Το χαμένο πορτραίτο: Λογοτεχνική βιογραφία του Κάλβου

Έναν «αντιστάρ» έλληνα των γραμμάτων βιογραφεί ο Βλάσσης Τρεχλής στο βιβλίο του "Ανδρέας Κάλβος το Χαμένο πορτραίτο". Η ζωή του ποιητή των Ωδών και της Λύρας, ο οποίος «διαφήμισε» στην Ευρώπη του 1800 ένα σημαντικό μέρος αυτού που επρόκειτο να αποτελέσει την εθνική λόγια παράδοση, περιγράφεται χωρίς αφηγηματικές φιοριτούρες με την απλότητα που ταιριάζει σε μια βιογραφία- ακόμη και μυθιστορηματική.

Όμως, οι περισσότερες μυθιστορηματικές βιογραφίες πάσχουν βασικά στο σενάριο. Όσο δε πιο πιστές στην πραγματικότητα είναι, τόσο περισσότερο πάσχουν. Ο λόγος είναι προφανής: Η ζωή ενός ανθρώπου δεν αποτελεί συνήθως μια ενότητα λογοτεχνικά μοιρασμένη και κατανεμημένη ανάλογα με τις επιταγές του σασπένς. Το «Ανδρέας Κάλβος- το χαμένο πορτραίτο» δεν ξεφεύγει από τον κανόνα και αναγκάζεται κάποιες φορές να υποταχθεί σε ανισομερή άρθρωση της πλοκής, αφού δεν υπάρχουν για τη ζωή του ποιητή ίδιες ποσότητες πληροφοριών.

Η ελληνική περίοδος, επί παραδείγματι, είναι κατά πολύ πλουσιότερη σε πληροφορίες, ενώ η δεύτερη αγγλική περίοδος διαρκεί δύο ή τρεις σελίδες, κάτι που φέρνει το τέλος της ιστορίας αναπάντεχα γρήγορα και ίσως απότομα. 

Η ίδια η προσωπικότητα του ποιητή μοιάζει να αγιοποιείται. Για να είμαι ειλικρινής, πριν το βιβλίο, δεν γνώριζα σχεδόν τίποτα για τη ζωή του Ανδρέα Κάλβου και άρα δεν μπορώ να πω ότι ο γράφων μεροληπτεί υπέρ του. Ωστόσο, από τα ίδια τα γεγονότα που περιγράφονται ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι ο πρωταγωνιστής της μυθιστορηματικής αυτής βιογραφίας, μολονότι φωτισμένος, δεν είναι και ο ευκολότερος άνθρωπος του κόσμου και ότι μάλλον έχει και αυτός την ευθύνη του για διάφορες προσωπικές συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκεται.

Ο συγγραφέας δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης του αντικειμένου του. Η λεπτομέρεια αυτή μοιάζει να αφαιρεί πόντους από το ιστορικό προφίλ του βιβλίου- τουλάχιστον όπως αντιλαμβάνομαι εγώ τις υποχρεώσεις αντικειμενικότητας που περιμένω απο μια βιογραφία. 

Το χαμένο πορτραίτο έχει στιγμές καλής γραφής, αλλά και στιγμές που φαίνεται να καλεί για μια πιο εύκολη ανάγνωση- επιλογή που άλλωστε απευθύνεται σε περισσότερους αναγνώστες. Αν και απέχει αρκετά από το θεωρηθεί σημαντική λογοτεχνία, το Χαμένο Πορτραίτο αποτελεί ενδιαφέρον ανάγνωσμα για έναν λόγο που μπορεί να μην φαίνεται με την πρώτη ματιά: το φόντο του. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τον Κάλβο στην Ιταλία, την Ελβετία, το Λονδίνο, το Παρίσι και την Κέρκυρα και καταφέρνει να αναπλάσει ένα υπολογίσιμο μέρος από το πνευματικό κλίμα της εποχής. Καταφέρνει να μπορεί ο αναγνώστης να φανταστεί τι και πως θα λεγόταν σε ένα σαλόνι της εποχής και αυτό δεν είναι αυτονόητο ακόμη και όταν πρόκειται για καθαρόαιμα ιστορικά μυθιστορήματα.

Η αφήγηση αλλάζει από το τρίτο στο πρώτο πρόσωπο και μετά πάλι στο τρίτο. Η εξιστόρηση στο πρώτο πρόσωπο προκύπτει από τον μαθητή του Κάλβου, Ιάσονα, ο οποίος φέρεται «να κρατά ημερολόγιο» για τη ζωή του δασκάλου του. Ωστόσο, η εγγύτητα μαθητή- δασκάλου δεν δικαιολογεί ορισμένες σεναριακές τρύπες όπως το ότι μαθαίνουμε τι λεγόταν πίσω από κλειστές πόρτες όπου δεν ήταν ούτε ο μαθητής ούτε ο δάσκαλος, ούτε η γνώση του αφηγούμενου εξηγείται κάπως αλλιώς.

Ξεχωριστή αναφορά αξίζει να γίνει στο γλωσσικό ζήτημα που ήδη πριν την απελευθέρωση είχε αρχίσει να απασχολεί την ελληνόφωνη διανόηση. Ο Κάλβος θα βρεθεί στο στόχαστρο τόσο των τυπολατρών και των υπερασπιστών μιας περιφραγμένης από την καθημερινότητα γλώσσας, όσο και εκείνων των ξένων που στη γλωσσική συνείδηση έβλεπαν την ελευθερία ενός έθνους και ήθελαν να την περιορίσουν. Μέσα από τις ραδιουργίες στο νησί της Κέρκυρας, ο αναγνώστης καταλαβαίνει τη σημασία του ζητήματος της γλώσσας και παίρνει μια γεύση της σφοδρής αντιπαράθεσης που, μεταλλαγμένη, θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.

Η μυθιστορηματική αυτή βιογραφία του Βλάσση Τρεχλή ρέει εύκολα και διαβάζεται στρωτά. Είναι μια καλή καλοκαιρινή επιλογή για όσους θέλουν ελληνική λογοτεχνία άνω του μετρίου και για όσους θέλουν την τριβή με τον ιστορικό καμβά του 1800.

Δημήτρης Γλύστρας