Διαβάσαμε την «Αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών»

Η καταστροφή πολιτιστικών θησαυρών της ανθρωπότητας, που επανήλθε στο προσκήνιο με τους Τζιχαντιστές στη Συρία και στο Ιράκ, δεν είναι φυσικά σημείο των καιρών μας. Ο θρησκευτικός φανατισμός στο πέρασμα των αιώνων ήταν συχνά αντικαλλιτεχνικός, καθώς με μίσος σε καθετί αλλότριο και αλλόδοξο παρασέρνονταν στον όλεθρο πολύτιμα κειμήλια του παρελθόντος και της πανανθρώπινης κουλτούρας. Οι Άραβες έκαναν τα ίδια τον 7ο αιώνα, οι Χριστιανοί σε διάφορες φάσεις της Ιστορίας τους, οι Δυτικοί στις αποικίες, οι ναζί στον αντισημιτικό τους οίστρο κ.ο.κ.

Δεν έλειψαν και οι αθεϊστικές δυνάμεις που θεώρησαν τη θρησκεία εχθρό και τους θεράποντές της άξιους για βασανιστήρια ή εξόντωση. Αλλά και τα θρησκευτικά υλικά στοιχεία παραδόθηκαν στις φλόγες, με σκοπό να εξαλειφθεί κάθε υπενθύμιση της πίστης. Οι Σοβιετικές αρχές στον μεσοπόλεμο αλλά και μεταπολεμικά δίωξαν αλύπητα τον Χριστιανισμό, τους ιερείς, σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες από αυτούς, δημιουργώντας στρατιές νεομαρτύρων. Παράλληλα, λεηλάτησαν, κούρσεψαν, διέλυσαν εκκλησίες και μοναστήρια, καταστρέφοντας εικόνες, τέμπλα, ιερά σκεύη, άμφια και άλλα όχι μόνο θρησκευτικά σύμβολα αλλά και καλλιτεχνικά έργα αιώνων.

Ο Αρντιτί ασχολείται με την περίπτωση μιας ομάδας μοναχών, οι οποίοι το 1937 γλίτωσαν οι ίδιοι από τον όλεθρο και κατ’ αρχάς συνασπίστηκαν, για να σώσουν τη ζωή τους, κρυμμένοι στα δάση της Ρωσίας. Επικεφαλής τους ήταν ο ερημίτης Νικόδημος, ένας άνθρωπος πολύ σκληρός τόσο με τους άλλους όσο και με τον εαυτό του, σοβαρός, πειθαρχημένος, προσηλωμένος στον στόχο του, δηλαδή τον Χριστό, αλλά παρουσιάζεται εξίσου ανθρώπινα να έχει και σαρκικούς πειρασμούς, τους οποίους προσπαθεί να νικήσει με κάθε τρόπο. Κι αυτό τον κάνει να αυτοτιμωρείται, αλλά και να ψάχνει έναν ανώτερο σκοπό για να αφοσιωθεί: κι αυτός φανερώνεται ότι μπορεί να είναι η διάσωση των εκκλησιαστικών εικόνων και σκευών από τους ναούς που λεηλατήθηκαν. Κι έπειτα, σαν να θέλει να τιμωρήσει τον εαυτό του που ενέδωσε στον πειρασμό της μικρής Ιρίνα, πηγαίνει και παραδίνεται αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη για τις “κλοπές”, αφού βέβαια πρώτα ασφάλισε τα διασωθέντα εκκλησιαστικά είδη σε μια καλά κρυμμένη καταπακτή.

63 χρόνια μετά, το 2000, στο πολυτελές Παρίσι η ιστορία ξαναβρίσκει το νήμα της. Ο διάσημος φωτογράφος Μαρσώ ανακαλύπτει το παρελθόν του, ειδικά από την πλευρά της γιαγιάς του Ιρέν, που κατάγεται από τη Ρωσία και μάλιστα ήταν το κορίτσι που βοήθησε τον μοναχό Νικόδημο. Βρίσκει το τετράδιο όπου ο Νικόδημος είχε καταγράψει πού είναι τα ιερά αντικείμενα, τετράδιο το οποίο είχε διασώσει η Ιρίνα ερχόμενη στη Γαλλία. Κι αρχίζει να ψάχνει την κρύπτη και το παρελθόν του.

Φαινομενικά, το μυθιστόρημα αφορά στην επανεύρεση των εκκλησιαστικών εικόνων και αμφίων, αλλά ο Αρντιτί δεν θέλει να μείνει στα ιστορικά γεγονότα, διανθίζοντάς τα απλώς με δόσεις μυστηρίου και έρευνας. Σ’ αυτό θα έβρισκε κανείς πολλά αφηγηματικά άλματα, ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι θα έπρεπε, μια βιαστική εν ολίγοις απόδοσή τους. Αλλά ο συγγραφέας μέσα από τις γραμμές μιλάει πιο πολύ για τις τραγωδίες των προσώπων που συμμετείχαν στην όλη ιστορία. Ο Νικόδημος και οι τύψεις του, η Ιρέν, ο αξιωματικός Ασράκοφ που μίλησε τελευταίος με τον κρατούμενο μοναχό, ο ίδιος ο Ματίας που ψάχνει την ταυτότητά του κ.ο.κ. Κι όπως λέει το έργο “Μπορεί να επινόησαν οι Έλληνες την τραγωδία αλλά, επί σκηνής, οι πρωταγωνιστές είναι Ρώσοι”. Έτσι, όλες αυτές οι ενοχές οδηγούν πολλούς να μετατραπούν σε θύματα, είτε από δική τους πρωτοβουλία είτε από την εχθρότητα που συνάντησαν.

Ο Ελβετός συγγραφέας τουρκικής καταγωγής καταπιάνεται πάλι με την Ιστορία και την τέχνη μέσα στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Η ανθρώπινη μοίρα συνδέεται με την τέχνη και με την πολιτική, αλλά και με τη θρησκεία, που δημιουργεί συγκρούσεις και διώξεις. Το ίδιο, με άλλο τρόπο, είχε κάνει στο “Τουρκάκι”, όπου οι κορυφώσεις και οι εντάσεις ήταν πολύ πιο πειστικές και γι’ αυτό εδώ αισθάνθηκα ότι βρέθηκα σ’ ένα κατώτερο σκαλί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το έργο δεν είναι αξιανάγνωστο.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος