Ο χώρος συναντά την προφορική ιστορία

Πώς συμπλέκονται η μνήμη και το αστικό περιβάλλον; Πώς μπορεί μια χωρική έννοια να συναντηθεί με μια εγκεφαλική λειτουργία, αλλά και έναν μηχανισμό με αρκετά στοιχεία  θυμικού, όπως η προφορική ανάμνηση; Η απάντηση βρίσκεται σε μια σειρά από ερωτήματα: Πώς αφηγούνται οι άνθρωποι το παρελθόν τους; Τι μέρος του παρελθόντος τους αποτελούν οι ίδιες οι πόλεις και πως επηρεάζει η αστική εικόνα την μνήμη; Ποιες διαφορετικές οπτικές για την πόλη μπορούμε να αντλήσουμε από το βίωμα άλλων ανθρώπων;    

Το βιβλίο «Η Μνήμη αφηγείται την πόλη- προφορική ιστορία του αστικού χώρου», που κυκλοφόρησε εντός του 2016 από τις εκδόσεις Πλέθρον, αποτελείται από τις επιστημονικές συνεισφορές των μετεχόντων στο β΄ Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας με τον ομώνυμο τίτλο, το οποίο πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2014.

Η συνάντηση του χώρου της πόλης με την προφορική ιστορία δημιουργεί έναν ενδιαφέροντα καμβά, πάνω στον οποίο παρατηρούμε πως οι διαφορετικές αστικές καθημερινότητες υφαίνουν ιστορία και πως οι ίδιες οι αφηγήσεις συνυφαίνονται με τη τη συλλογική μνήμη. Η συγγενής με την προφορική ιστορία έννοια της «ιστορίας από τα κάτω», της παρατήρησης δηλαδή «αόρατων» ομάδων πληθυσμού συνομιλεί με την πόλη και τις ιδιαιτερότητες της.

Ως πόλη νοείται το ευρύτερο αστικό περιβάλλον και οι διαδικασίες που συναποτελούν τη ζωή σε αυτό: Η άνθιση της πανκ σκηνής στην Αθήνα, το φλερτ στο πάρκο του Βόλου όπου συχνάζουν αλλοδαπές οικιακές βοηθοί, αντιπαραθέσεις μικρασιατών προσφύγων και ντόπιων για το ποδόσφαιρο, η λειτουργία των μνημείων- όλα αποτελούν όψεις μιας εξαιρετικά πολυποίκιλης πραγματικότητας που φαίνεται αδύνατον να προσεγγιστεί ως ενιαίο σύστημα.

 Αυτό που παίζει τον ρόλο της συγκολλητικής ουσίας είναι αφενός η μνήμη και αφετέρου οι πολιτισμικές προσεγγίσεις της, τις οποίες, μεταξύ άλλων, πραγματεύεται το βιβλίο. Ούτε η μνήμη ούτε η πόλη είναι κάτι στατικό. Αλληλεπιδρούν σε ό,τι αφορά και τις καταγραφές τους. Στην περίπτωση του Η Μνήμη αφηγείται την πόλη», οι καταγραφές αυτές έχουν τη μορφή της προφορικής ιστορίας.

«Η διαδικασία της μνήμης φαίνεται να επεξεργάζεται τις εμπειρίες που έλαβαν χώρα στην πόλη και παράγει νέα νοήματα. Η ίδια η συγκρότηση του αστικού περιβάλλοντος διατηρεί στενούς δεσμούς με όλες σχεδόν τις μορφές της μνήμης- πολιτισμική, επικοινωνιακή, συλλογική, ατομική, θεσμική ή ανεπίσημη δημόσια ή ιδιωτική», αναφέρει η ιστορικός Δήμητρα Λαμπροπούλου στην εξαιρετική εισαγωγή της, η οποία με επιδεξιότητα ενοποιεί επιστημονικά τα κείμενα της έκδοσης.

Το «Η Μνήμη αφηγείται την πόλη» δεν είναι ένα βιβλίο για όλους. Είναι ένα απαιτητικό ανάγνωσμα που ζητά από τον αναγνώστη είτε ιστορική επιστημονική κατάρτιση, είτε διάθεση για εξοικείωση με τις συχνά αφηρημένες έννοιες της πολιτισμικής και της κοινωνικής ιστορίας.

Θα είναι όμως ένα από τα βιβλία αναφοράς στην σύγχρονη ελληνική ιστορική βιβλιογραφία που ως τώρα έχει ελάχιστα να επιδείξει στην έρευνα της προφορικής ιστορίας.