Τριγυρνώντας στα Κάστρα της Θεσσαλονίκης

του Γιώργου Κόκουβα

Θεσσαλονίκη χωρίς την Άνω Πόλη είναι σαν σπίτι χωρίς μπαλκόνι. Αλλά, για να είμαστε πιο ακριβείς, η περιοχή που εκτείνεται γύρω από τα Κάστρα της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να ονομάζεται Άλλη Πόλη. Γιατί είναι. Θα το διαπιστώσετε αν δείτε την αεροφωτογραφία της πόλης: Από το λιμάνι ως ένα σημείο κυριαρχεί το μπετόν της πολυκατοικίας, ενώ στα Κάστρα το τοπίο αλλάζει, και κυριαρχούν τα παλιά καλά κεραμίδια. 

Θα το διαπιστώσετε επίσης αν ανοίξετε έναν χάρτη της Θεσσαλονίκης και παρατηρήσετε την ρυμοτομία των δρόμων κάτω από την οδό Κασσάνδρου και πάνω από αυτή – η κεντρική Θεσσαλονίκη μοιάζει με αυστηρό κλασικό σταυρόλεξο, ενώ η Άνω Πόλη με εκείνο το παιχνίδι-λαβύρινθο που σου ζητά να μαυρίσεις τα κομμάτια με τις κουκίδες για να εμφανιστεί ένα σχέδιο. 

Και το σχέδιο που εμφανίζεται στην περίπτωση της Άνω Πόλης είναι ένα γοητευτικό μωσαϊκό Ιστορίας και παράδοσης. Ένα συνονθύλευμα πέτρας και πρασίνου. Μια δροσερή σοφίτα από όπου μπορείς να κρυφοκοιτάξεις όλη την υπόλοιπη πόλη και τον Θερμαϊκό αφ’ υψηλού, πίνοντας άλλο ένα ουζάκι στην αυλή ενός μεζεδοπωλείου. Κι επειδή είχαμε κι εμείς το γενναιόδωρο μερίδιό μας σε αυτά τα ανωπολίτικα ουζάκια και τους απολαυστικούς περιπάτους, αποφασίσαμε να μοιραστούμε τις βόλτες στα Κάστρα και τα μικρά μυστικά τους μαζί σας.

Ανηφορίζοντας την Ιστορία

Λίγο λαχανιασμένο περπάτημα από την οδό Ολυμπιάδος προς τα Βόρεια και το θεσσαλονικιώτικο σκηνικό αλλάζει. Τα πρώτα πλακόστρωτα δρομάκια εμφανίζονται, οι ανθισμένες αυλές, τα πέτρινα σκαλάκια και τα φιδίσια αδιέξοδα σοκάκια πολλαπλασιάζονται. 

Η αλλαγή του σκηνικού ξεκινά από την αρχιτεκτονική αντίθεση. Η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, κατοικημένη κατά κύριο λόγο από Τούρκους κατά την Τουρκοκρατία, αλλά και από πρόσφυγες μετά την δεκαετία του ’20, διατήρησε ως ένα σημείο ατόφια τα χρώματα και την παραδοσιακή βαλκανική ιδιοσυγκρασία της παλιάς γειτονιάς. Άλλες γωνιές χαρακτηρίζονται «νεο-παραδοσιακές», άλλες ξεχωρίζουν για τα γραφικά χαμόσπιτα με την απέριττη «χωριάτικη» αισθητική, και άλλες αποπνέουν εκείνη την γοητεία που τους χαρίζει η βυζαντινή αίγλη των τειχών.

Και κάπως έτσι, περπατώντας ανάμεσα σε λουλουδιασμένες ανηφόρες, ιστορικές πλατείες και δρόμους που δυστυχώς τις τελευταίες δεκαετίες υπέκυψαν στις σειρήνες της αντιπαροχής και του άχρωμου μπετόν, καταλήγουμε στα Κάστρα, στα τείχη του οποίου την ημέρα τουρίστες φωτογραφίζονται, και την νύχτα, όταν είναι όμορφα φωταγωγημένα (αλλά και ελαφρώς επικίνδυνα), ζευγαράκια βρίσκουν το ιδανικό σκηνικό να ρεμβάσουν και φοιτοτοπαρέες να πιουν τις μπύρες τους, λίγο πριν κατέβουν προς το λιμάνι για την συνέχεια. 

Εκεί, στην ίδια περιοχή εμφανίζονται οι πρώτες πράσινες τούφες του Σέιχ Σου, ενώ πιο πάνω, στα Χίλια Δένδρα, ο περίφημος κέδρινος λόφος φιλοξενεί την πανίδα του Ζωολογικού Κήπου, δίπλα από το πιο δροσερό ανοιχτό θέατρο της πόλης. 

Τα Άνω… αξιοθέατα

Το Επταπύργιο, γνωστό και με την παραπάνω οθωμανική ονομασία, βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της πόλης, και αποτελείται από παλαιοχριστιανικά τείχη στο βόρειο μέρος, αλλά και πιο «νεαρούς» πύργους, χτισμένους κατά την Τουρκοκρατία. Εντός και εκτός του σχηματισμού του φρουρίου βρίσκονται τα περίφημα κτίρια, στα οποία λειτουργούσαν οι φυλακές της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1989. Έκτοτε, τα κτίσματα αποδόθηκαν στο υπουργείο Πολιτισμού και βρίσκονται υπό αναστήλωση.

*Ιστορικοί ναοί

Περπατώντας στην Άνω Πόλη, τα βήματα σας σίγουρα θα συναντήσουν κάποιους από τους λιτούς, αλλά εντυπωσιακούς ναούς της, όπως τον χριστιανικό του Οσίου Δαυίδ και αυτόν των Ταξιαρχών, αλλά και τα απομεινάρια του τζαμιού Αλαντζά Ιμαρέτ στην οδό Κασσάνδρου και την Μονή Βλατάδων. Κάπου εκεί ίσως ακούσετε και τους θρύλους που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα, όπως αυτόν του δερβίση Μουσά-Μπαμπα, το μαυσωλείο του οποίου βρίσκεται στην σημερινή πλατεία Τερψιθέας, αλλά ο αστικός θρύλος θέλει το φάντασμά του συχνά να βολτάρει τα Μεσάνυχτα στο πλακόστρωτο. 

*Ζωολογικός Κήπος

Βρίσκεται στην κορυφή της διαδρομής προς τα Χίλια Δένδρα, έχει ελεύθερη είσοδο και περηφανεύεται πως φιλοξενεί σημαντικό δείγμα της πανίδας της χώρας. Δυστυχώς, η τελευταία επίσκεψή μας σε αυτόν, μας έπεισε ότι τα ζώα, τα ερπετά που έχουν συγκεντρωθεί στο ειδικό καταφύγιο, αλλά και η βλάστηση εντός του πάρκου, θα μπορούσαν να χαίρουν περισσότερης φροντίδας – τα σημάδια της εγκατάλειψης είναι εμφανή. 

Όταν μιλάμε για την Άνω Πόλη, αξιοθέατη είναι ολόκληρη η περιοχή και όχι μόνο τμήματά της. Γι’ αυτό το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να βάλετε άνετα παπούτσια και να τριγυρίσετε όσα περισσότερα στενά της μπορείτε, να στρίψετε σε κάθε ασβεστωμένη γωνιά της, να ανεβοκατεβείτε σκαλάκια και να προσπεράσετε καφενεία και ταβέρνες, για να διαπιστώσετε πως το κλισέ του «χαλαρά» σίγουρα θα πρέπει να γεννήθηκε κάπου εδώ πάνω, στην πιο ήσυχη και πιο προνομιακή πλευρά της Θεσσαλονίκης. 

Παρ’ όλα αυτά, οι κάτοικοί της δεν παραλείπουν να σπάζουν κάθε τόσο την σιωπή, αφού στην πλατεία του Κουλέ Καφέ, κάθε Παρασκευή πραγματοποιούνται συγκεντρώσεις που περιλαμβάνουν κινηματογραφικές προβολές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις ή συζητήσεις από την Πρωτοβουλία Άνω Πόλης (ενημερωθείτε εδώ).

*Τα Άνω… στέκια

Αν θέλετε να ξεκουραστείτε κάπου για καφέ και θέα, ο «Κεδρηνός Λόφος» (Λεωφόρος του Όχι 17), στο πιο προνομιακό πλάτωμα του ομώνυμου λόφου δεν θα σας απογοητεύσει – μπορεί το café να μην είναι τόσο γραφικό και παραδοσιακό όσο απαιτεί η περιοχή, αλλά πρόκειται για την καλύτερη θέα που μπορείτε να βρείτε σε ακτίνα χιλιομέτρων.

Αν πάλι πεινάσατε, τα Κάστρα έχουν επίσης τις κρυφές τους «καβάτζες». Πρώτος και ιστορικότερος ο Κρεωνίδης με το μπαλκόνι του (Λεωφόρος του Όχι 4), στο οποίο σερβίρει έξοχους ουζομεζέδες, καλοψημένη σχάρα αλλά και φρέσκα θαλασσινά, σε ελαφρώς τσουχτερές ωστόσο τιμές, εδώ και εννιά δεκαετίες. Πρόκειται για το ιδανικό μέρος να υποδεχθείτε το ηλιοβασίλεμα με ουζάκι και μεζέ – όπως θα δείτε και στον κατάλογο του Κρεωνίδη, το πιστοποιούν και η Σοφία Βέμπο, ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Μάνος Κατράκης, που είχαν κάνει το μπαλκόνι μόνιμο στέκι τους στην Θεσσαλονίκη. 

Λίγο πιο χαμηλά, κρυμμένος στα όμορφα στενά, βρίσκεται ο «Κήπος», (Δ. Πολιορκητού 23) που σερβίρει στην πανέμορφη εσωτερική αυλή του νόστιμους μεζέδες και δημιουργικές συνταγές. Αρκετά κοντά, το περίφημο «Τσινάρι» στην ομώνυμη γειτονιά (Αλ. Παπαδόπουλου 72) μεταφέρει τους πελάτες του σε άλλη εποχή, με μωσαϊκά πατώματα, ατμόσφαιρα καφενείου και πρωτότυπους μεζέδες κρεατικών και θαλασσινών, αλλά και το θρυλικό του τσουρέκι για το τελείωμα. 

Τέλος, στις παρυφές της Άνω Πόλης, στην περίφημη «Αθηνάς» (Αθηνάς 21, Άγιος Παύλος), το σκηνικό παραπέμπει σε παλιά ταβέρνα, με ρετρό διαφημίσεις, διακοσμητικά και συνταγές κρεατικών με ονομασίες εμπνευσμένες από τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο. 

Σε όλες τις παραπάνω ταβέρνες, ο μέσος όρος (βορειοελλαδίτικης) κατανάλωσης θα σας φέρει αντιμέτωπους με λογαριασμό περί τα 20€ κατ΄ άτομο.