Στην άκρη της νύχτας: Ένα παπαδιαμαντικό… σίκουελ

 Πολλοί αναρωτιούνται, όταν τελειώνουν ένα βιβλίο, τι έγινε μετά… Πώς έζησαν οι ήρωες, ξανασυναντήθηκαν, έκαναν πράξη τα όνειρά-τους κ.ο.κ.; Ένας ευφάνταστος νους μπορεί να συνεχίσει παλιότερες ιστορίες κι αν είναι δυνατόν να τις επικαιροποιήσει ώστε να ξαναγραφτούν με νέο πρίσμα. Ο Μουρσελάς εκ-ρετσινώνει τον Παπαδιαμάντη σε μια πιο αλμυρή αλλά και ρομαντική εκδοχή του «Ονείρου στο κύμα».

Τα “Βαμμένα κόκκινα μαλλιά”, γραμμένα το 1989, είναι ένα ριμέικ του Ζορμπά, αφού ένας διανοούμενος, ο αφηγητής Μανολόπουλος, συναναστρέφεται έναν τετραπέρατο ανακατωσούρα, τον Λούη ή Ρετσίνα. Το ζευγάρι γίνεται το νέο δίπολο αφεντικό-Ζορμπάς και η αντίστιξή-τους δημιουργεί το πεδίο δράσης. Τώρα ο Μουρσελάς επανέρχεται με ένα σίκουελ, γράφοντας τη νυχτερινή συνάντηση Μανολόπουλου και Ρετσίνα, x χρόνια μετά, για να συζητήσουν τον τρόπο που τελειώνει το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα».

Η ιστορία του διηγήματος, γραμμένη εκεί στα τέλη του 19ου αιώνα, αναφέρεται στην ηδονοβλεψία ενός νεαρού βοσκόπουλου που χάζευε τη δεκαεξάχρονη Μοσχούλα να κάνει μπάνιο γυμνή και τελικά την έσωσε από πνιγμό, χωρίς όμως να συνεχιστεί το όποιο ειδύλλιο. Ο Μουρσελάς συνεχίζει την ιστορία σε ένα είδος fan-fiction, που φαντάζεται την εξέλιξη της ιστορίας πίσω από τα μισόλογα του Παπαδιαμάντη.

“Όνειρο στο κύμα” (1900)

“Βίος και πολιτεία του
Αλέξη Ζορμπά” (1946)

↓

“Βαμμένα κόκκινα μαλλιά” (1989)

“στην άκρη της νύχτας” (2012)

Σ’ αυτό το πλέγμα κειμένων ξεμυτίζει μια φορά η Λολίτα του Ναμπόκοφ (μια άλλη Μοσχούλα;) και άλλα κείμενα που ακούγονται για να φωτίσουν πολύπλευρα το περιστατικό του «Ονείρου στο κύμα» και τις πιθανές σκοτεινές, κρυμμένες, στιγμές του περιθωρίου.
Ο πυρήνας του έργου είναι πώς ο Μανολόπουλος -με την πίεση του παπαδιαμαντοφάγου Ρετσίνα- θα μπορούσε να συνεχίσει την ιστορία του “Ονείρου στο κύμα”. Γιατί, σύμφωνα με τον Ρετσίνα, ο Παπαδιαμάντης είχε ζήσει όλη τη σκηνή με τη μικρή Μοσχούλα να κολυμπάει γυμνή, αφού το κορίτσι υπήρχε στην πραγματικότητα. Μέσα στη νύχτα του παρόντος ο Ρετσίνας τηλεφωνεί στον συγγραφέα Μανολόπουλο και τον καλεί να ξανασυζητήσουν το διήγημα και το πιθανό τέλος-του.

Ο Μουρσελάς επιλέγει ένα αργό, βασανιστικό πρώτο μέρος, όπου οι διάλογοι και οι σκέψεις του Μανολόπουλου κυλάνε σαδιστικά αργά. Ξαναβλέπουμε τον θεατρικό Μουρσελά, ο οποίος τραβά από τα μαλλιά τους διαλόγους και τις σκηνές, τεντώνει σε έκταση και σε περιεχόμενο τις συζητήσεις με ύφος καθημερινής ανούσιας συζήτησης, καθυστερεί όλο και περισσότερο, επίτηδες, την εξέλιξη. Ο αναγνώστης υπομένει συγκαταβατικά και το μόνο που κερδίζει είναι να ξανασκεφτεί το παπαδιαμαντικό διήγημα μέσα από τις φαντασιώσεις του Ρετσίνα (άλλοτε) και του Μανολόπουλου (σήμερα). Από την άλλη, ο Ρετσίνας παρουσιάζεται πολύ διαβασμένος, όχι μόνο να ξέρει όλο τον Παπαδιαμάντη, αλλά να ξέρει και αυτά που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν, με συνέπεια και πληρότητα φιλολόγου-μελετητή. Συγγραφική υπερβολή!

Τελικά, ο αναγνώστης αφήνεται σε μια νωχελική αφήγηση εσωτερικού μονολόγου, ευτυχώς διαυγούς, ελεύθερου πλάγιου λόγου και πολλών διαλόγων. Ο Μουρσελάς ξέρει να αφηγείται με άπλα υλικά, χωρίς να κουράζει με τις συστροφές του λόγου και τις μακρόσυρτες σκηνές του. Έτσι, εξισορροπείται η βραδυπορία και το αφηγηματικό άνοιγμα, η εμμονή στις λεπτομέρειες σκέψεων και συναισθημάτων και η άφεση σε ένα κυλιόμενο ξεδίπλωμα των συστατικών της μυθοπλασίας.

Αν το έργο ήταν πιο μικρό, θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για ένα ευφυές έργο ποιητικής. Ο Μουρσελάς γράφει τον τρόπο με τον οποίο έφτασε να συνεχίσει το διήγημα του Παπαδιαμάντη, εξιστορεί την πορεία σχηματισμού στο μυαλό του παραμυθά-συγγραφέα της νέας ιστορίας, η οποία έρχεται να δέσει με το πρωτότυπο κείμενο σε ένα είδος σίκουελ. Ο Μουρσελάς γράφει για το πώς γράφει ο συγγραφέας την ιστορία του: καταρχάς, αναζητεί πηγές, άλλοτε βιώματα και σκέψεις κι άλλοτε γραπτά ντοκουμέντα για να επικυρώσει την ιδέα-του. Έπειτα, δουλεύει την ιδέα, μπορεί και να τη συζητά κιόλας με συγγενείς και φίλους, σβήνει και γράφει την εξέλιξη, επιβεβαιώνει ή διαψεύδει πιθανές πορείες της αφήγησης, λύνει συγγραφικά ζητήματα και αναθεωρεί τους τρόπους δράσης, ώστε να γίνει αληθοφανής.

Επαναλαμβάνω, αν το μυθιστόρημα του 2012 ήταν κατά το 1/3 με 1/2 μικρότερο, θα μπορούσε να παρακολουθήσει κανείς την παπαδιαμαντική ατμόσφαιρα να ξαναζωντανεύει με τη μουρσελική αναπαράσταση.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Κώστας Μουρσελάς
“στην άκρη της νύχτας”
εκδόσεις Πατάκη
2012
Σελίδες 304
Τιμή: 13€