Ο Κωνσταντίνος Ντέλλας μιλά στο in2life

της Ιωάννας Γκομούζα

Μια διαφορετική αγρυπνία στήνει το Βουλούκι Project στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ξημερώνοντας Μεγάλη Παρασκευή. Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Ντέλλας μιλά στο in2life για το πρότζεκτ «Insomnia Greca», για την παράδοση και τον Άλλο, για την εποχή μας και τη μοναξιά του καλλιτέχνη.

Αλλόκοτες, υποβλητικές ατμόσφαιρες, βγαλμένες από τη μεθυστική γοητεία που μπορούν να αφήνουν στο άκουσμα και το βίωμά τους τα παμπάλαια έθιμα, οι λαϊκές δοξασίες, οι αρχαίοι μύθοι. Περφόρμανς κατανυκτικές, χτισμένες πάνω στην ιντριγκαδόρικη πρώτη ύλη του συλλογικού μας DNA, της ελληνικής λαογραφίας. Ο Κωνσταντίνος Ντέλλας ξέρει να δημιουργεί γοητευτικές αφηγήσεις, εμπνευσμένα δρώμενα που συγκινούν και γίνονται ανάρπαστα στην προτίμηση των θεατών. Το νιώσαμε στον «Έλληνα Βρυκόλακα» πριν από σχεδόν δύο χρόνια. Το είδαμε και στο φετινό του δημιουργικό ταξίδι, το πρότζεκτ «Insomnia Greca», που μετά από τα δύο πρώτα ραντεβού των Χριστουγέννων και της Αποκριάς, μας καλεί στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά για ένα ακόμα μοναδικό νυχτέρι, την «Αγρυπνία του Πάθους, Τιμώντας το θάνατο του Μεγάλου Ξένου».

«Η ιδέα για τις Αγρυπνίες προέκυψε αρχικά γιατί με ενδιέφερε η μεταμεσονύκτια δράση, ήθελα να δω πώς λειτουργεί δημιουργικά και πώς ο κόσμος αντιδρά σ’ αυτό. Είχα στο μυαλό μου όμως και το θέμα των διαβατήριων στιγμών της ελληνικής παράδοσης (Χριστούγεννα, Απόκριες, Πάσχα). Γενικά με τις περιόδους των αλλαγών έχω ένα θέμα, τις αγαπώ με κάποιο τρόπο» μας ανέφερε ο δραστήριος σκηνοθέτης λίγο πριν το BOUΛOUKI PROJECT του μας υποδεχτεί ξανά στο θέατρο-κομψοτέχνημα του λιμανιού.

Οι θρύλοι, οι λαϊκές δοξασίες, η λαογραφία είναι σταθερός πυρήνας στη δουλειά σου. Τι είναι για σένα η παράδοση και τι σε ιντριγκάρει σ’ όλο αυτό το υλικό;
Η παράδοση είναι ένα συλλογικό ασυνείδητο το οποίο το φέρουμε όλοι μας. Είναι κάτι που παίρνω, κάτι που δίνω, η λέξη σημαίνει ουσιαστικά μεταφέρω. Πέρα από τις επαφές που είχα με τα χωριά των γονιών μου, από παιδί έμαθα παραδοσιακούς χορούς, αργότερα τους δίδασκα κιόλας. Στην πορεία άρχισα να ψάχνω την εξέλιξη των πραγμάτων πηγαίνοντας σε χωριά και παίρνοντας συνεντεύξεις από μεγάλους ανθρώπους γιατί ήθελα να δω από πού έχει προέλθει όλο αυτό. Η παράδοση χρησιμοποιήθηκε από τη Χούντα κι έτσι νομίζω ότι περάσαμε στο εντελώς άλλο άκρο, στο να συνδυάζουμε το άνοιγμα του μυαλού με οτιδήποτε δεν αφορά την παράδοση. Νιώθω ότι τώρα οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να το ισορροπήσουν αυτό. Να ψάξουν τις αναφορές μας στο σήμερα και να γλυκάνουν λίγο τη σχέση τους με αυτό που λέμε παράδοση.

Τι αντίκρισμα έχει σήμερα η παράδοση στον κάτοικο της σύγχρονης πόλης; Τη βιώνει, την αντιλαμβάνεται ή είναι ένας κώδικας που έχουμε χάσει;
Εκεί είναι η δική μου αναζήτηση. Προσωπικά νιώθω ότι δεν έχει χαθεί. Ας δούμε π.χ. τη σχέση που έχουμε με τον κυκλικό χορό, τη μουσική ή τους ρυθμούς. Πώς γίνεται να συντονιζόμαστε με τους ρυθμούς όποια μορφή και να έχουν; Αυτή η σχέση που έχουμε με τους κυκλικούς χορούς βγαίνει σε πάρα πολλά πράγματα: στο πώς πολύ εύκολα συντονιζόμαστε μεταξύ μας και στο καλό και στο κακό. Η πρόθεσή μας είναι να αποκτήσουμε έναν πολύ εγκεφαλικό και σκανδιναβικό τρόπο σκέψης αλλά τα σώματά μας συντονίζονται σε πιο κυκλικά πράγματα που έχουν να κάνουν με το θυμικό μας. Αν ως λαός συνδυάζαμε το φλερτ που έχουμε με τη δύση και με την ανατολή, αν μπορούσαμε να τα αξιοποιήσουμε, νομίζω ότι θα έβγαιναν θαυμάσια πράγματα.

Η Αγρυπνία του Πάθους κλείνει την τριλογία «Insomnia Greca» μετά τις σχετικές δράσεις των Χριστουγέννων και της Αποκριάς. Τι μας περιμένει λοιπόν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά προς το ξημέρωμα της Μεγάλης Παρασκευής;
Το πρότζεκτ στήθηκε πάνω σε τρεις διαβατήριες κατά τη λαϊκή μας παράδοση χρονικές στιγμές: τα Χριστούγεννα, τις Απόκριες και το Πάσχα. Είναι τρεις περίοδοι κατά τις οποίες περνάμε από το σκοτάδι στο φως. Η δράση ξεκινά τα μεσάνυχτα, ο θεατής έρχεται στο θέατρο όποια ώρα επιθυμεί και έχει την άνεση, με έναν χάρτη, να περιηγηθεί ακόμα και σε χώρους που γενικά δεν τους βλέπει και να παρακολουθήσει την κάθε κατάσταση-περφόρμανς με όποια σειρά και για όσο χρόνο θέλει.

Και τα τρία δρώμενα έχουν ως βασικό άξονα την έννοια του «ξένου». Η «Αγρυπνία της Γέννησης» τα Χριστούγεννα στηρίχθηκε στο θέμα της φυγής στην Αίγυπτο και προσέγγισε το μεταναστευτικό και το προσφυγικό με τις δικές μας αναφορές έως σήμερα. Τις Απόκριες η δράση είχε ως αφετηρία το πρόσωπο του Διονύσου ως «θεού ξένου» και στη δράση αναμιγνύονταν θραύσματα παγανιστικών στοιχείων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με οδηγό τις Βάκχες του Ευριπίδη, εκκλησιαστικούς ύμνους και αθυρόστομα παραδοσιακά τραγούδια.

Στην τρίτη και καταληκτική Αγρυπνία, η έννοια του ξένου που διέτρεξε τις δύο προηγούμενες, παίρνει νέες διαστάσεις μέσα από το ψαλμικό κείμενο κατά το οποίο ο Ιωσήφ ζητά από τον Πιλάτο το νεκρό σώμα του Ιησού, λέγοντας: «Δος μοι τούτον τον ξένον». Οι έννοιες του πάθους, του θανάτου – του κυριολεκτικού αλλά και συμβολικού –, του θρήνου, της ταφής, η σχέση του ανθρώπου με τον άλλο κόσμο, η ξενιτειά του επέκεινα, είναι τα μοτίβα που συνυφαίνουν την αφήγηση. Πάλι με εγκαταστάσεις και περφόρμανς σε διάφορα σημεία του θεάτρου, με μια γλώσσα συνειρμική. Άλλες έχουν αναφορές σε θεατρικά κείμενα, άλλες έχουν να κάνουν με την άποψη του αρχαίου κόσμου για τον Άδη και τον Κάτω Κόσμο ή με το θρησκευτικό στοιχείο για το θάνατο ενός ιερού προσώπου.

Και οι τρεις βραδιές τελειώνουν με ένα κοινό τραπέζι στο οποίο συναντιούνται οι συντελεστές και οι θεατές. Γιατί το φαγητό έχει τεράστια δύναμη, ενώνει. Και φυσικά σε κάθε περίπτωση είναι εναρμονισμένο με τη συνθήκη και την ατμόσφαιρα της κάθε γιορτής.

Η έννοια του «ξένου» διατρέχει τις θεατρικές αναζητήσεις σου είτε μιλάμε για την τωρινή δουλειά είτε παλιότερα για τον «Ξεπεσμένο Δερβίση». Η κοινωνία μας δίνει χώρο, αποδοχή και ένα χέρι στον Άλλο, στο διαφορετικό, στο ξένο;
Παραδοσιακά η ελληνική κοινωνία έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη φιλοξενία. Αυτό που καλλιεργείται στις μέρες μας όμως είναι ότι ο καθένας μας είναι το κέντρο του κόσμου και πρέπει να φέρει όλα τα πράγματα γύρω του σε μία ακτίνα η οποία είναι πολύ βολική γι’ αυτόν, χωρίς να κουνηθεί ιδιαίτερα. Δεν χωρά κανείς άλλος εκεί πέρα. Στις δουλειές μου προσπαθώ να θυμίσω το πόσο σχετικό είναι να είσαι οικοδεσπότης και φιλοξενούμενος. Νομίζω ότι η αποδοχή αυτού και μόνο θα μας έκανε πιο ανοιχτούς ανθρώπους.

Νιώθεις συνολικότερα ότι ζούμε σε μια διαβατήρια περίοδο;
Ναι, αλλά δεν ξέρω αν την αντιλαμβανόμαστε. Δεν ξέρω αν ποτέ στην ανθρωπότητα, όταν άλλαζαν τα πράγματα, το καταλάβαιναν οι άνθρωποι εκείνη τη στιγμή. Έχουμε τεράστια αγωνία να δημιουργήσουμε γρήγορα, να φτιάξουμε πρωτοτυπίες γρήγορα, να μπορέσουμε να ζήσουμε αξιοπρεπώς. Προσδοκούσα αυτή η κατάσταση να μας ενώσει απέναντι σε μια κοινή πραγματικότητα που μας έχει δυσκολέψει όλους. Νιώθω όμως ότι υπάρχει αρκετή αυτοκαταστροφή μέσα μας και αντί να μας ενώσει, μας χωρίζει. Φωνάζουμε, οργιζόμαστε, μαλλιοτραβιόμαστε αλλά δεν προσπαθούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα. Όχι. Καθόμαστε, βρίζουμε και παραμένουμε στα ίδια. Είναι σαν να κάνουμε λάθος focus. Δεν πάμε να αλλάξουμε την ουσία. Δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την ουσιαστική αλλαγή αλλά τις τύψεις και το άγχος μας ότι κάναμε κάτι. Όμως οι αλλαγές με ανατροπές γίνονταν. Αυτή τη στιγμή όλο το γυροφέρνουμε, δεν το αντιμετωπίζουμε.

Ποιες σκέψεις σου γεννά η σημερινή κοινωνική, πολιτική και οικονομική κατάσταση;
Νομίζω ότι παλεύουμε πάρα πολύ με τη ματαιότητα των πραγμάτων, με το ότι δεν υπάρχει ελπίδα για κάτι. Ότι δεν θα αλλάξει τίποτα. Παλεύουμε με την απογοήτευσή μας, με την κατάθλιψη, γιατί όλα αυτά που συμβαίνουν, ξέρεις, φέρνουν βάρη.

Από πού αντλείς ελπίδα;
Από αυτό που κάνω. Αν έχεις το δόσιμο τόσων ανθρώπων... Στην Αγρυπνία συμμετέχουν 40 άνθρωποι. Το ισχυρό αντίβαρο σε όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας είναι το πάρε-δώσε ενέργειας με όλους αυτούς τους ανθρώπους. Δεν είναι εύκολο πράγμα ούτε μικρό να έρχονται να υπερασπιστούν μια ιδέα ή ένα όνειρό σου άνθρωποι. Όπως και λίγο δεν είναι επίσης το 100% της ενέργειάς μου που τους δίνω.

Σε αρκετές δουλειές σου υιοθετείς μια… περιπατητική «φόρμα», οι θεατές καλούνται να ακολουθήσουν τους ερμηνευτές και να αναζητήσουν τα δρώμενα. Να υποθέσω ότι προσπαθείς έτσι να κινητοποιήσεις μια διάθεση ανακάλυψης-συμμετοχής στο κοινό;
Είναι λίγο και μια μετατόπιση της κλίμακας που έχουμε συνηθίσει στη ζωή μας. Πλέον έχουμε σχέση τηλεόρασης με το θέατρο σε μεγάλο βαθμό. Και όχι μόνο στο θέατρο, στη ζωή. Έχουμε το σύνδρομο του τηλεθεατή. Συνηθίσαμε να βλέπουμε τα πράγματα, όχι να είμαστε μέτοχοι αυτών. Αυτό έχει δημιουργήσει μια ολόκληρη νοοτροπία. Πώς όταν κάθεσαι στον καναπέ για να ξεκουραστείς και ανοίγεις την τηλεόραση, αλλά πριν φροντίζεις να φέρεις γύρω σου όλα τα πράγματα που θα χρειαστείς –π.χ. κάτι για να πιεις; Ετοιμάζεις ένα περιβάλλον γύρω σου. Αυτό θέλω να μετατοπιστεί. Να αλλάξει η κλίμακα. Να μην θεωρούμαστε εμείς τεράστιοι και όλο το περιβάλλον γύρω μας κάτι μικρό. Αλλά ότι υπάρχει κάτι πιο μεγάλο από εμάς κι εμείς μπαίνουμε σ’ αυτό λίγο πιο μικροί, μαζί με άλλους ανθρώπους. Αρχίζουμε και βλέπουμε γύρω μας, τους χώρους, κάτι που μας επιτρέπει να αφεθούμε σε κάτι λίγο πιο μεγάλο. Αυτό είναι ζητούμενο στις δουλειές μου, να φύγει αυτή η καρέκλα, το ότι με το που κάθομαι κατευθείαν γίνομαι λίγο τηλεθεατής, κριτής, σίγουρος. Μαζευόμαστε άνθρωποι που δεν γνωριζόμαστε μεταξύ μας και όλους μας ενώνει το ότι ήρθαμε να δούμε κάτι που θα μας πει «ακουμπήστε πάνω μου κι εγώ θα σας πάω».

Η τριλογία της «Αγρυπνίας» ολοκληρώνεται. Και μετά τι;
Υπάρχει σκέψη για μία δεύτερη εκδοχή του «Έλληνα Βρυκόλακα» με κάποιες προσθήκες καινούργιων κειμένων, γιατί είναι ανεξάντλητο αυτό το πεδίο. Ίσως να ξεκινήσει προς το τέλος καλοκαιριού. Παράλληλα συζητάω για δύο καινούργια πρότζεκτ για τον ερχόμενο χειμώνα, τα οποία όμως αυτή τη στιγμή δεν είναι ανακοινώσιμα.

Ο χρόνος μετρά αντίστροφα για την καλοκαιρινή σεζόν. Πώς σου φάνηκαν αλήθεια όλα αυτά που συνέβησαν με το Ελληνικό Φεστιβάλ;
Νιώθω ότι τα πράγματα γίνονται βεβιασμένα κι αυτό δεν είναι υγιές. Αισθάνομαι ότι έχουμε την ανάγκη να κάνουμε μια δήλωση, ένα statement, παρά να θέσουμε ένα ερώτημα, το οποίο μπορεί να φέρει μια απάντηση που δεν θα μας αρέσει κιόλας. Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να ρωτάει συνέχεια. Ή ό,τι statement καταθέτει, να το κάνει μετά από πάρα πολλά ερωτήματα και προς τον εαυτό του.

Συμμετείχες στη συνάντηση των καλλιτεχνών στο θέατρο Σφενδόνη;
Ναι. Η προσωπική μου ανάγκη είναι να νιώσω ότι θα αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις μαζί. Οι καλλιτέχνες τρέχουμε με απίστευτα γρήγορους ρυθμούς, να κλείσουμε δουλειές, να είμαστε παραγωγικοί, να υπάρχουμε στο χώρο. Όλο αυτό φέρνει τρομερή μοναξιά. Αν κάτι λειτούργησε πολύ μέσα από αυτή την κινητοποίηση, είναι ότι καταπολεμήθηκε αυτή η μοναξιά.