Γιατί εμένα η ψυχή μου: 17 διηγήματα με πολιτικό στίγμα

Είναι πολύ διαφορετικό να διαβάζεις τα μυθιστορήματα ενός συγγραφέα κι είναι διαφορετικό να διαβάζεις διηγήματά του. Στα πρώτα η πλοκή και οι χαρακτήρες, η συνολική σύνθεση μετράει πιο πολύ, ενώ στα δεύτερα ο δημιουργός πιάνει μια στιγμή και την κάνει μήνυμα.

Στην παρούσα συλλογή η Μάρω Δούκα συγκεντρώνει διηγήματα 23 ετών, από το 1989 όταν πρωτοδημοσίευσε “Τα καθάρματα” μέχρι τώρα, παρατιθέμενα στον παρόντα τόμο όχι με τη χρονολογική σειρά συγγραφής τους. Σ’ αυτό το άνυσμα, η ματιά της λογοτέχνιδος συλλαμβάνει σκηνές πιο πολύ του κοινωνικού βίου και τις αφηγείται με την πολιτική σκέψη-της να χρωματίζει συναισθήματα και στοχασμούς. Έτσι, στο πρώτο αναφέρεται στη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου το 2009, στο δεύτερο κάνει μια βόλτα στην Αθήνα και χαζεύει τους πολίτες της (2009), στο επόμενο ο άνεργος αφηγητής ονειρεύεται ίσως μια δουλίτσα, μια ταβέρνα, αλλά δεν φαίνεται τόσο απλό (2003), στο “Σας αρέσει ο Μπραμς;” (2000) δίνει συνέντευξη μια Ρωσίδα που έφτασε στην Ελλάδα ως πόρνη.

Τα θέματα της Δούκα αφορούν τον ατομικό βίο ως απόρροια της κοινωνικής παθογένειας. Η υπόθεση των διηγημάτων της είναι μικρότερης σημασίας, ενώ το βάρος πέφτει στον κοινωνικό προβληματισμό και στην αποτύπωση, σχολιασμένη και επεξεργασμένη, της σύγχρονης ιστορίας, που διατρέχει την Αθήνα και τους κατοίκους-της.

Θα τολμούσα να πω ότι η εικοσιτριάχρονη ανάδειξη μικροθεμάτων από τη Δούκα, βγαλμένων από τον δημόσιο βίο που πυορροεί στην καθημερινότητά μας, εκφράζει την προσπάθεια της αριστερής συνείδησης να βρει το στίγμα της σε έναν κόσμο χωρίς κομμουνισμό. Μετά το ’89 και τις όποιες διαψεύσεις, ο αριστερός καταλαβαίνει ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσει τον ιδεολογικό του φακό και να δει τον εαυτό-του μέσα στην κοινωνία με άλλο μάτι. Οφείλει να κεντράρει όχι στο σοσιαλιστικό όραμα σοβιετικής κοπής αλλά στο ανθρωπιστικό ζητούμενο που επιδιώκει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την κοινωνική αναμόρφωση, την αλλαγή νοοτροπίας, την αυτογνωσία ως μορφή εσωτερικής ανάδειξης σκέψεων και ευαισθησιών.

Στιγμές στιγμές νομίζεις ότι διαβάζεις καλοεπεξεργασμένα δοκίμια, σχόλια πάνω στην επικαιρότητα, που απλώς εντάσσονται στις σκέψεις ενός αφηγητή ή στις αναμνήσεις-του που λειτουργούν ως όχημα σκέψης για το παρελθόν και το μέλλον. Η μνήμη λειτουργεί τόσο ως τροφοδότης της ιστορίας όσο και ως όχημα της αφήγησης.

Ευτυχώς η συγγραφέας δεν μπλέκεται, παρά ελάχιστα, με μια ανασκόπηση των αριστερών κινημάτων και της ήττας ή των διωγμών ως πηγές ενδοσκόπησης. Αποφεύγει το ιστορικό παρελθόν, πλην ενός διηγήματος που αναφέρεται στη δεκαετία του ’50, ενώ δεν αφήνει ασχολίαστο το ιστορικό παρόν, από την παπανδρεϊκή Αλλαγή ως τη μητσοτακική συγκυβέρνηση και πάμπολλα γεγονότα της δεκαετίας του 2000. Το παρόν είναι πάντα πολιτικό και ο προβληματισμός ξεκινά από τα γεγονότα για να αναζητήσει τα βαθύτερα αίτια μιας νοσηρής (νοσούσας και νοσογόνου) προβληματικής.

Η Μάρω Δούκα καλύπτει με δεκαεφτά διηγήματα μια περίοδο όπου το πολιτικό γίνεται ολοένα και πιο καθημερινό, όπου όνειρα περασμένων εποχών καταρρέουν και άλλα, παγκοσμιοποιημένα και εμπορευματοποιημένα, οράματα προβάλλονται ως συνθήκες ποιότητας ζωής. Η ελευθερία πλέον γίνεται παροχή των μέσων, η διαφήμιση οδηγός της ζωής, το άτομο περισσότερο από ποτέ γρανάζι της μαζικής μηχανής. Οι επαναστάσεις σαν αυτές των Ζαπατίστας, και κάθε Ζαπάτα, τουριστικοποιούνται και η κρεατομηχανή της προόδου κάνει κιμά κάθε προσωπική θέληση για αυτοδιάθεση.

Η Δούκα δεν γράφει ιστορίες. Γράφει μικρές Ιστορίες, όχι τόσο των εξωτερικών (αντικειμενικών) γεγονότων όσο των ενδότερων ανακατατάξεων που μας αλλοιώνουν, πολλές φορές χωρίς να το καταλάβουμε. Διαβάζοντας κανείς τα διηγήματά της, ξαναδιαβάζει από πίσω την ιστορία δύο δεκαετιών και βλέπει πίσω από την πολύχρωμη οθόνη των ΜΜΕ.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Μάρω Δούκα
“ γιατί εμένα η ψυχή μου”
254 σελ.
εκδόσεις Πατάκη
2012
Τιμή € 15,00