Μυκήνες: Ταξίδι στην πόλη του Αγαμέμνονα
Οι επιβλητικοί θολωτοί τάφοι, η φαντασμαγορική θέα από το παλάτι του Αγαμέμνονα, ο εκτυφλωτικός θησαυρός του Ατρέα και η πολύχρυση πόλη από την οποία ξεκίνησαν όλα.
Κείμενο: Ηρώ Κουνάδη
Φωτογραφίες: Γιώργος Παπαδόπουλος
Ο Τρωικός Πόλεμος δεν έγινε ποτέ. Αγαμέμνονας δεν υπήρξε, να θυσιάσει την κόρη του για να φυσήξουν οι άνεμοι και να πάει να πάρει την γυναίκα του αδερφού του από την αγκαλιά του Πάρη, φορτώνοντας επί τη ευκαιρία και τον θησαυρό του πατέρα του στα καράβια. Όλα αυτά τα γέννησε η φαντασία του Ομήρου –πολύχρυσες Μυκήνες, ξύλινα άλογα, χρυσά μήλα, ημίθεοι και ήρωες ήταν όλα παραμύθια. Σοκαριστήκατε;
Κι όμως, αυτό πίστευε σύσσωμη η ανθρωπότητα μέχρι και πριν από ακριβώς 138 χρόνια. Ότι ο Αγαμέμνονας, η Κλυταιμνήστρα, η Ιφιγένεια και τα άλλα τα παιδιά του βασιλείου των Μυκηνών δεν έζησαν ποτέ. Έναν ερασιτέχνη αρχαιολόγο, που έσκαβε στις βουνοπλαγιές της Αργολίδας ψάχνοντας τον Θησαυρό του Ατρέα, τον έλεγαν τρελό –όλοι: και ο κόσμος και, πολύ περισσότερο, οι επαγγελματίες αρχαιολόγοι.
Ήταν 16 Νοεμβρίου του 1876 όταν ο τρελός έστειλε ένα τηλεγράφημα στον βασιλιά Γεώργιο Α’. «Αντίκρισα το πρόσωπο του Αγαμέμνονα» έλεγε. Κι επίσης: «Βρήκα εντός των Τάφων μεγάλους θησαυρούς αρχαϊκών αντικειμένων εκ καθαρού χρυσού. Οι θησαυροί ούτοι αρκούν και μόνον να γεμίσουν ένα μεγάλο μουσείον, που θα είναι το αξιολογώτερον του κόσμου. Και το οποίον ανά τους αιώνας θα ελκύει εις Ελλάδαν χιλιάδας ξένους από όλας τας χώρας». Υπέγραφε Ερρίκος Σλήμαν.
Ο Αγαμέμνονας και το βασίλειό του
Το πρόσωπο εκείνο που είχε αντικρίσει ο Ερρίκος Σλήμαν δεν ανήκε, τελικά, στον Αγαμέμνονα, αλλά σε έναν βασιλιά τον Μυκηνών που έζησε τριακόσια χρόνια πριν από εκείνον. Η χρυσή του μάσκα, όμως, έγινε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ευρήματα της παγκόσμιας αρχαιολογικής ανασκαφής.
Το παλάτι βρέθηκε, μαζί με τις υπόγειες δεξαμενές που το τροφοδοτούσαν με νερό τρεις χιλιάδες χρόνια πριν αποκτήσει τρεχούμενο νερό κάθε σπίτι της Αθήνας. Από το μεγάλο πλάτωμα που βρίσκεται τώρα εκεί που ήταν η αίθουσα του θρόνου φαίνεται πέρα μακριά η θάλασσα. Στέκεσαι εκεί και μπορείς πολύ ξεκάθαρα να φανταστείς τις σκέψεις κάποιου που ξυπνά κάθε πρωί εδώ και βλέπει τα καράβια του ακίνητα, να περιμένουν άλλη μια μέρα τον σωστό άνεμο για να ξεκινήσουν.
Δίπλα στο παλάτι βρέθηκαν θολωτοί τάφοι τόσο επιβλητικοί που στην είσοδό τους κάθε φορά κοντοστέκεσαι γιατί διστάζεις λίγο να μπεις μέσα. Το ύψος τους φτάνει τα 13,5 μέτρα, ενώ για να κάνετε ολόκληρη την κυκλική βόλτα στο εσωτερικό τους θα χρειαστεί να διανύσετε σχεδόν 15 μέτρα (αυτό σημαίνει με απλά λόγια το "η διάμετρος του θολωτού τάφου είναι 14,60 μέτρα", που διαβάζουμε στις περιγραφές των φυλλαδίων που μας δίνουν στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου).
Ο Αρχαιολογικός Χώρος των Μυκηνών
Η πολύχρυση πόλη του Ατρέα και των γιων του, Αγαμέμνονα και Μενέλαου –και όλων των μυκηναίων βασιλιάδων που έζησαν πριν από αυτούς– είναι χτισμένη ανάμεσα σε δύο λόφους, τον Προφήτη Ηλία (στα 805 μέτρα) και τη Σάρα (στα 660 μέτρα). Το πρώτο πράγμα που παρατηρείς καθώς ανηφορίζεις το πλακόστρωτο δρομάκι από το εκδοτήριο των εισιτηρίων είναι η φαντασμαγορική θέα που απολαμβάνει στην αργολική πεδιάδα –η θάλασσα δεν φαίνεται ακόμα από εδώ, θα πρέπει να φτάσεις μέχρι το παλάτι για να την δεις.
Το πρώτο πράγμα που βλέπουν οι περισσότεροι επισκέπτες στις Μυκήνες είναι οι δύο θολωτοί τάφοι του Ταφικού Κύκλου Β. Επειδή η ονομασία δεν είναι αυτό που θα λέγαμε "φιλική προς τον καθημερινό επισκέπτη", οι δύο εντυπωσιακοί τάφοι έχουν πάρει και τα χαϊδευτικά «της Κλυταιμνήστρας» και «του Αίγισθου», αν και δεν είμαστε επισήμως βέβαιοι ότι εδώ ήταν θαμμένοι η σύζυγος του Αγαμέμνονα –και πιο παρεξηγημένη γυναίκα στην Ιστορία– και ο εραστής της.
Ο πλακόστρωτος δρόμος ανηφορίζει κι άλλο (κάπου εδώ η ανάσα δυσκολεύει) μέχρι που φτάνει μπροστά στην περίφημη Πύλη των Λεόντων, την επίσημη είσοδο της πόλης των Μυκηνών. Εδώ αξίζει να κάνουμε μια μικρή παρένθεση, για να υπενθυμίσουμε πως οτιδήποτε βλέπετε στις Μυκήνες είναι τουλάχιστον χίλια χρόνια παλαιότερο απ’ ό,τι έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε ως «αρχαίο». Και χίλια χρόνια είναι πολλά, πάρα πολλά –κι ας φαίνονται στον υπερ-εκτεθειμένο εσχάτως στην αρχαιολογία εγκέφαλό μας ως ένας ακόμα αριθμός. Γιατί το λέμε αυτό; Γιατί δεν θέλουμε να έρθετε εδώ περιμένοντας να δείτε έναν άλλο Παρθενώνα, μια δεύτερη Ολυμπία, ή μια εναλλακτική των Δελφών. Θα απογοητευτείτε.
Όταν περάσετε την Πύλη των Λεόντων, θα χρειαστεί να βάλετε αρκετά την φαντασία σας να δουλέψει για να καταλάβετε πού ήταν τι. Το ανάκτορο του Αγαμέμνονα και η θέα του στη θάλασσα, το θρησκευτικό κέντρο της Ακρόπολης, τα Κυκλώπεια Τείχη και η Οικία του Λαδέμπορου που έφτιαχνε τα αρώματα και τα λάδια τα οποία εξάγονταν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο είναι μερικές από τις ενδείξεις ότι, για βασίλειο που «δεν υπήρχε», καλά τα είχαν καταφέρει οι Μυκηναίοι.
Το πιο απόκοσμο (και πιθανότατα το εντυπωσιακότερο) μνημείο του χώρου, τον οποίο μπορείτε άνετα να τον γυρίσετε σε λιγότερο από μία ώρα, είναι η Υπόγεια Δεξαμενή. Θυμηθείτε να πάρετε μαζί σας φακό για να την εξερευνήσετε (ναι, μπορείτε να την εξερευνήσετε σε όλο της το μήκος, μόνο προσοχή στα σκαλοπάτια, καθότι γλιστράνε). Η είσοδός της βρίσκεται κοντά στο βόρειο κυκλώπειο τείχος, μέσα στην αρχαία πόλη δηλαδή, και η κατασκευή της έγινε το μακρινό 1300 π.Χ. Είναι, μέχρι στιγμής, η μοναδική δεξαμενή που έχουμε βρει από την προϊστορική εποχή και η οποία να «μπορεί να συγκρίνεται με τα σύγχρονα συστήματα υδροδότησης των πόλεων 33 αιώνες μετά», όπως αναφέρει στο site του το Υπουργείο Πολιτισμού.
Το Μουσείο των Μυκηνών και ο Θησαυρός του Ατρέα
Καθώς πλησιάζετε στην έξοδο του αρχαιολογικού χώρου, θα κάνετε απαραιτήτως μια στάση στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Μυκηνών, που στεγάζεται σε ένα πέτρινο κτίριο κοντά στο εκδοτήριο των εισιτηρίων. Αρκετά από τα εκθέματα του μουσείου είναι αντίγραφα των αυθεντικών που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (εκείνο με τους «χιλιάδες ξένους από όλας τας χώρας» στο τηλεγράφημα του Σλήμαν) όμως το μουσείο φιλοξενεί ένα πολύ ενδιαφέρον χρονολόγιο των ανασκαφών και τις μακέτες του λόφου που θα σας δώσουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς ακριβώς έμοιαζε η πόλη του Ατρέα στην ακμή της.
Μιλώντας για τον Ατρέα, το δεύτερο εντυπωσιακότερο (μετά την Δεξαμενή) μνημείο του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται λίγο έξω από αυτόν. Είναι ο λεγόμενος Θησαυρός του Ατρέα, τον οποίο οι ευγενικοί υπάλληλοι στο εκδοτήριο των εισιτηρίων θα σας προτείνουν να αφήσετε για το τέλος της επίσκεψής σας. Βρίσκεται περί τα πεντακόσια μέτρα μακριά από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο, στο δρόμο προς το σύγχρονο χωριό των Μυκηνών, και είναι ο μεγαλύτερος θολωτός τάφος στις Μυκήνες.
Αν και δεν είναι αποδεδειγμένα ο τάφος του ίδιου ή του πατέρα του Αγαμέμνονα, χρονολογείται κάπου μεταξύ του 1350 και του 1250 π.Χ. και φιλοξενούσε σίγουρα κάποιο σημαντικό μέλος της βασιλικής οικογένειας των Μυκηνών. Εσείς, τώρα, μπορείτε να πιστέψετε όποια εκδοχή θέλετε σχετικά με την ταυτότητα του ενοίκου του. Κι αν κάποιος προσπαθήσει να σας αποτρέψει με το επιχείρημα της έλλειψης επαρκών επιστημονικών στοιχείων, να του πείτε ότι ο άνθρωπος που τα ανακάλυψε όλα αυτά έψαχνε για κάτι που όλοι του φώναζαν ότι δεν υπήρχε.
Και οι απαραίτητες πρακτικές πληροφορίες
- Ο αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών λειτουργεί μέχρι τις 31 Μαρτίου 2015 με χειμερινό ωράριο, 8.00-15.00.
- Η είσοδος κοστίζει 8€, και περιλαμβάνει τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο, το μουσείο και τον Θησαυρό του Ατρέα.
- Οι Μυκήνες απέχουν 25 χιλιόμετρα από το Ναύπλιο, και ο δρόμος είναι επαρκώς σηματοδοτημένος, με τις γνωστές καφέ πινακίδες.
- Κάντε κλικ εδώ για να δείτε τις προτάσεις μας για διαμονή, φαγητό και βόλτες στο Ναύπλιο.
Φωτογραφίες: Γιώργος Παπαδόπουλος
Ο Τρωικός Πόλεμος δεν έγινε ποτέ. Αγαμέμνονας δεν υπήρξε, να θυσιάσει την κόρη του για να φυσήξουν οι άνεμοι και να πάει να πάρει την γυναίκα του αδερφού του από την αγκαλιά του Πάρη, φορτώνοντας επί τη ευκαιρία και τον θησαυρό του πατέρα του στα καράβια. Όλα αυτά τα γέννησε η φαντασία του Ομήρου –πολύχρυσες Μυκήνες, ξύλινα άλογα, χρυσά μήλα, ημίθεοι και ήρωες ήταν όλα παραμύθια. Σοκαριστήκατε;
Κι όμως, αυτό πίστευε σύσσωμη η ανθρωπότητα μέχρι και πριν από ακριβώς 138 χρόνια. Ότι ο Αγαμέμνονας, η Κλυταιμνήστρα, η Ιφιγένεια και τα άλλα τα παιδιά του βασιλείου των Μυκηνών δεν έζησαν ποτέ. Έναν ερασιτέχνη αρχαιολόγο, που έσκαβε στις βουνοπλαγιές της Αργολίδας ψάχνοντας τον Θησαυρό του Ατρέα, τον έλεγαν τρελό –όλοι: και ο κόσμος και, πολύ περισσότερο, οι επαγγελματίες αρχαιολόγοι.
Ήταν 16 Νοεμβρίου του 1876 όταν ο τρελός έστειλε ένα τηλεγράφημα στον βασιλιά Γεώργιο Α’. «Αντίκρισα το πρόσωπο του Αγαμέμνονα» έλεγε. Κι επίσης: «Βρήκα εντός των Τάφων μεγάλους θησαυρούς αρχαϊκών αντικειμένων εκ καθαρού χρυσού. Οι θησαυροί ούτοι αρκούν και μόνον να γεμίσουν ένα μεγάλο μουσείον, που θα είναι το αξιολογώτερον του κόσμου. Και το οποίον ανά τους αιώνας θα ελκύει εις Ελλάδαν χιλιάδας ξένους από όλας τας χώρας». Υπέγραφε Ερρίκος Σλήμαν.
Ο Αγαμέμνονας και το βασίλειό του
Το πρόσωπο εκείνο που είχε αντικρίσει ο Ερρίκος Σλήμαν δεν ανήκε, τελικά, στον Αγαμέμνονα, αλλά σε έναν βασιλιά τον Μυκηνών που έζησε τριακόσια χρόνια πριν από εκείνον. Η χρυσή του μάσκα, όμως, έγινε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ευρήματα της παγκόσμιας αρχαιολογικής ανασκαφής.
Το παλάτι βρέθηκε, μαζί με τις υπόγειες δεξαμενές που το τροφοδοτούσαν με νερό τρεις χιλιάδες χρόνια πριν αποκτήσει τρεχούμενο νερό κάθε σπίτι της Αθήνας. Από το μεγάλο πλάτωμα που βρίσκεται τώρα εκεί που ήταν η αίθουσα του θρόνου φαίνεται πέρα μακριά η θάλασσα. Στέκεσαι εκεί και μπορείς πολύ ξεκάθαρα να φανταστείς τις σκέψεις κάποιου που ξυπνά κάθε πρωί εδώ και βλέπει τα καράβια του ακίνητα, να περιμένουν άλλη μια μέρα τον σωστό άνεμο για να ξεκινήσουν.
Δίπλα στο παλάτι βρέθηκαν θολωτοί τάφοι τόσο επιβλητικοί που στην είσοδό τους κάθε φορά κοντοστέκεσαι γιατί διστάζεις λίγο να μπεις μέσα. Το ύψος τους φτάνει τα 13,5 μέτρα, ενώ για να κάνετε ολόκληρη την κυκλική βόλτα στο εσωτερικό τους θα χρειαστεί να διανύσετε σχεδόν 15 μέτρα (αυτό σημαίνει με απλά λόγια το "η διάμετρος του θολωτού τάφου είναι 14,60 μέτρα", που διαβάζουμε στις περιγραφές των φυλλαδίων που μας δίνουν στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου).
Ο Αρχαιολογικός Χώρος των Μυκηνών
Η πολύχρυση πόλη του Ατρέα και των γιων του, Αγαμέμνονα και Μενέλαου –και όλων των μυκηναίων βασιλιάδων που έζησαν πριν από αυτούς– είναι χτισμένη ανάμεσα σε δύο λόφους, τον Προφήτη Ηλία (στα 805 μέτρα) και τη Σάρα (στα 660 μέτρα). Το πρώτο πράγμα που παρατηρείς καθώς ανηφορίζεις το πλακόστρωτο δρομάκι από το εκδοτήριο των εισιτηρίων είναι η φαντασμαγορική θέα που απολαμβάνει στην αργολική πεδιάδα –η θάλασσα δεν φαίνεται ακόμα από εδώ, θα πρέπει να φτάσεις μέχρι το παλάτι για να την δεις.
Το πρώτο πράγμα που βλέπουν οι περισσότεροι επισκέπτες στις Μυκήνες είναι οι δύο θολωτοί τάφοι του Ταφικού Κύκλου Β. Επειδή η ονομασία δεν είναι αυτό που θα λέγαμε "φιλική προς τον καθημερινό επισκέπτη", οι δύο εντυπωσιακοί τάφοι έχουν πάρει και τα χαϊδευτικά «της Κλυταιμνήστρας» και «του Αίγισθου», αν και δεν είμαστε επισήμως βέβαιοι ότι εδώ ήταν θαμμένοι η σύζυγος του Αγαμέμνονα –και πιο παρεξηγημένη γυναίκα στην Ιστορία– και ο εραστής της.
Ο πλακόστρωτος δρόμος ανηφορίζει κι άλλο (κάπου εδώ η ανάσα δυσκολεύει) μέχρι που φτάνει μπροστά στην περίφημη Πύλη των Λεόντων, την επίσημη είσοδο της πόλης των Μυκηνών. Εδώ αξίζει να κάνουμε μια μικρή παρένθεση, για να υπενθυμίσουμε πως οτιδήποτε βλέπετε στις Μυκήνες είναι τουλάχιστον χίλια χρόνια παλαιότερο απ’ ό,τι έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε ως «αρχαίο». Και χίλια χρόνια είναι πολλά, πάρα πολλά –κι ας φαίνονται στον υπερ-εκτεθειμένο εσχάτως στην αρχαιολογία εγκέφαλό μας ως ένας ακόμα αριθμός. Γιατί το λέμε αυτό; Γιατί δεν θέλουμε να έρθετε εδώ περιμένοντας να δείτε έναν άλλο Παρθενώνα, μια δεύτερη Ολυμπία, ή μια εναλλακτική των Δελφών. Θα απογοητευτείτε.
Όταν περάσετε την Πύλη των Λεόντων, θα χρειαστεί να βάλετε αρκετά την φαντασία σας να δουλέψει για να καταλάβετε πού ήταν τι. Το ανάκτορο του Αγαμέμνονα και η θέα του στη θάλασσα, το θρησκευτικό κέντρο της Ακρόπολης, τα Κυκλώπεια Τείχη και η Οικία του Λαδέμπορου που έφτιαχνε τα αρώματα και τα λάδια τα οποία εξάγονταν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο είναι μερικές από τις ενδείξεις ότι, για βασίλειο που «δεν υπήρχε», καλά τα είχαν καταφέρει οι Μυκηναίοι.
Το πιο απόκοσμο (και πιθανότατα το εντυπωσιακότερο) μνημείο του χώρου, τον οποίο μπορείτε άνετα να τον γυρίσετε σε λιγότερο από μία ώρα, είναι η Υπόγεια Δεξαμενή. Θυμηθείτε να πάρετε μαζί σας φακό για να την εξερευνήσετε (ναι, μπορείτε να την εξερευνήσετε σε όλο της το μήκος, μόνο προσοχή στα σκαλοπάτια, καθότι γλιστράνε). Η είσοδός της βρίσκεται κοντά στο βόρειο κυκλώπειο τείχος, μέσα στην αρχαία πόλη δηλαδή, και η κατασκευή της έγινε το μακρινό 1300 π.Χ. Είναι, μέχρι στιγμής, η μοναδική δεξαμενή που έχουμε βρει από την προϊστορική εποχή και η οποία να «μπορεί να συγκρίνεται με τα σύγχρονα συστήματα υδροδότησης των πόλεων 33 αιώνες μετά», όπως αναφέρει στο site του το Υπουργείο Πολιτισμού.
Το Μουσείο των Μυκηνών και ο Θησαυρός του Ατρέα
Καθώς πλησιάζετε στην έξοδο του αρχαιολογικού χώρου, θα κάνετε απαραιτήτως μια στάση στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Μυκηνών, που στεγάζεται σε ένα πέτρινο κτίριο κοντά στο εκδοτήριο των εισιτηρίων. Αρκετά από τα εκθέματα του μουσείου είναι αντίγραφα των αυθεντικών που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (εκείνο με τους «χιλιάδες ξένους από όλας τας χώρας» στο τηλεγράφημα του Σλήμαν) όμως το μουσείο φιλοξενεί ένα πολύ ενδιαφέρον χρονολόγιο των ανασκαφών και τις μακέτες του λόφου που θα σας δώσουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς ακριβώς έμοιαζε η πόλη του Ατρέα στην ακμή της.
Μιλώντας για τον Ατρέα, το δεύτερο εντυπωσιακότερο (μετά την Δεξαμενή) μνημείο του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται λίγο έξω από αυτόν. Είναι ο λεγόμενος Θησαυρός του Ατρέα, τον οποίο οι ευγενικοί υπάλληλοι στο εκδοτήριο των εισιτηρίων θα σας προτείνουν να αφήσετε για το τέλος της επίσκεψής σας. Βρίσκεται περί τα πεντακόσια μέτρα μακριά από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο, στο δρόμο προς το σύγχρονο χωριό των Μυκηνών, και είναι ο μεγαλύτερος θολωτός τάφος στις Μυκήνες.
Αν και δεν είναι αποδεδειγμένα ο τάφος του ίδιου ή του πατέρα του Αγαμέμνονα, χρονολογείται κάπου μεταξύ του 1350 και του 1250 π.Χ. και φιλοξενούσε σίγουρα κάποιο σημαντικό μέλος της βασιλικής οικογένειας των Μυκηνών. Εσείς, τώρα, μπορείτε να πιστέψετε όποια εκδοχή θέλετε σχετικά με την ταυτότητα του ενοίκου του. Κι αν κάποιος προσπαθήσει να σας αποτρέψει με το επιχείρημα της έλλειψης επαρκών επιστημονικών στοιχείων, να του πείτε ότι ο άνθρωπος που τα ανακάλυψε όλα αυτά έψαχνε για κάτι που όλοι του φώναζαν ότι δεν υπήρχε.
Και οι απαραίτητες πρακτικές πληροφορίες
- Ο αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών λειτουργεί μέχρι τις 31 Μαρτίου 2015 με χειμερινό ωράριο, 8.00-15.00.
- Η είσοδος κοστίζει 8€, και περιλαμβάνει τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο, το μουσείο και τον Θησαυρό του Ατρέα.
- Οι Μυκήνες απέχουν 25 χιλιόμετρα από το Ναύπλιο, και ο δρόμος είναι επαρκώς σηματοδοτημένος, με τις γνωστές καφέ πινακίδες.
- Κάντε κλικ εδώ για να δείτε τις προτάσεις μας για διαμονή, φαγητό και βόλτες στο Ναύπλιο.
