Οι ρίζες του ΟΗΕ στο μικροσκόπιο του Mark Mazower

Η βιβλιογραφία για την ιστορία της διεθνούς πολιτικής δεν είναι μικρή, καθώς το συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο είναι δημοφιλές. Ωστόσο, οι στοχευμένες ιστορικές δουλειές που κυκλοφορούν αυτόνομα είναι λίγες και συχνά δεσμεύονται από τη στριφνότητα του επιστημονικού λόγου.

Στο «Μαγεμένο Παλάτι των Εθνών» ο Mark Mazοwer καταπιάνεται με την Ιστορία του ΟΗΕ, αναδεικνύοντας μέσα από αυτήν όχι μόνο πραγματολογικά στοιχεία από την εποχή της ίδρυσής του, αλλά κυρίως τους δρόμους της διεθνούς ισχύος και τις μηχανικές που κρύβονται πίσω από τη διεθνή διπλωματία.

Ποια ήταν τα ιδεολογικά θεμέλια του Οργανισμού και πως αυτά συνδέθηκαν με την πολιτική κληρονομιά των προηγούμενων ευρωπαϊκών αιώνων; Ο Mazower ανασυνθέτει την εποχή μέσα από το πρίσμα της παγκόσμιας σύρραξης που τελειώνει και της αναδιάρθρωσης των συσχετισμών στην διεθνή σκακιέρα. Οι θεωρητικές βάσεις του μεταπολεμικού συστήματος πολιτικών ισορροπιών παρουσιάζονται ενταγμένες στο ιστορικό πλαίσιο που τις γέννησε. Έτσι, επιχειρώντας να ερμηνεύσει το πως ξεκίνησαν τα Ηνωμένα Έθνη ο Mazower πιστεύει πως πρέπει να αρχίσει όχι από την Ουάσιγκτον των αρχών της δεκαετίας του 1940, αλλά από τις συζητήσεις που διεξάγονταν στην ηγέτιδα δύναμη των αρχών του 19ου αιώνα, την Βρετανική Αυτοκρατορία.

Ο ΟΗΕ σχεδιάστηκε για κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που εξυπηρέτησε να παρουσιάζεται, λέει ο συγγραφέας και ρίχνει το φως στην τότε βρετανική πεποίθηση ότι ο αυτοκρατορικός κόσμος μπορεί να διασωθεί, και στον κομβικό ρόλο που τελικά έπαιξε η Ινδία.

Μέσα από τις προσωπικές προσπάθειες και διαμάχες επιφανών πολιτικών της διεθνούς σκηνής, όπως του νοτιοαφρικανού πρωτεργάτη του άπαρτχάιντ, Γιαν Σματς, των Εβραίων διανοουμένων Λέμκιν και Σέχτμαν, του θεωρητικού του διεθνισμού και ενός εκ των αρχιτεκτόνων της Κοινωνίας των Εθνών, Άλφρεντ Ζίμμερν, καθώς και του Ινδού Πρωθυπουργού, Νεχρού η αφήγηση ζωντανεύει και αναδεικνύει και τις διαφορές αντιλήψεων.

Οι τοποθετήσεις των προσωπικοτήτων αυτών εξετάζονται κριτικά –όπως αυτή του Σματς, βάσει της οποίας η εκπολιτιστική αποστολή των ευρωπαίων στην Αφρική θα μπορούσε να συνεχιστεί. Οι πρωτοβουλίες τους εντάσσονται αφενός στο πλαίσιο της εθνικής οντότητας που θα επιχειρήσουν να εξυπηρετήσουν, αφετέρου συσχετίζονται με τις προσωπικές τους αναζητήσεις.

«Για τους αυτοκρατορικούς διεθνιστές όπως ο Σματς ή ο Ζίμμερν (…)υπήρχαν διδάγματα να αντληθούν από την ΚτΕ (…) αλλά στην ουσία θεωρούσαν ότι ο νέος Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών είχε παρόμοιους στόχους με τον πρόδρομό του. Θα ήταν ένα σύστημα απορρόφησης των κραδασμών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ενίσχυσης των δεσμών της με τις ΗΠΑ και συμφιλίωσης με το ατυχές αλλά ανεκτό γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση είχε γίνει παγκόσμια δύναμη».

Το "Μαγεμένο Παλάτι των Εθνών " απέχει πολύ από το να είναι αγιογραφία ή δαιμονοποίηση του Οργανισμού. Απέχει επίσης από το να ισχυρίζεται ότι παρέχει τη μία και μόνη αλήθεια για το τι ήταν και το τι εξυπηρετεί ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Δίνει μια εξαιρετική εικόνα για το πόσο χρειαζόμαστε την ιστορία για να κατανοούμε ό,τι συμβαίνει.

Όπως πάντα, μιλώντας για έργο του Mazower θα πρέπει να γίνει ξεχωριστή αναφορά στον τρόπο γραψίματος. Δεν είναι πολλοί οι επιστήμονες που έχουν το ταλέντο του εξαιρετικού και ρέοντος κειμένου· του μεστού γραπτού λόγου που δεν είναι ούτε κουραστικός, αλλά ούτε απλοϊκός· των πυκνών νοημάτων και της εύκολης πρόσληψης. Αν στην επιστημονική έρευνα ο Mark Mazower είναι από τους κορυφαίους εν ζωή ιστορικούς, στον τρόπο γραφή είναι απλά αξεπέραστος.