«Τα ποιήματα» του Αλ. Παναγούλη: Μνήμες ιστορίας

«Της Πίστης μου τη Δύναμη αντικρύζω/ της Τυρανίας σαν μετρώ τον πανικό»
Ο Αλέξανδρος Παναγούλης έφυγε από τη ζωή την Πρωτομαγιά του 1976. Η ιστορία της ζωής του είναι γνωστή. Απλώς θα πρέπει να σημειώσουμε, για τους νεώτερους, την αντιστασιακή του δράση κατά της δικτατορίας, την φυλάκισή του, τα βασανιστήρια που υπέστη, ακόμα και τις εικονικές εκτελέσεις, χωρίς να υποκύψει σε τίποτα. Aντίθετα, ανέδειξε και το ταλέντο του ποιητή, μέσα σε εκείνες τις σκληρές συνθήκες που βίωνε. Η πρώτη έκδοση των ποιημάτων του έγινε πριν τριάντα εννέα χρόνια σε συνθήκες παρανομίας.

Θα περίμενε κανείς τα ποιήματα αυτά να έχουν απλώς έναν «αντιστασιακό χαρακτήρα». Όμως η πραγματική τέχνη και το ταλέντο ξεπηδούν μέσα από διάφορες καταστάσεις, που ορισμένες φορές είναι ακραίες και τραγικές. Τέτοιες καταστάσεις δεν βιώθηκαν μόνο από τον Αλέξανδρο Παναγούλη. Μπορούμε να θυμηθούμε τον Ντοστογιέφσκι, όπου και αυτός υπέστη εγλεισμό σε στρατόπεδο και εικονική εκτέλεση.

Δεν είναι τυχαίο ότι στην πρώτη έκδοση τα ποιήματα του Αλέξανδρου Παναγούλη τυγχάνουν μιας λεπτομερούς εισαγωγής από έναν μεγάλο άνθρωπο της Τέχνης: Τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Ο Παζολίνι, άνθρωπος του κινηματογράφου και του γραπτού λόγου, διαθέτει κάθε εγκυρότητα για να προσεγγίσει την ποίηση του Αλέξανδρου Παναγούλη. Έτσι, λοιπόν, θα επισημάνει: «όσο πιο καθαρά σωματικό, σαρκικό, άθλιο είναι το βάσανο, τόσο πιο άυλο, πνευματικό, υψηλό είναι το ιδεώδες….ο Παναγούλης δεν έθεσε ποτέ στον εαυτό του το πρόβλημα της λογοτεχνίας, απλώς υιοθέτησε την αντίληψη για τη λογοτεχνία που είχε μέσα του και τη χρησιμοποίησε».

Τα ποιήματα της συλλογής έχουν διάφορες διαστάσεις και χαρακτήρα. Φυσικά συναντούμε την αγωνιστική έκφραση: « ..οι τοίχοι του κελιού/ το μυστικό το κράτησαν/ κι οι μισθοφόροι ψάξανε παντού/ όμως μπογιά δε βρήκαν/ γιατί στιγμή δεν σκέφτηκαν/ στις φλέβες μου να ψάξουν». Θα μιλησει για το καθήκον του κάθε ανθρώπου : «Αφού όλοι έτσι είναι γεννημένοι/ ψηλά η ψυχή τους να τραβά κ’ εμπρός/ ας μείνεις σάρκα στη στράτα ματωμένη/ πεσμένο το κορμί μα η ψυχή εμπρός». Διαπιστώνεται ήδη από τα παρατειθέμενα αποσπάσματα η δύναμη του λόγου που εκφέρεται.

Η ομορφιά και το ταξίδι της ζωής, εμφανίζονται και αυτά μέσα από έναν λόγο ώριμο και όμορφο: «Στις ανοιχτές τις θάλασσες σαν βρέθηκα/ θεόρατα τα κύματα μ’ αρπάξαν/ και με ταλάνισαν πολύ για να μου δείξουν/ πικρές αλήθεις που δεν ήξερα/ αλήθειες που έπρεπε να μάθω….». Η ζωή, διαδικασία της πορείας της, η θέση και η στάση ζωής δίνουν το έναυσμα στον ποιητή να μιλήσει για τον ήλιο που παρακολουθεί τις πράξεις μας: «Αιώνες τώρα/ ταΐζουμε το μίσος/ αδιάκοπα μιλώντας γι’ αγάπη/ κι αγάπη δε βρίσκουμε/ κι ο ήλιος κλαίει».

Μέσα λοιπόν από τα ποιήματα αυτά αναδεικνύεται η θέληση για ζωή, για ομορφότερο κόσμο, για το χρέος που έχει να επιτελέσει ο καθένας άνθρωπος ξεχωριστά, μέσα σε ένα πλαίσιο συμπαντικό και όχι περιορισμένο από ιδεολογήματα και στείρες θεωρίες. Γι’ αυτόν τον λόγο η ποίηση του Αλέξανδρου Παναγούλη έχει ύφος καθαρό, αγνό που αναδεινκύει τη μορφή και το κίνητρο της προσωπικότητάς του.

(«Τα ποιήματα», του Αλέξανδρου Παναγούλη, σελίδες 232, εκδόσεις Παπαζήση, τιμή: 11,39 ευρώ)

Νίκος Δανιήλ-Ποιητής 
Nikosdaniil.blogspot.com