Πανηγύρια Δεκαπενταύγουστου: Ας κρατήσουν οι χοροί

της Ηρώς Κουνάδη

Παραδεχτείτε το. Πόσες φορές δε σας έχει τύχει, περνώντας έξω από τον προαύλιο χώρο μιας εκκλησίας ή ενός μικρού ξωκλησιού από εκείνα που δεν τα πιάνει το μάτι, κάπου μεταξύ ηλιοθεραπείας, ταβέρνας και μπαρ, να κοντοσταθείτε για να χαζέψετε την τοπική κοινωνία σε… χορούς κυκλωτικούς και να βρεθείτε, μεθυσμένοι από ντόπιο χύμα κρασί, να χορεύετε «πώς το τρίβουν το πιπέρι» υπό τις πρώτες πρωινές ακτίνες φωτός;

Τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου διακρίνονται από όλα τα υπόλοιπα από το εγγενές χαρακτηριστικό τους να συνδυάζουν το φολκλόρ με μπόλικο «ξενόφερτο» κέφι, από το είδος εκείνο που δημιουργείται μόνο από τους συμμετέχοντες που δε βρίσκονται εδώ κάθε φορά, που δεν έχουν μεγαλώσει βλέποντας το έθιμο να επαναλαμβάνεται και τους υπόλοιπους θαμώνες να γερνάνε. Ακριβώς γι’ αυτό, η φυσική περιέργεια και η ικανοποίηση που αντλούν από την «ανακάλυψή» τους, δίνουν στο πανηγύρι την αίσθηση της παράδοσης που γιορτάζεται όχι γιατί «έτσι πρέπει» ή γιατί έτσι γίνεται κάθε χρόνο, αλλά γιατί έχουμε τη διάθεση να τη γιορτάσουμε. Καλοκαίρι είναι, άλλωστε, και τα πάντα έχουμε διάθεση να γιορτάσουμε.

Όπου, λοιπόν, και αν σας βρίσκει το φετινό τριήμερο, πάρτε μαζί μόνο την καλή σας διάθεση και περάστε έξω από κάποιο πανηγύρι, απλά ως παρατηρητές –τα υπόλοιπα θα έρθουν μόνα τους. Εμείς συγκεντρώσαμε μερικά από τα καλύτερα, για να ξέρετε από πού να αρχίσετε –ή πού να πεταχτείτε, αν σας βρίσκουμε κάπου στα πέριξ.

Το πιο sui generis: Για την ιδιαίτερη φήμη του, την ειδυλλιακή τοποθεσία, το χαμηλότερο μέσο όρο ηλικίας συμμετεχόντων, το μεγαλύτερο κέφι, το πιο αστείο «πιπέρι», το γεγονός ότι εδώ θα μάθετε, επιτέλους, τα σωστά βήματα του Ικαριώτικου, αλλά και γιατί πρόκειται για το μοναδικό πανηγύρι που θα μπορούσε να έχει fan club –τα μέλη του οποίου θα ήταν, βέβαια, κατά κύριο λόγο οι ερωτευμένοι με το νησί επισκέπτες του– αυτό στο Χριστό Ραχών.
Το πιο παρεΐστικο: Στην εκκλησία της Κοιμήσεως, στη Φολέγανδρο, όπου στήνεται ένα και μοναδικό –τεράστιο– τραπέζι για όλους, ντόπιους κι επισκέπτες.
Αυτό που διεξάγεται στην πιο ειδυλλιακή τοποθεσία: Το πανηγύρι της Παναγίας της Καστριανής, στην Τζια, διοργανώνεται κάθε χρόνο στον απότομο βράχο στα βορειοανατολικά της Ιουλίδας, που ατενίζει από ψηλά τα κύματα του Αιγαίου.
Τα πιο gourmet: Στην Παναγία την Πανοχωριανή, στην Αμοργό, για τις τοπικές σπεσιαλιτέ πατατάτο και ξιδάτο, και βέβαια τα θρυλικά αμοργιανά ρακόμελα και στην Παναγία τη Θαλασσινή της Άνδρου, για τη φρουτάλια και την ντόπια σουμάδα. Στην Πέτρα της Λέσβου, για το κισκέσι, ταύρο βρασμένο με σιτάρι και στην Παναγία την Πορταΐτισσα της Αστυπάλαιας για το γεμιστό αρνί που οι ντόπιοι ονομαζουν λαμπριανό.

Τα μεγαλύτερα σε διάρκεια: Στην Παναγία τη Σπηλιανή της Νισύρου οι εορτασμοί για το Δεκαπενταύγουστο διαρκούν, ούτε λίγο ούτε πολύ, εννέα μέρες. Το πανηγύρι στο Τσεπέλοβο, στην Τύμφη Ιωαννίνων, διαρκεί τρεις ημέρες. Παραπάνω από μία ημέρες κρατάει και το πανηγύρι στην Αγιάσο της Λέσβου, οι προετοιμασίες για το οποίο ξεκινούν ήδη από τις αρχές Αυγούστου.
Το πιο γούρικο: Το πανηγύρι της Παναγιάς στη Σέριφο, που κρατά τρεις ολόκληρες ημέρες, με το παλιό έθιμο να θέλει το ζευγάρι που ανοίγει το χορό γύρω από την ελιά της εκκλησίας να παντρεύεται μέσα στο χρόνο. Καθότι, όμως, το ποιο ζευγάρι θα είναι το τυχερό δεν ήταν μόνο θέμα ταχύτητας, οι καυγάδες που στήνονταν εδώ γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έδωσαν στο πανηγύρι το εύγλωττο όνομα «της Ξυλοπαναγιάς».
Το πιο ιδιαίτερο έθιμο: Στην Αλόννησο θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε την αναβίωση του παραδοσιακού γάμου, δοκιμάζοντας τοπικά γλυκά και συνοδεύοντας τη σπεσιαλιτέ της ημέρας, γίδα με μακαρόνια, με άφθονο ντόπιο κρασί.

Τα πιο μουσικόφιλα: Κανένα πανηγύρι δε θα ήταν το ίδιο χωρίς το παραδοσιακό του soundtrack. Στην Παναγία της Κάσου, όμως, θα ακούσετε παραδοσιακές λύρες και λαούτα, ενώ σε τέσσερα χωριά της Καρπάθου –τις Μενετές, τις Πυλές, το Απέρι και τον Όλυμπο– το ρυθμό δίνουν λαούτα, λύρες και τσαμπούνες.
Τα πιο θαυματουργά: Στο Μαρκόπουλο και την Πάστρα της Κεφαλονιάς παρατηρούνται το Δεκαπενταύγουστο δύο μοναδικά φαινόμενα: στο πρώτο εμφανίζονται μέσα στην εκκλησία της Παναγίας της Λαγκουβάρδας μικρά ακίνδυνα φίδια με σταυροειδές σημάδι στο κεφάλι, τα οποία θεωρείται ότι φέρνουν καλή τύχη, ενώ στο δεύτερο οι κρίνοι που τοποθετούνται στην εικόνα της Παναγίας της Γραβαλιώτισσας ανθίζουν για δεύτερη φορά μέσα στο χρόνο. Και στα δύο χωριά τα πανηγύρια συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου και θεωρούνται, μαζί με το πανηγύρι των πυροτεχνημάτων της Περλιγκού, από τα καλύτερα του νησιού.

Το πιο δραστήριο: Παμπελοποννησιακοί διαγωνισμοί λαϊκών χορών και τραγουδιών, αγώνες στίβου "Αλέαια" (αναβίωση των αρχαίων αγώνων), χορευτικές εκδηλώσεις, Παντεγεατικό Συνέδριο με ομιλίες-εισηγήσεις σε διάφορα θέματα που αφορούν την Τεγέα και την Αρκαδία, δεξίωση στον κήπο της Οικοκυρικής Σχολής, βράβευση μαθητών, ομιλίες και θεάματα είναι μερικές μόνο από τις εκδηλώσεις που πλαισιώνουν, μαζί με την τεράστια εμπορική έκθεση, το πανηγύρι στο ναό της Επισκοπής της Τεγέας, στην Αρκαδία, οι οποίες διαρκούν μία ολόκληρη εβδομάδα, από τις 13 έως τις 20 Αυγούστου.
Οι πιο ιδιαίτεροι χοροί: Το πυργούσικο θα το δείτε και θα μάθετε να το χορεύετε μόνο στο Πυργί της Χίου, τον τρανό μόνο στη Βλάστη Κοζάνης, τον διπλοκάγγελο μόνο στα Θεοδώριανα Άρτας και το τσιάτσιο στο προαύλιο της Μεγάλης Παναγιάς στο χωριό Σαμαρίνα, κοντά στα Γρεβενά.
Τα πιο παραδοσιακά: Στην Πλατριθειά Ιθάκης γίνεται κάθε χρόνο το φημολογούμενο καλύτερο πανηγύρι του Ιονίου, που διατηρεί αλώβητο το παραδοσιακό του χρώμα. Το πανηγύρι στα Κουφονήσια έχει, επίσης, άρωμα νησιώτικης παράδοσης, με τα τηγανιτά ψάρια να έχουν τον πρώτο λόγο στα τραπέζια, ενώ το πανηγύρι στο παλιό σχολείο στο χωριό της Χάλκης μοιάζει με ταξίδι στο χρόνο.
Το πιο κιτς: Τόσο, που αξίζει να το δείτε έστω μία φορά –ακριβώς γιατί η υπερβολή ενέχει πάντα μια ιδιαιτερότητα. Εμπορικό όσο κανένα, πολυπληθές όσο λίγα, καθρέφτης όλων εκείνων των πλευρών της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας που (θέλουμε να) ξεχνάμε, το πανηγύρι της Μεγαλόχαρης στην Τήνο είναι, τώρα που το ξανασκεφτόμαστε, πιο sui generis από τα Ικαριώτικα. Αλλά με την κακή έννοια.