Το αίμα νερό: Τα πολλά ψέματα μιας αυτοβιογραφίας

Το να γράφει κανείς σε δεύτερο πρόσωπο την αυτοβιογραφία του σημαίνει ότι παίρνει αποστάσεις από τον εαυτό του, για να τον δει πιο αντικειμενικά. Το έκανε πρόσφατα ο Μισέλ Φάις στα “Κτερίσματα”. Το μήνυμα που εκπέμπει η δευτεροπρόσωπη αφήγηση είναι ότι βάζεις απέναντί σου τον άλλο, εν προκειμένω τον εαυτό σου, και τον χαρακτηρίζεις, τον ανατέμνεις, τον εξετάζεις, τον ανακρίνεις. Αλλά τι πιο ψευδές από αυτό, αφού ο Βλαβιανός χρησιμοποιεί την αντικειμενικότητα για να μείνει υποκειμενικός, χρησιμοποιεί το δεύτερο πρόσωπο για να μιλήσει με “πρωτοπρόσωπη οπτική γωνία” (συγχωρήστε μου τον αδόκιμο όρο);

Δεύτερον: Το να τιτλοφορείς το έργο σου “μυθιστόρημα” και μάλιστα “σε σαράντα πέντε πράξεις” υποδηλώνει μυθιστορηματική πολυπλοκότητα και θεατρική εκτέλεση. Το νέο ψεύδος, που ξεκινά ήδη από το εξώφυλλο, έγκειται στο ότι με κριτήριο την έκταση, το προκείμενο βιβλίο είναι μια νουβέλα, με κριτήριο το θέμα μια αυτοβιογραφία, και με κριτήριο τη μορφή σαράντα πέντε μικρά αυτοσχόλια. Το “μυθιστόρημα” αποσυντίθεται σε μικρά κεφάλαια χωρίς συνοχή και ξανασυντίθεται όσο η χρονολογική εξέλιξη παίρνει τον ήρωα από μικρό παιδί και τον φέρνει στην τελευταία σελίδα μεγάλο. Η θεατρική εξέλιξη απουσιάζει, εκτός αν διαβάζουμε την τραγωδία ενός πληγωμένου παιδιού, πληγωμένου από την ίδια του τη μάνα, εκτός αν διαβάζουμε το δράμα μιας ζωής που σκηνοθετείται εκ των υστέρων.

Η αυτοβιογραφία εστιάζει στον χωρισμό των γονιών του πρωταγωνιστή εφήβου, ο οποίος έμεινε με τη φίλανδρη μητέρα του και μακριά από τον πλούσιο πατέρα του, που έκανε νέα οικογένεια στη Βραζιλία. Η παιδική αυτή πληγή πυορροεί και έτσι κατασκευάζεται το τρίτο ψέμα, το ιδεολόγημα της τραυματισμένης προσωπικότητας. Το αντικείμενο της αφήγησης (και μαζί υποκείμενό της) κουβαλά τον σταυρό ενός διαζυγίου και μιας ανώμαλης οικογενειακής κατάστασης, που δεν τον αφήνει να ευτυχήσει - να θυμηθώ το περσινό βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ που αναφέρεται στην ψυχασθένεια της μητέρας του εν είδει καθαρτήριας εξομολόγησης.

Όλα βέβαια αυτά τα “ψέματα” είναι παιχνίδια της λογοτεχνίας, μυθοπλαστικές τεθλασμένες, λογοτεχνικές διαθλάσεις της αλήθειας, που χύνεται στη μήτρα της γλώσσας και της αφήγησης αλλάζοντας υφή. Ο συγγραφέας επινοεί το ψέμα του, κατασκευάζει με άλλα λόγια το πρόσωπό του και έτσι απομυθοποιεί ή μυθοποιεί τον εαυτό του. Ο Βλαβιανός με κοφτό ύφος, με μικρά ανέκδοτα περιηγείται στη ζωή του, αποδίδει κομβικά σημεία μιας ατμόσφαιρας, παρά μιας πορείας. Το πρώτο του πεζό, αν δεν κάνω λάθος, μετά την ευδόκιμη σταδιοδρομία του στην ποίηση, έχει μάλλον αυτόν ακριβώς τον σκοπό: Να αποδώσει με 45 Punkte, που λένε κι οι Γερμανοί, τα στιγμιότυπα που σημάδεψαν το είναι του.

Πώς γίνεται, αναρωτιέται εν τέλει, μέσα από όλα αυτά ο Βλαβιανός, το αίμα να γίνει νερό; Γιατί γίνεται, κι ας λέει ο παροιμιώδης λόγος άλλα. Η συγγένεια, που είναι μια βιολογική κληρονομιά, πρέπει να αναδειχθεί και σε φορέα συναισθηματικής πλήρωσης, αγάπης, στοργής, κατανόησης, κάτι που αν δεν υλοποιηθεί έμπρακτα, μετατρέπει το αίμα σε νερό.

Αυτό ίσως είναι το τελευταίο ψέμα του κειμένου, αφού η ίδια η ύπαρξη ενός τέτοιου λογοτεχνήματος αποδεικνύει ότι οι συγγενείς, οι γονείς εν προκειμένω, μένουν ως ανεπούλωτες πληγές στη συνείδηση των παιδιών, που καμιά φορά με το έργο τους προσπαθούν να τις καθαρίσουν και να λυτρωθούν.

Το ζητούμενο που προκαλεί και τη μεγαλύτερη επιφύλαξη για τη νουβέλα είναι το κατά πόσο η αυτοβιογραφική λογοτεχνία, πέρα από τις καθαρτήριες ιδιότητές της, μπορεί να αντέξει και το βάρος της λογοτεχνικής διαχρονίας.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος