν και τα WikiCommons, δηλαδή οι εικόνες, τα ηχητικά αρχεία και τα videos που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθένας ελεύθερα μέσα από την «δεξαμενή» της Wikipedia.

*Γιατί μου διαγράφουν τα videos που ανεβάζω στο YouTube;
Προφανώς γιατί κάποιος παραπονέθηκε ότι παραβιάζετε τα πνευματικά του δικαιώματα. Κάποια δισκογραφική εταιρία, εφόσον έχετε μεταφορτώσει μουσικό έργο ή απόσπασμα που ανήκει σε καλλιτέχνη της, κάποιο κινηματογραφικό studio, εφόσον έχετε ανεβάσει απόσπασμα ή ολόκληρη ταινία, ή γενικά οποιοσδήποτε διεκδικεί την «πατρότητα» κάποιου εκ των στοιχείων που περιέχονται στα εν λόγω video. Ακολουθούν αναλυτικά οι περιπτώσεις για τις οποίες οι ιθύνοντες του YouTube μπορούν να… επέμβουν με ψαλίδι.

Το video σας ενδεχομένως παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα κάποιου:
-Ακόμα και αν αναφέρετε τον ιδιοκτήτη/συγγραφέα/συνθέτη.
-Ακόμα και αν δεν πουλάτε το βίντεο έναντι χρημάτων.
-Ακόμα και αν εμφανίζονται παρόμοια βίντεο στο YouTube.
-Ακόμα και αν το βίντεο περιλαμβάνει δήλωση πνευματικών δικαιωμάτων, ενδέχεται να αποτελεί παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.
-Εάν έχετε δημιουργήσει ένα βίντεο από μικρά κλιπ περιεχομένου που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, ακόμα και αν το επεξεργαστείτε στη συνέχεια, το περιεχόμενο εξακολουθεί να αποτελεί παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.
-Εάν το έχετε καταγράψει από την τηλεόραση ή το έχετε λάβει από άλλον ιστότοπο, ενδέχεται να προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και απαιτεί την άδεια του κατόχου του για διανομή ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο εντός των νόμιμων εξαιρέσεων των πνευματικών δικαιωμάτων.
-Μάθετε περισσότερα εδώ 

*Γιατί ορισμένες ταινίες υπάρχουν ολόκληρες στο YouTube; Αυτές δεν διέπονται από πνευματικά δικαιώματα;

Γιατί αυτές οι ταινίες ανήκουν πλέον στο λεγόμενο “public domain”. Πράγμα που σημαίνει ότι η άδεια πνευματικών δικαιωμάτων έχει λήξει (στα περισσότερα κράτη λήγει 70 χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού οποιουδήποτε έργου) ή ο κάτοχός τους τα έχει απαρνηθεί ή στερηθεί. Έτσι, για παράδειγμα, θα βρείτε πολλές ταινίες του βωβού σινεμά ή της χρυσής εποχής του Hollywood στο Youtube, ελεύθερα προσβάσιμες σε όλους. Φυσικά, ας μην ξεχνάμε και την πιο απλή περίπτωση: Μπορεί μια εταιρία ή ένας καλλιτέχνης που έχει στην κατοχή του τα πνευματικά δικαιώματα των έργων απλώς να έχουν δώσει την άδειά τους να προβάλλεται ελεύθερα, γιατί έκρινε πως αυτό λειτουργεί προς το συμφέρον τους.

*Όταν ανεβάζω φωτογραφίες στο Facebook, χάνονται τα πνευματικά μου δικαιώματα;
Η απάντηση είναι όχι. Συνεχίζετε να διατηρείτε τα πνευματικά δικαιώματα όσων ποστάρετε στα social media. Αυτό που αναφέρει το ίδιο το Facebook στους σχετικούς όρους χρήσης είναι πως «όταν ανεβάζετε το υλικό σας, μας παραχωρείτε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε και να προβάλουμε αυτό το υλικό». Το ίδιο περίπου ισχύει και με τα πρωτότυπα videos που ανεβάζετε στο YouTube. Οι όροι και πάλι λένε πως διατηρείτε τα πνευματικά δικαιώματα στο περιεχόμενό σας, απλώς εν ολίγοις παραχωρείτε και στην εταιρία την άδεια να τα διαχειρίζεται… σαν να είχε και αυτή τα πνευματικά δικαιώματα – δηλαδή να αναδημοσιεύει και να προβάλλει το υλικό σας ελεύθερα. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να διαβάσετε τους όρους χρήσης και πνευματικών δικαιωμάτων όσων ιστοσελίδων και social media σας ενδιαφέρουν – αυτά δηλαδή στα οποία παρέχετε πρωτότυπο υλικό ή προσωπικά σας δεδομένα.

*Τι σκοτώνει τελικά η πειρατεία;

Οι δισκογραφικές εταιρίες, τα κινηματογραφικά στούντιο, οι δημιουργοί σειρών άρχισαν να ωρύονται σε παγκόσμιο επίπεδο, όταν τα peer2peer file sharing sites και τα torrents κατέκλυσαν το διαδίκτυο, μοιράζοντας δωρεάν ταινίες, τραγούδια και σειρές, χωρίς να υπολογίζουν πνευματικά δικαιώματα. Βέβαια, από την άλλη, πολλοί από αυτούς έχουν περάσει στην αντίπερα όχθη: Γιατί μια αμερικάνικη σειρά που πιθανότατα δεν θα την εξασφαλίσει ποτέ ελληνικό κανάλι, να μην την δουν ελεύθερα και σε εκείνη την άκρη της Μεσογείου; Γιατί τα τραγούδια ενός συγκροτήματος να μην διατεθούν δωρεάν στον ιστό, αφού ούτως ή άλλως υπάρχουν διαθέσιμα για ακρόαση στο YouTube; Τα torrents είναι με άλλα λόγια για μερικούς άλλος ένας τρόπος δημοσιότητας και προβολής.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν είναι παράνομα. Απλώς η διαδικτυακή κοινότητα εκμεταλλεύεται το θολό τοπίο των νομοθεσιών περί πνευματικών δικαιωμάτων και κάποιους τεχνικούς όρους που κάνουν νόμιμα τα αρχεία των torrents, αλλά παράνομη την χρήση τους (και άλλες τεχνικές λεπτομέρειες που δύσκολα θα καταλάβαινε και απόφοιτος της Νομικής), κι έτσι η ροή των «κλεμμένων» έργων συνεχίζεται κανονικά, μέχρι τουλάχιστον κάποιος κολοσσός που θίγεται να κινηθεί νομικά για να κλείσει έναν πάροχο, και να ξεπηδήσουν άλλα τόσα sites που θα τον αντικαταστήσουν. Μάθετε τα πάντα σχετικά με τα torrents και την «πειρατεία» σε παλαιότερο δημοσίευμα του In2life.