Aποσυρθέντα βιβλία: Πώς (δεν) μάθαμε Ιστορία

Πώς δημιουργείται μέσα μας η ιστορική συνείδηση και πώς γεννιέται η εντύπωσή μας για το τι είναι η Ιστορία; Πώς διδασκόταν στα σχολεία το μάθημα που οι περισσότεροι από εμάς είχαμε ταυτίσει με την αποστήθιση; Υπάρχει ένας τρόπος διδασκαλίας και μία Ιστορία ή μήπως όχι;   

«Από τη σκοπιά της εξουσίας ο έλεγχος του παρελθόντος επιτρέπει τον χειρισμό του παρόντος, τη νομιμοποίηση της εξουσίας.  Η ιστορία που ακούμε όταν είμαστε παιδιά μας σημαδεύει για όλη την υπόλοιπη ζωή μας», έλεγε η επιφανής ιστορικός Έφη Αβδελά το 1997. Και ίσως είναι πράγματι έτσι. Το κράτος φαίνεται να διαλέγει πάντα να διδάξει στους μαθητές την Ιστορία που διασφαλίζει την εθνική αυτοεικόνα και συντηρεί το εθνικό φρόνημα. Απαραίτητο βοήθημά του στην προσπάθεια αυτή το μοναδικό για κάθε τάξη εγχειρίδιο- πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία που εξακολουθεί και σήμερα- το οποίο διανέμονταν στους μαθητές.

Η ιστορία των βιβλίων της ιστορίας είναι από τα σημεία όπου το είδος της σχολικής μέριμνας για το όλο μάθημα φαίνεται ανάγλυφα. Ορισμένα από τα σχολικά αυτά βιβλία Ιστορίας πυροδότησαν διαμάχες και ένας αριθμός από αυτά απαγορεύθηκε ως ασύμβατα με την ποιότητα της ηθικής και εθνικής διαπαιδαγώγησης που οι ιθύνοντες σχεδίαζαν για τη νεολαία.

Το βιβλίο του πανεπιστημιακού καθηγητή Χάρη Αθανασιάδη «Τα αποσυρθέντα βιβλία- Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008» σταχυολογεί τις ιστορίες των βιβλίων της Ιστορίας που είχαν ακριβώς αυτή τη μοίρα: Να βρεθούν στο επίκεντρο μιας πολιτικής αντιπαράθεσης, η οποία κατέληξε στην απόσυρσή τους.

«Τα Αποσυρθέντα βιβλία» που κυκλοφόρησαν πριν λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια περιλαμβάνουν ανακληθέντα βιβλία από όλη τη σύγχρονη ελληνική ιστορία: Από το σύγγραμμα ο Γεροστάθης του 1858, έως το αναγνωστικό του Ζαχαρία Παπαντωνίου, Τα Ψηλά Βουνά και το βιβλίο της Στ΄ Δημοτικού του 2007.

Έτσι, μέσα από την παρατήρηση της δημόσιας αντιπαράθεσης στις διαφορετικές περιόδους και από την περιγραφή της διαμάχης, ο αναγνώστης διαμορφώνει άποψη για τις επιδιώξεις των αντιτιθέμενων κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων και καταλαβαίνει καλύτερα τον ρόλο των βιβλίων και της ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας, αλλά και τη θέση των υποκειμένων της εκπαίδευσης: των μαθητών και των διδασκόντων. Θέματα όπως η ανάγκη για την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας, αλλά και οι αλλαγές που απαιτεί η μεταπολεμική ελληνική κοινωνία παρουσιάζονται έμμεσα και ουσιαστικά.

Το βιβλίο είναι μικρό και γραμμένο σε γλώσσα εύκολη και ρέουσα και μολονότι οι βασικές του αρετές είναι κατά βάση επιστημονικές, δεν αποκλείει τον απλό αναγνώστη με ενδιαφέρον για την ιστορία και την ιστοριογραφία.           

Πόσο χρήσιμη είναι μια τέτοια γνώση; Εξαιρετικά χρήσιμη κατά τη γνώμη μου. Η αμφισβήτηση της μονοδιάστατης και ελλιπούς ιστορίας που μας σερβιρίστηκε στα μαθητικά μας χρόνια είναι το πρώτο βήμα προς την πραγματική ιστορική γνώση.  

Αν ξέραμε όχι μόνο την ίδια την Ιστορία αλλά και το πώς και το γιατί αυτή είναι γραμμένη με  τον τρόπο που τη μάθαμε, θα κατανοούσαμε πολύ καλύτερα τις πολιτικές αντιπαλότητες, ενώ στο πολιτικό forum δεν θα υπήρχε καθόλου χώρος για ακραίες φωνές.

Δημήτρης Γλύστρας