Online petitions: Πού πάνε οι υπογραφές μας;

της Έλενας Μπούλια

Το «μάζεμα υπογραφών» προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος στόχος δεν είναι καινούργια ιδέα: Συνέβαινε και συμβαίνει κατά κόρον σε μικρές κοινωνίες, γειτονιές ή πολυκατοικίες, με θετικά, κατά κανόνα, αποτελέσματα, καθώς επιτυγχάνεται η επιθυμία των πολλών.

Από την στιγμή που το ίντερνετ μπήκε στην ζωή μας, πόσο μάλλον με την ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων, το «μάζεμα υπογραφών» απέκτησε την διεθνή ορολογία “online petition” και πλέον μπορεί να αφορά ολόκληρο τον πλανήτη, για πολιτικά, οικολογικά και κοινωνικά θέματα περισσότερο σημαντικά από την μονοδρόμηση ενός δρόμου, σε μία γειτονιά της Αθήνας.

Οι πηγές των online petitions
Οι πρώτες διαδικτυακές υπογραφές εμφανίστηκαν μέσω chain mail -σίγουρα όλοι έχουμε «υπογράψει» σε κάποιο- το οποίο μας παρότρυνε να προωθήσουμε το κείμενο σε μεγάλο αριθμό ατόμων προκειμένου να επιτευχθεί ταχύτερα ο στόχος (δεν θα αναφερθούμε στα chain mails που υπόσχονται αιώνια ευτυχία…). Κάποια από αυτά τα e-mails παρέπεμπαν σε sites σχετικά με το θέμα τους, οπότε έπρεπε εκεί να βάλουμε την ηλεκτρονική υπογραφή.

Από το 2000 άρχισαν να ξεπετάγονται διάφορα sites αποκλειστικά για μάζεμα υπογραφών, όπως το πρωτοπόρο PetitionSite.com, το Petitiononline.com ή το GoPetition.com, τα οποία περιλαμβάνουν περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά «αιτήματα» διαφόρων οργανώσεων ή ομάδων, όπως τα τύπου «υπογράψτε για να μην σταματήσει το Sex and the City» ή τα τύπου «Occupy Wall Street». Από αυτά τα sites έχουν κατά καιρούς ξεκινήσει μεγάλες κινητοποιήσεις για μάζεμα υπογραφών παγκοσμίως, με θέματα όπως οι κλιματικές αλλαγές, τα δικαιώματα των ζωών, η σεξουαλική κακοποίηση, ενώ σε αυτά αναρτώνται καθημερινά αμέτρητες πρωτοβουλίες κοινωνικής αλληλεγγύης και περιβαλλοντικής ωφέλειας, τύπου «σχολείο στη Γουατεμάλα χρειάζεται τσιμέντο για να χτιστεί κουζίνα» (από την οργάνωση HIghland Support Project).

Πόσο αποτελεσματικές είναι;
Η μορφή και ο σχεδιασμός των ηλεκτρονικών υπογραφών διευκολύνουν τον ενδιαφερόμενο να συμμετέχει σε τέτοιες πρωτοβουλίες, απλά και μόνο με την χρήση του υπολογιστή του, ενώ αντίστροφα έχει πολλαπλασιάσει τον αριθμό των πρωτοβουλιών. Η ελευθερία συμμετοχής από τον οποιονδήποτε, βέβαια, σημαίνει σε πολλές περιπτώσεις ψεύτικα ονόματα και e-mails, κάτι που αυτόματα μειώνει την δυναμική της κινητοποίησης και απομακρύνει τον στόχο. Γι’αυτόν τον λόγο τα μεγάλα petition sites (όπως τα παραπάνω) διαθέτουν πλέον «μηχανισμούς προστασίας», π.χ. επαλήθευση e-mail ή και κάποιον ισχύοντα τηλεφωνικό αριθμό αυτού που συμμετέχει, οι οποίοι να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των τοπικών κυβερνήσεων προκειμένου να πιστοποιήσουν την εγκυρότητα του αιτήματος.

Και δεν είναι λίγα τα sites, και οι οργανισμοί που τα υποστηρίζουν, τα οποία πράγματι έχουν πετύχει κάποιους σκοπούς τους. Ένα από αυτά, το Avaaz.org, το οποίο προωθεί τον ακτιβισμό σε θέματα όπως οι κλιματικές αλλαγές και τα ανθρώπινα δικαιώματα και έχει περισσότερα από δέκα εκατομμύρια καταγεγραμμένα μέλη σε 193 χώρες, μπορεί να καυχιέται για κάποιες μεγάλες επιτυχίες: Τον Μάρτιο του 2008 συγκέντρωσε ένα εκατομμύριο υπογραφές μέσα σε μία εβδομάδα όταν απευθυνόμενο στον Κινέζο Πρόεδρο Hu Jintao ζήτησε για το Θιβέτ «συγκράτηση και σεβασμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα» και την έναρξη «ουσιαστικού διαλόγου με τον Δαλάι Λάμα». Αυτή τη στιγμή οι υπογραφές έχουν ξεπεράσει το ενάμιση εκατομμύριο –πρόκειται για την πιο γρήγορα αναπτυσσόμενη online petition της ιστορίας. Το αίτημα που έθεσε το Avaaz και τα στοιχεία των υπογραφόντων μεταφέρθηκαν στα προξενεία και τις πρεσβείες της Κίνας σε όλον τον κόσμο.

Η εφημερίδα Economist έχει κατά καιρούς εκθειάσει τις αξιοσημείωτες επιτυχίες του Avaaz, ωστόσο εγείρει προβληματισμό σχετικά με τα αντικειμενικά κριτήρια με τα οποία μπορεί να αποτιμηθεί η έκβαση μίας παγκόσμιας e-διαμαρτυρίας.

Η αποτελεσματικότητα των online petitions μπορεί να αποδειχτεί χωρίς καμία αμφισβήτηση μέσω σοβαρών κυβερνητικών συστημάτων συγκέντρωσης υπογραφών, όπως τα πολύ ενεργά sites της Μεγάλης Βρετανίας, του Κοινοβουλίου της Σκωτίας και του Κοινοβουλίου του Queensland της Αυστραλίας. Σε όλα αυτά τα sites αναρτώνται κατά καιρούς διάφορα ζητήματα που αφορούν τα κοινά. Ο λαός έχει την δυνατότητα να συμμετέχει και να εκφράσει την άποψή του, την οποία η εκάστοτε κυβέρνηση θα υπολογίσει περισσότερο ή λιγότερο.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του προσωπικού site του Πρωθυπουργού της Μ. Βρετανίας, στο οποίο δημοσιεύτηκε το 2007 online petition κατά της αύξησης των διοδίων, η οποία συγκέντρωσε 1,8 εκατομμύρια e-υπογραφές. To site, αν και επίσημο, βρισκόταν ακόμα σε πειραματικό στάδιο και κανείς -ούτε η σοκαρισμένη κυβέρνηση- μπορούσε να προβλέψει την διάσταση που θα έπαιρνε το ζήτημα.

Αντίστοιχος είναι -θεωρητικά- και ο ρόλος του «δικού μας» OpenGov.gr, το οποίο «στήθηκε» από το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προκειμένου να ενημερώνεται το κοινό για δημόσιες διαβουλεύσεις και δράσεις διαφόρων κρατικών φορέων, ενώ μέσω του Labs.OpenGov.gr κάθε πολίτης μπορεί να προτείνει ιδέες για την καλύτερη λειτουργία των επιχειρήσεων του δημοσίου. Ωστόσο, όσο κι αν ψάξετε, δεν θα βρείτε κάποιο online petition να "τρέχει" αυτόν τον καιρό.

«Κλικ-τιβισμός»: Μία υπογραφή δεν φτάνει
Δεν είναι λίγοι αυτοί που κατηγορούν τα online petition sites πως οδηγούν τον πραγματικό, ενεργό ακτιβισμό σε «κλικ-τιβισμό», με την έννοια ότι ενθαρρύνουν άτομα που υπό άλλες συνθήκες θα ενεργούσαν με την παρουσία τους στα σημεία όπου δημιουργείται ένα ζήτημα να επιλέγουν την οκνηρή «συμμετοχή» της υπογραφής. Αυτός είναι και ο λόγος που ορισμένοι μη-κυβερνητικοί οργανισμοί αποφεύγουν τις online petitions, θέλοντας να δώσουν έμφαση στην πράξη και το αποτέλεσμα που θα φέρει μία ουσιαστική αλλαγή και όχι σε μία υπογραφή που απλά κάνει τον συμμετέχοντα να νιώσει λίγο καλύτερα.

Ακόμα, κάποιοι κατηγορούν τις οργανώσεις που υποστηρίζουν τέτοια sites πως από πίσω τους κρύβονται μεγάλα πολιτικά ή επιχειρηματικά συμφέροντα, κάτι που φυσικά δεν έχει επιβεβαιωθεί επισήμως.

Σε κάθε περίπτωση, το να κάνεις κάτι είναι προτιμότερο από το να μην κάνεις τίποτα. Μπορεί το Θιβέτ να μην ελευθερωθεί ακόμα κι αν συγκεντρωθούν δέκα εκατομμύρια υπογραφές που να το ζητούν, όμως το να σταλεί άμεσα τσιμέντο στην Γουατεμάλα για να αποκτήσει το τοπικό σχολείο κουζίνα… είναι κάτι.