Π. Δημητρακοπούλου: Ο Ζωτικός Χώρος ξεκινά από μέσα μας

συνέντευξη στον Δημήτρη Γλύστρα

Σχεδόν ένα χρόνο μετά το επεισοδιακό κατέβασμα της παράστασης «η Ισορροπία του Nash» με την παρέμβαση της διοίκησης του Εθνικού Θεάτρου, η σκηνοθέτης Πηγή Δημητρακοπούλου επανέρχεται με ένα δυνατό κείμενο, το οποίο μετέτρεψε σε μια από τις πιο επιτυχημένες παραστάσεις της θεατρικής σεζόν, στο θέατρο Faust.

Με κινηματογραφικές σπουδές και σπουδαία τηλεοπτική εμπειρία η δημιουργός δεν κρύβει το ενδιαφέρον της για το θέατρο, με το οποίο ασχολείται με την ίδια τελειομανία που επιδεικνύει σε όλες τις δουλειές της.

Για τα περσινά, για το ίδιο το θέατρο, για τις σκέψεις που της προκαλεί το έργο που ανεβάζει, το Lebensraum, για την κατά την ίδια έννοια του «ζωτικού χώρου» και για διάφορα άλλα μιλήσαμε, μια Δευτέρα βράδυ μετά το τέλος της παράστασης, όταν έσβησαν τα πολλά φώτα.

Η τέταρτη θεατρική σας δουλειά είναι το Lebensraum του Θανάση Τριαρίδη. Γιατί αυτό το έργο και γιατί τώρα;

Αρχικά γιατί με γοήτευσε. Έχει πολύ ιδιαίτερο χιούμορ και μια τόσο δυνατή εσωτερική ροή που ξεκινάς να το διαβάζεις, και μέχρι να τελειώσει δεν παίρνεις ανάσα. Κι όταν τελειώνει δε σταματάς να το σκέφτεσαι. Έτσι αρχίζουν συνήθως οι περιπέτειες, διαβάζεις κάτι και λες "αυτό πρέπει να το κάνω, αλλιώς θα με τυραννάει μια ζωή". Όμως όσο το μελετούσα μου αποκάλυπτε και πολλές άλλες πτυχές του. Τα έργα του Τριαρίδη έχουν πολλές αναγνώσεις, είναι "ανοιχτά", και το Lebensraum ακόμα περισσότερο, γιατί έχει έναν βαθιά κρυμμένο συμβολισμό. Για τον συγγραφέα του μιλάει για την ενοχή της μάζας, ενώ εγώ είδα σ' αυτό τον ολοκληρωτισμό που προελαύνει, κάποιος άλλος την βίαιη ένταξη του ατόμου στο Σύστημα, άλλος την πορεία ενός λαού στην υποταγή… Όλα είναι σωστά, κι άλλα τόσα, ακόμα κι αν ο Τριαρίδης δεν τα σκέφτηκε ποτέ. Μου θύμισε την περίφημη σκηνή με τη μηχανή του κιμά στο "The Wall". Ο συμβολισμός είναι εκεί, ο καθένας τον ερμηνεύει με τα δικά του μέτρα.
Ως προς το "τώρα", σε προσωπικό επίπεδο λειτούργησε μέσα μου σαν φυσική συνέχεια της "Ισορροπίας του Nash", κάτι σαν απάντηση. Σε πολιτικό επίπεδο μιλάει γι’ αυτό που έρχεται, που του ανοίγουμε το δρόμο με την σιωπηλή συναίνεση μας, που του παραχωρούμε τον Ζωτικό μας Χώρο. Θα μπορούσε όμως να έχει γραφτεί οποτεδήποτε, είναι εφιαλτικά διαχρονικό.

Θα επιστρέψω στο Lebensraum αλλά στο μεταξύ μου δίνετε αφορμή να ρωτήσω για την περσινή περιπέτεια με την Ισορροπία του Nash. Αν το Lebensraum είναι κάτι σαν απάντηση στην όλη ιστορία της Ισορροπίας, ποια ήταν η "ερώτηση"; Ποιο θέμα τέθηκε κοινωνικά με την περσινή παράστασή σας; Ήταν "η λογοκρισία" ή αυτή ήταν μόνο το σύμπτωμα;

Όχι βέβαια, η λογοκρισία ήταν μόνο το αποτέλεσμα, μια απόφαση σωστή ή λανθασμένη -κατά τη γνώμη μου το δεύτερο-, αποτέλεσμα πανικού ή πιέσεων, κάτι που μάλλον δε θα μάθουμε ποτέ. Το ενδιαφέρον όμως ήταν η βιομηχανία “παραγωγής μαζικής άποψης” που μπήκε εντατικά σε λειτουργία τρεις μέρες πριν την απαγόρευση της παράστασης. Το πως "δημοσιογράφοι", δημοσιολόγοι και πολιτικοί δημαγωγοί, χωρίς να έχουν δει την παράσταση, συστρατεύθηκαν σε μια απολύτως συντονισμένη προσπάθεια χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Νιώθω μέσα μου πως με το "Lebensraum" πιάνω το νήμα από εκεί που το άφησα. Εξακολουθούν να με απασχολούν οι τρόποι ελέγχου του ανθρώπινου νου. Στην "Ισορροπία" μιλούσαμε για τα πειράματα της CIA σε εγκεφάλους κρατουμένων και για το ψυχολογικό πείραμα της ανάκρισης του Σάββα Ξηρού στην εντατική. Αντίστοιχα στο "Lebensraum" το πειραματόζωο διαμαρτύρεται: «Παίζετε με το μυαλό μου. Ζυμώνετε το μυαλό μου», αλλά παραμένει. Και βέβαια σε όλα αυτά υπάρχουν θεατές. Εμείς.

Το Lebensraum είναι ένας όρος που εγγράφεται στην πολιτική ιστορία μιας περιόδου θηριωδιών. Πώς νιώθετε με την χρήση τέτοιων όρων στο σήμερα; Χρειάζεται αυτή η πολεμική ατμόσφαιρα που εμμέσως εισηγούνται; Το λέω γιατί το προηγούμενο διάστημα είδαμε την ιστορία της δικής μας, δύσκολης, δεκαετίας του '40 να μπαίνει στο κάδρο της σημερινής πολιτικής αντιπαράθεσης και να ανασύρει σχεδόν τεχνητά το δίπολο αριστερά- δεξιά.

Μα το θέατρο σε καμία περίπτωση δεν εισηγείται “ πολεμική ατμόσφαιρα”, όποιο κι αν είναι το θέμα ή ο τίτλος του. Το πρόβλημα αρχίζει όταν αυτούς τους όρους τους χρησιμοποιεί η πολιτική. Το θέατρο μπορεί να βάζει ερωτήματα, να ενημερώνει, να προβληματίζει, να προειδοποιεί, να ψυχαγωγεί, να γεννά σκέψεις και συναισθήματα, να διαμορφώνει αισθητική, αυτές είναι οι δουλειές του. Αυτά μπορεί να προσφέρει. Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις είναι έξω από τα όρια της τέχνης, ανήκουν σε άλλη σφαίρα.

Λοιπόν, τι είναι ο "ζωτικός χώρος" του έργου; Είναι έννοια συλλογική ή ατομική; Γενικότερα: θεωρείτε ότι τα νέα μέσα έχουν αλλάξει την έννοια του ζωτικού χώρου και τον τρόπο με τον οποίο αυτός επηρεάζει την ταυτότητά μας;

Ως προς το πρώτο σκέλος αυτού που είπατε, θα έλεγα και τα δύο. Εγώ τον Ζωτικό Χώρο τον αντιλαμβάνομαι τόσο στο συλλογικό επίπεδο, όπου αφορά έθνη, κράτη, θρησκείες και λοιπά, όσο και σε ατομικό, σε προσωπικό επίπεδο, δηλαδή στις εργασιακές τις οικογενειακές τις κοινωνικές αλλά ακόμα και στις ερωτικές μας σχέσεις. Ο Ζωτικός Χώρος ξεκινά από μέσα μας, κρύβεται μέσα στην ρίζα της ανθρώπινης φύσης, πέρα από καιρούς και εποχές. Είναι ο αρχέγονος φόβος που γεννά την επιθυμία να περιφράξουμε τον "χώρο" της ζωής. Με τα χρόνια βέβαια προσαρμόζεται, αλλάζει όπως αλλάζουμε κι εμείς -η αστικοποίηση ήταν ήδη μια μεγάλη αλλαγή για τον ζωτικό μας χώρο-, και με την ανάπτυξη της τεχνολογίας επαναπροσδιορίζεται συνεχώς.
Ξέρετε, κάποτε έλεγαν πως ο “στενός” ζωτικός χώρος του ανθρώπου στις πόλεις ήταν το άνοιγμα των χεριών του, τώρα πλησιάζουμε στην εποχή που θα είναι η απόσταση ανάμεσα στα μάτια του και στην οθόνη του υπολογιστή του. Το αν αυτό είναι καλό η κακό θα το κρίνει η Ιστορία της εξέλιξης.

Μέχρι... την κρίση αυτή, εσείς τι άποψη έχετε; Είναι καλό ή κακό;

(γέλιο) Το μαχαίρι είναι καλό ή κακό; Κι η τεχνολογία ένα εργαλείο είναι όπως τόσα άλλα και τα περισσότερα εργαλεία μπορούν και να σκοτώσουν. Μερικά πράγματα κρίνονται εκ του αποτελέσματος, αλλά προς το παρόν βρίσκω την τεχνολογική εξέλιξη θετική και παρακολουθώ τα επιτεύγματα της με θαυμασμό και δέος. Για παράδειγμα, το διαδίκτυο δίνει σε μα μεγάλη πλειοψηφία πρόσβαση σε πολιτισμικά αγαθά και σε συσσωρευμένες γνώσεις που πριν από πενήντα χρόνια ανήκαν μόνο σε μειοψηφικές ελίτ, είναι μια παγκόσμια πολιτισμική επανάσταση σχεδόν αντίστοιχη της τυπογραφίας. Ωστόσο, αυτό το ίδιο τεχνολογικό επίτευγμα μπορεί να μας προκαλέσει σύγχυση, να μας αποπροσανατολίσει, να μας παραπληροφορήσει, ή να δώσει σε εξουσιαστικούς μηχανισμούς υπόγειες δυνατότητες χειραγώγησης, καταστολής και παραβιάσεων. Αλλά και πάλι, αν τα ζυγίσουμε, βρίσκω την ανάπτυξη του θετική, καθώς οτιδήποτε προάγει την παιδεία και απελευθερώνει την γνώση, ελευθερώνει και τους ανθρώπους. Αρκεί να έχουμε το νου μας να εξελίσσεται παράλληλα και η πνευματική μας καλλιέργεια, ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα ηθικά προβλήματα που γεννιούνται απ’ την πρόοδο της τεχνολογίας.

Θα σκηνοθετούσατε κάτι του πιο κλασικού ρεπερτορίου ή νιώθετε την ανάγκη να "μιλήσετε" αποκλειστικά για όσα συμβαίνουν σήμερα;

Εξαρτάται από το έργο. Η αλήθεια είναι πως με ενδιαφέρει περισσότερο η σημερινή εποχή, και μάλιστα η “περιθωριακή” της οπτική, όμως μπορεί θαυμάσια κανείς να μιλήσει για το σήμερα και μέσα από κείμενα που γράφτηκαν πριν από αιώνες. Τα περισσότερα έργα που καταπιάνονται με την ανθρώπινη φύση ή τις κοινωνικές παθογένειες, όσο παλιά κι αν είναι παραμένουν επίκαιρα. Όχι γιατί οι συγγραφείς τους “προηγούνταν της εποχής τους” -αυτό είναι ένας βολικός μύθος-, αλλά γιατί η δική μας εποχή δεν έχει εξελιχθεί αρκετά ώστε να τους ξεπεράσει. Αν ανατρέξουμε, ας πούμε στην εποχή του Σαίξπηρ, ή ακόμα και του Αριστοφάνη, θα δούμε πως ο σημερινός Διαφωτισμένος άνθρωπος, δεν έχει ακόμα ξεπεράσει τη “βαρβαρότητα” του παρελθόντος, ούτε η Πολιτεία μας έγινε πιο δίκαιη ή καλύτερα οργανωμένη. Και εύχομαι αυτό να αλλάξει σύντομα, αλλά πιο πιθανό μου φαίνεται πως μετά από αιώνες κάποιοι άλλοι στη θέση μας θα συζητούν ακριβώς τα ίδια πράγματα    

* Το Lebensraum σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου παίζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο Faust. Με τους Πάνο Ζουρνατζίδη και Σήφη Πολυζωίδη. Δείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ