Μεγάλη Θάλασσα: Η Μεσόγειος στα φτερά της ιστορίας

Τα βιβλία ιστορίας κατά τη γνώμη μου κρίνονται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι η επιστημονική τους επάρκεια, την οποία αν πρόκειται για συγγραφείς εγνωσμένου κύρους θεωρώ δεδομένη. Το δεύτερο, είναι η ευκολία με την οποία διαβάζονται.

Το επιστημονικό κείμενο, που βέβαια δεν είναι λογοτεχνία, μπορεί να είναι στριφνό και συχνά μη φιλικό προς τον αναγνώστη. Έτσι, τα ωραιότερα βιβλία ιστορίας που έχω διαβάσει «ρέουν» σωστά και επιτρέπουν την άντληση της πληροφορίας χωρίς κόπο.


Στην κατηγορία αυτή τοποθετώ και την «Μεγάλη Θάλασσα» ή τις «περιπέτειες των λαών της Μεσογείου» του επιφανούς βρετανού ιστορικού David Abulafia, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.

Πατώντας αναγκαστικά στα χνάρια του μεγάλου Φερνάν Μπροντέλ, συγγραφέα του βιβλίου αναφοράς «Η Μεσόγειος και ο Μεσογειακός κόσμος την εποχή του Φιλίππου του Β’», ο Abulafia σκιαγραφεί την ιστορία της Μεγάλης Θάλασσας δια μέσου των αιώνων ξεκινώντας από την προϊστορία και φτάνοντας έως το 2010.

«Το έργο του Αμπουλάφια είναι ένας άθλος συγκομιδής πληροφοριών με εκκίνηση το 22.000 π.χ. και κατάληξη το 2010 μ.Χ.», σημειώνει στον πρόλογο ο καθηγητής Θάνος Βερέμης. Όπως επισημαίνει σωστά ο ίδιος, στο βιβλίο δίνεται υπολογίσιμη έκταση στα χρόνια της Μεσογείου πριν το 500-400 π.Χ.

Πρόκειται για μια ιστορική περίοδο για την οποία ο μέσος αναγνώστης λίγα γνωρίζει. Συνήθως οι αναφορές στο απώτερο αυτό ιστορικό παρελθόν χρησιμεύουν ως προσχήματα πληρότητας και έχουν μικρή έκταση ώστε να φτάσει ο συγγραφέας-μελετητής σε περισσότερο γνωστές και δημοφιλείς περιόδους.

Οι «περιπέτειες των λαών της μεσογείου» είναι αυτό που λέει ο υπότιτλος: Η δομημένη αφήγηση δίνει πραγματικά την αίσθηση της περιπέτειας, ενώ οι πληροφορίες αναμειγνύονται με απρόβλεπτες οπτικές της μεσογειακής ιστορίας: από την διατροφή και τον τουρισμό έως την πειρατεία και το εμπόριο.

Ο εραστής της ελληνικής ιστορίας θα επιθυμούσε πιθανότατα περισσότερη έκταση για τα της Ελλάδας- πολλώ μάλλον αν οι βασικές του πηγές είναι έως τώρα τα σχολικά βιβλία για τα οποία η Ελλάδα υπήρξε σε όλη την ιστορία το απόλυτο κέντρο του κόσμου. Παρά τις «συντμήσεις» όμως, το πόνημα του Abulafia θα τον ανταμείψει παρουσιάζοντάς του αρκετές φορές πληροφορίες ή γεγονότα όχι τόσο γνωστά. Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο είναι μια εξαιρετική αφορμή να διαβάσει κάποιος αρκετά συμπυκνωμένα και εύληπτα για την ελληνική ιστορία και να δει τις οριζόντιες αλληλεπιδράσεις των Ελλήνων με τους άλλους λαούς της Μεσογείου.

Η άνεση (ή κατά τους επικριτές: η απερισκεψία) με την οποία ο Abulafia καταπιάνεται με την σύγχρονη ιστορία έως το 2010, δείχνει ότι το έργο του περισσότερο φιλοδοξεί να είναι ένα χρηστικό εργαλείο για αυτόν που θέλει να παρακολουθεί τις εξελίξεις και αγαπά την ιστορία, παρά ένα ακαδημαϊκού τύπου σύγγραμμα.

Η αφήγηση της ιστορίας των τελευταίων 20- 30 ετών γίνεται ακομπλεξάριστα, αν και η αξιολόγηση των όσων αναφέρονται υπόκειται σε μελλοντική αναθεώρηση.

Ο Abulafia δεν κάνει το λάθος να αντιμετωπίζει αναγκαστικά τη Μεσόγειο ως πραγματική ενότητα. «Η ενότητα της μεσογειακής ιστορίας», γράφει, «έγκειται παραδόξως στην στροβιλώδη τροποποιησιμότητά της».

Το ότι εμμέσως ο συγγραφέας παραδέχεται πως η Μεσόγειος αποτελεί ενότητα μόνο για τις ανάγκες προσδιορισμού των ορίων του δημιουργήματός του, είναι σημαντικό. Εξηγεί μάλιστα το γιατί στη «Μεγάλη Θάλασσα» δεν θα βρεθούν ρηξικέλευθες ιστοριογραφικές ιδέες, αλλά μια συχνά απολαυστική περιγραφή της ιστορίας της λίμνης που καθόρισε τη ζωή μας στο πέρασμα των χιλιετιών.

Δημήτρης Γλύστρας
 

David Abulafia
Η Μεγάλη Θάλασσα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2012 
σελίδες: 856
τιμή: 29 ευρώ 
τιμή πώλησης e-book: 23 ευρώ