Το χάρισμα της Βέρθας: Όταν η απώλεια γίνεται δημιουργία

Η Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, όπου διευθύνει το Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ψυχολογία και ΜΜΕ». Έχει εκδώσει πολλά επιστημονικά έργα και δοκίμια, ένα παραμύθι και μία νουβέλα. Το «Χάρισμα της Βέθρας» είναι το πέμπτο μυθιστόρημά της.

«Στις βιβλιοθήκες τα βιβλία μένουν κλειστά. Οι αληθινές σκέψεις γυαλάκια που κόβουν. Τρέχει αίμα. Τα βιβλία είναι άδεια. Το αίμα των συγγραφέων αδειάζει τα βιβλία. Το αίμα, αυτό έχει σημασία. Εκεί μέσα πρέπει να μπορεί να διαβάσει κανείς. Θαυμαστές ιστορίες κρύβονται μέσα στο αίμα». Αυτό το απόσπασμα από το συγκεκριμένο μυθιστόρημα καθορίζει το μέγεθος της εργασίας που θα πρέπει να επιτελέσει ένας πραγματικός συγγραφέας για να φέρει ενώπιον του κοινού ένα βιβλίο που θα μείνει διαχρονικό. Το βιβλίο γράφεται με το αίμα του συγγραφέα και η δύναμή του κατακλύζει την ύπαρξη του αναγνώστη.

Η Βέρθα, η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, κινείται μέσα σε ένα σκηνικό, όπου καλείται να αντιμετωπίσει την εμμονή της μητέρας της που αφορά τον μικρό αδελφό της, ο οποίος έχει πεθάνει πρόσφατα. Στην νεοελληνική κοινωνία, μας είναι μάλλον γνωστά τέτοιου είδους γεγονότα, τα οποία δραματοποιούν την οικογενειακή κατάσταση. Η Βέθρα νοιώθει αποκομμένη από τη μητέρα της, σαν να μην έχει θέση σαν παιδί της και προσπαθεί για μια μικρή έστω προσέγγιση. Με παράπονο θα δηλώσει: «Αλλά εγώ κανένα δικό μου θάνατο δεν είχα. Ένας σχεδόν άγνωστος αδελφός είχε φύγει από τη ζωή, κι αυτό ήταν όλο. Ο θάνατος αυτός δεν με αφορούσε. Πλήρωνα όμως τις συνέπειες του. Μόνη μου μεγάλωνα στο βουβό σπίτι».

Όμως η Βέρθα διαθέτει ένα μεγάλο χάρισμα. Μπορεί και εισέρχεται σε άλλλες διαστάσεις και έτσι μπορεί να συνομιλεί με τους νεκρούς, όχι με το πέπλο ενός σκοτεινού ατμοσφαιρικού θρίλερ, αλλά με τη γνώση της παρουσίας ζωής πέρα από διαχωριστικά όρια που εμείς βιώνουμε. Έτσι θα συνομιλήσει με τον αδελφό της, αλλά θα παρακολουθήσει και τις πραγματικές προθέσεις και ιστορίες κάποιων νεκρών, που τη θύμησή τους εκμεταλλεύεται ένα μέντιουμ για να «απαλύνει» τις ενοχές των ζωντανών συγγενών. Και εδώ εμφανίζεται η φιλοσοφία ή η μεταφυσική: «Οι πεθαμένοι, να το ξέρεις, δεν έχουν παράπονα. Κάθε τους πόνος έχει απορροφηθεί από το μεγάλο παράπονο του θανάτου. Διεκδικήσεις, πίκρες, κακίες, μεμψιμοιρίες, ένθερμες ή ταπεινές ικεσίες, έχουν όλα τώρα γίνει πράγματα περιττά κι ασήμαντα».

Η Βέρθα δεν θα σταματήσει τις προσπάθειές της για προσέγγιση στη μητέρα της. Προσπαθεί να εισχωρήσει μέσα στα κατάβαθα της γυναικειας ψυχολογίας. Μέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης πόλης «όλα τώρα μοιάζουν ήσυχα, όμως χθες μια βόμβα έσκασε στο κέντρο της πόλης, δυο νεκροί, ανάμεσα τους ένα μικρό παιδί... άνθρωποι δυσκολεύονται να ζήσουν. Φοβούνται... μια ανήσυχη, φοβισμένη πόλη, η πόλη μου», θα ανακαλύψει τα μαθήματα ζωγραφικής. Κοιτάζοντας τους πίνακες του Μπαλτίς, του Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ, του Ρενέ Μαγκρίτ, του Λεονάρντο ντα Βίντσι, του Καραβάτζιο, της Αλοίζ Κορμπάζ, του Χένρυ Ντράγκερ, και του Σίμεον Σόλομον θα προσπαθήσει με το χάρισμα που δισθέτει να εισχωρήσει στην ιδιοσυγκρασία και την προσωπικότητα των γυναικείων μορφών που αποτυπώνονται εκεί καθώς και τις ίδιες προθέσεις του ζωγράφου. Μια μεγάλη καταβύθιση στα πραγματικά άδυτα της ψυχής, που κάποιες φορές θα είναι σκληρά και αποτρόποια, προκαλώντας έκπληξη και άλλοτε θα χαρίζουν ηρεμία και χαλάρωση ζωής.

Και όλα ενδεχομένως να είναι αινιγματικά: «Η Μόνα Λίζα χαμογελά. Σκάψτε όσο θέλετε, λέει, συγκρίνετε, εκταφιάστε, μετρήστε, υπολογίστε, κρανία, κόκκαλα, οστά. Όλα περιλαμβάνονται σε αυτό που ήδη γνωρίζω. Όλα τα χωράει αυτό το χαμόγελο».

Η συγγραφέας με λόγο κοφτό, λιτή γραμμή, λέξεις «ακέραιες» που εκτοξεύουν τη δύναμη των εικόνων, γρήγορη δράση περιγραφών ενός σθένους κοινωνικών και ψυχικών συμπεριφορών, δημιουργεί ένα συγκροτημένο μυθιστόρημα που μας ταξιδεύει πολύ όμορφα σε απάτητους δρόμους και μας καλεί να ανοίξουμε λίγο την ψυχή μας λαμβάνοντας μια έστω μικρή δόση από το χάρισμα της Βέρθας.

(«Το χάρισμα της Βέρθας», της Φωτεινής Τσαλίκογλου, σελίδες 264, εκδόσεις Καστανιώτη, τιμή: 16 ευρώ)

Νίκος Δανιήλ 
Nikosdaniil.blogspot.com