Μαρτυρίες μιας διαδρομής: Η Έλλη Παππά de profundis

Η ιστορία της αριστεράς στην Ελλάδα είναι ένα πεδίο το οποίο εύκολα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς σε μεγάλο «αχαρτογράφητο». Ένα μέρος αυτού οφείλεται στην κρυψίνοια του Κουμουνιστικού Κόμματος το οποίο φυλά στα σωθικά του αρχειοθετημένες τις πληροφορίες που σφράγισαν τις ζωές των ιστορικών του στελεχών αλλά και των, συντριπτικά περισσότερων, απλών υποστηρικτών του.

Αυτές ακριβώς οι ζωές βρίσκουν τη δικαίωσή τους και παίρνουν την προβολή που η ιστορία τους χρωστά σε βιβλία σαν το «Μαρτυρίες μιας διαδρομής» της Έλλης Παππά, το οποίο κυκλοφορεί εδώ και λίγο καιρό από τις προσεγμένες εκδόσεις του Μουσείου Μπενάκη.

Δημοσιευμένη, κατά το θέλημά της, λίγους μήνες μετά τον θάνατό της, η πολιτική παρακαταθήκη της εμβληματικής φιγούρας της ελληνικής αριστεράς δεν αποτελεί ένα ανάγνωσμα «μαζικής κατανάλωσης». Δεν είναι γεμάτη με πικάντικα «ενσταντανέ» από τις ζωές πολιτικών διασημοτήτων, ούτε και καταπιάνεται με το να επιτεθεί επ΄ αφορμή προσωπικών εμπαθειών.

Τα θεωρητικά ζητήματα που χώρισαν και χωρίζουν τον κόσμο της αριστεράς στην Ελλάδα είναι πανταχού παρόντα στις αναμνήσεις της συγγραφέως και είναι αυτά που κυρίως «υποστηρίζονται» αφηγηματικά από γεγονότα και ιστορίες.

Οι «Μαρτυρίες μιας διαδρομής» καλύπτουν χρονικά την περίοδο από τον εμφύλιο μέχρι και τη Δικτατορία και είναι χωρισμένες σε διαφορετικά μέρη. Δύσκολα θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού η Παππά έγραψε το κάθε ένα από αυτά σε διαφορετική χρονική περίοδο- εξ ου και ορισμένα χωρία αλληλοκαλύπτονται από πλευράς πληροφοριών. Μολονότι η ίδια εμπιστεύθηκε την δημοσιοποίησή όλων των χειρογράφων της στον Άγγελο Δεληβοριά, τον επικεφαλής του Μουσείου Μπενάκη, δεν είχε δώσει οδηγίες για το τι μορφή θα μπορούσε να πάρει μια έκδοσή τους.

Η διάρθρωση των οργανώσεων της αριστεράς στην εμφυλιακή Αθήνα, η οπισθοχώρηση προς το βορά, η συνθηκολόγηση και οι πρώτες συλλήψεις, μαζί με ένα μεγάλο χωρίο όπου παρατίθενται περισσότερο προσωπικές στιγμές της ζωής της Έλλης Παππά συνθέτουν τον κύριο κορμό του βιβλίου. Στο μέρος αυτό των προσωπικών καταγραφών υπάρχει αναλυτικά ολόκληρη η πορεία του Νίκου Μπελογιάννη- συζύγου της Παππά και πατέρα του παιδιού της- και η συγκινητική «κοινή» ζωή του ζεύγους στις φυλακές με τις δοκιμασίες και την συγκλονιστική ηρωική καθημερινότητα που δεν επιβραβεύεται με ευτυχή κατάληξη.

Τον αμύητο στις συνήθειες του ΚΚΕ ίσως εντυπωσιάσει η διαρκής παρουσία του «σκοπού» στη ζωή τόσο της Παππά, όσο και των υπόλοιπων πρωταγωνιστών του βιβλίου. Είναι ο σκοπός που καταργεί την ατομικότητα, που προστάζει την αυτοθυσία και που θέτει σε δεύτερη μοίρα κάθε τι προσωπικό. Είναι για τον σκοπό αυτόν που ζητούν από την συγγραφέα να μην βάλει μαύρα μετά το θάνατο του Μπελογιάνννη γιατί δεν θα δίνει την επιθυμητή εικόνα της αγέρωχης αγωνίστριας στις άλλες κρατούμενες.

Η υπόθεση του Νίκου Πλουμπίδη, υψηλόβαθμου στελέχους του ΚΚΕ και κοντινού ανθρώπου του ζεύγους Παππά- Μπελογιάννη, τα γεγονότα που οδήγησαν στην εκτέλεσή του και κυρίως το «άδειασμά» του από την ηγεσία Ζαχαριάδη φιλοξενείται σε ξεχωριστό μέρος του βιβλίου και θα μπορούσε να διαβαστεί ανεξάρτητα από το υπόλοιπο πόνημα. Στην υπόθεση δίνεται βάρος από την Παππά καθώς η υπόθεση Πλουμπίδη αναδεικνύεται διαχρονικά σε μελανή σελίδα της ιστορίας του ΚΚΕ, στην οποία βρήκαν αλλά και βρίσκουν την έκφρασή τους οι εντός και εκτός κινήματος κριτικές για «σταλινισμό» και «ολοκληρωτισμό»- κριτικές τις οποίες ασπάστηκε και η συγγραφέας. 

Οι «Μαρτυρίες» είναι ένα βιβλίο απαραίτητο στον μελετητή της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ιστορίας, πολύτιμο σε αυτόν που τυχόν έχει κοινές αναφορές με την Παππά και τους αγώνες της, αλλά- αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί- ακατάλληλο για όποιον απλώς θέλει να μάθει την αριστερόστροφη άποψη για τα όσα διαδραματίστηκαν από τον εμφύλιο ως και τα χρόνια της δικτατορίας.

* Έλλη Παππά, «Μαρτυρίες μιας διαδρομής», εκδόσεις «Μουσείο Μπενάκη», σελίδες 350, τιμή 16,20 ευρώ

Δημήτρης Γλύστρας