Aferim!: Από τη Ρουμανία με αγάπη

του Λουκά Τσουκνίδα

Κάλιο αργά παρά ποτέ, λέει ο σοφός λαός, κι έτσι η πολυβραβευμένη ταινία του Ράντου Τζούντε, το “βιτριολικό” “Aferim!”, φτάνει ετεροχρονισμένα στις ελληνικές αίθουσες, λίγο πριν η καινούργια δουλειά του ανερχόμενου ρουμάνου δημιουργού παρουσιαστεί στο επερχόμενο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Γουέστερν, μαύρη κωμωδία, ρόουντ μούβι εποχής ή όπως αλλιώς το δει κανείς, το “Aferim!” είναι μία απολαυστική καταδίκη της αυτοκαταστροφικής μας φύσης, που μας θυμίζει πόσο δρόμο έχουμε ακόμη μπροστά μας ώσπου να ξεφύγουμε τελείως απ' τον χειρότερο δυνατό εαυτό μας. Ή, απλώς, ότι δεν θα ξεφύγουμε ποτέ!

Η υπόθεση

Στην Βλαχία των αρχών του 19ου αιώνα, ένας τσιγγάνος σκλάβος καταζητείται γιατί ξελόγιασε τη γυναίκα του αφέντη του, ενός απ' τους πολλούς τοπικούς ηγεμόνες (Βογιάρους) της περιοχής. Ο αστυνόμος Κονσταντίν και ο γιος και διάδοχός του Ιονίτσα ξεκινούν έτσι ένα ταξίδι απ' τη μία άκρη της περιοχής ως την άλλη για να βρουν τον φυγά και να τον φέρουν πίσω στο τσιφλίκι. Στην πορεία συναντούν ένα πλήθος ανθρώπων κι οι συναντήσεις τους αυτές λένε πολλά για την εποχή τους, αλλά και για την εποχή μας...

Η κριτική

Η ιστορία είναι περίεργο πράγμα καμιά φορά, όταν εκεί που όλα μοιάζουν τόσο μακρινά είναι δυνατό να μοιάζουν και εξωφρενικά οικεία. Ρουμάνος και Βαλκάνιος ο Τζούντε, ξέθαψε όσο περισσότερη λογοτεχνία του 19ου αιώνα μπορούσε να διαβάσει και μαζί με τον συμπατριώτη του Φλορίν Λαζαρέσκου έστησαν μία μαύρη κωμωδία εποχής, ένα “βαλκανικό” γουέστερν που, πέρα απ' την πιστότητα στη γλώσσα, τις τοπικές ιδιαιτερότητες και τις προκαταλήψεις της εποχής, αποπνέει και μία τρομαχτική σχέση με τον δικό μας, σημερινό, εξελιγμένο κόσμο. Αποκορύφωμα αυτής της αίσθησης, το ρατσιστικό παραλήρημα ενός ελληνορθόδοξου παπά στη μέση κάποιας εσχατιάς του αχανούς μωσαϊκού εθνοτήτων, θρησκειών και τάξεων στο οποίο κατοικεί.

Οι δύο αντιήρωες του Τζούντε είναι ένας “αστυνόμος” με δικαιοδοσία που δεν ξεπερνά το φέουδο στο οποίο κατοικεί και ο γιος του που, δικαιωματικά, αναμένεται να πάρει την προνομιούχο θέση του μόλις αποσυρθεί ή πεθάνει. Μιας και είναι βοηθός και αίμα του, λοιπόν, τον παίρνει μαζί του σε ένα “εκπαιδευτικό” ταξίδι, στο κατόπι ενός σκλάβου-φυγά, ο οποίος δεν έφυγε για να γλιτώσει απ' τη σκλαβιά, αλλά απ' το μαχαίρι του αφέντη του που δεν πήρε με το μαλακό το νέο ότι του είχε κουτουπώσει τη γυναίκα. Στο δρόμο, με διάφορες αφορμές ή και άνευ, ο πατέρας παραδίδει στον γιο διάφορα μαθήματα ζωής, ενώ ο σχετικά αγνότερος νέος προσπαθεί να καταλάβει πόσο ελαστικός είναι ο ηθικός κώδικας του βετεράνου αστυνόμου και σε τι βαθμό η επιβίωσή τους και η τήρηση των ισορροπιών προέχει του όποιου καθήκοντος.

Ο τρόπος που το παρόν είναι άρρηκτα δεμένο με το παρελθόν και το πόσο βαθιές είναι τελικά οι ρίζες πολλών από όσα ζητήματα επιμένουν να ταλανίζουν τις κοινωνίες μας, ασχέτως βαθμού εξέλιξης, μέχρι σήμερα, γίνεται όλο και πιο αντιληπτός όσο η αφήγηση προχωρά και οι δύο ήρωες αντιμετωπίζουν εμπόδια και διλήμματα που δεν έχουν χρόνο ή εποχή. Το ίδιο διαχρονικά, όμως, αποδεικνύονται και τα ανθρώπινα ελαττώματα που συντηρούν και επιδεινώνουν τις αντικειμενικές δυσκολίες, αλλά και εκείνες τις καταστάσεις που θα μπορούσαν να είναι λιγότερο απάνθρωπες και συντριπτικές για όλους, αν δεν κοίταζε ο καθένας τον εαυτό του.

Γυρισμένο σε ασπρόμαυρη παλέτα και με ευρεία γωνία λήψης που τοποθετεί τους ήρωες μακριά από εμάς, μέσα στο αχανές τοπίο μεταξύ οθωμανικής και ρωσικής αυτοκρατορίας, το “Aferim!” (δηλαδή, “Μπράβο!”) σφάζει με το βαμβάκι την ανθρωπότητα που, όσους νόμους και διακηρύξεις και αν σκαρφιστεί, αδυνατεί να ξεριζώσει απ' την καρδιά της όσα την οδηγούν στην αυτοκαταστροφή. Το χιούμορ, που πηγάζει μέσα απ' τους “μονόμπαντους” διαλόγους μεταξύ πατέρα και γιου, αλλά και τους γεμάτους κοινοτοπία, δεισιδαιμονία και κουτοπονηριά διαλόγους τους με τους ξένους που βρίσκουν στο διάβα τους, είναι αρκούντως καυστικό με αποκορύφωμα το τέλος, που δεν συγχωρεί όποιον θεατή έχει παρασυρθεί στην προσδοκία κάποιου είδους λύτρωσης. Οι ερμηνείες, τέλος, είναι αντιστοίχως εξαιρετικές, στα γνωστά πλέον υψηλά ρουμάνικα στάνταρ.

Το “Aferim!” είναι μία απολαυστική ταινία.

Βγαίνουν ακόμη:

Το χλιαρό βιογραφικό δράμα “Snowden”, ενδιαφέρον λόγω θέματος, μα παγιδευμένο στα συνήθη πλέον μέτρια στάνταρ του παρωχημένου Όλιβερ Στόουν. Το συμπαθητικό, ειλικρινές κοινωνικοπολιτικό δράμα “I, Daniel Blake” του στρατευμένου, μα πάντα ανθρωποκεντρικού Κεν Λόουτς. Η καλοστημένη ιρανική ταινία τρόμου “Under the Shadow”, το ενδιαφέρον “ημιβιογραφικό” πολεμικό δράμα “Alone in Berlin”, η παλιομοδίτικη ταινία δράσης “Blood Father”, η ταινία φαντασίας “A Monster Calls”, το “Invisible” του Δημήτρη Αθανίτη και η ταινία κινουμένων σχεδίων “Trolls”.

Όλες οι Ταινίες