Η τριλογία των επαναστάσεων: Ένας διαφορετικός Τζον Μπάνβιλ

Η φράση είναι (μάλλον αρκετά) γνωστή: «Όλοι είμαστε στο ίδιο πηγάδι, αλλά κάποιοι από μας κοιτάζουν τ’ αστέρια». Και ο Τζον Μπάνβιλ, στο βιβλίο του «Η τριλογία των επαναστάσεων», αποφάσισε να την κάνει μυθιστόρημα. Για την ακρίβεια, μυθιστορηματική βιογραφική τριλογία, για τρεις άνδρες που σημάδεψαν την εποχή τους με τις επιστημονικές τους ανακαλύψεις: Κοπέρνικος, Κέπλερ, Νεύτων.

Στα μέρη που αφορούν τον Κοπέρνικο και τον Κέπλερ η φράση μυθιστορηματική βιογραφία είναι ακριβής: εξιστορείται η ζωή των δύο μεγάλων επιστημόνων που ουσιαστικά ήταν από τους πρωτεργάτες της «πραγματικής» επιστήμης, καθώς την απάλλαξαν από τις εικασίες (περισσότερο) των αρχαιότερων και έθεσαν νέα δεδομένα στην έρευνα.

Το τρίτο μέρος, που τιτλοφορείται «Το γράμμα του Νεύτωνα», έχει ρόλο αντίστιξης. Ένας επιστήμονας ερευνά και επιχειρεί να αναλύσει μια επιστολή του κορυφαίου (ίσως) επιστήμονα. Αλλά γιατί ρόλο αντίστιξης;

Πέρα από τον εύλογο και προφανή σκοπό της βιογραφίας, ο Μπάνβιλ εστιάζει στην ανθρώπινη πλευρά των επιστημόνων. Οι βιογραφίες δεν είναι τυπική εξιστόρηση περιστατικών, ιδεών, δυσχερειών και θριάμβων, αλλά άνθρωποι που επιχειρούν να ξεφύγουν με τις ιδέες τους και με τη δράση τους από τα δεδομένα της εποχής τους. Τόσο ο Κοπέρνικος όσο και ο Κέπλερ έζησαν σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη εποχή, που μάλλον εύκολα καλλωπίζουμε σήμερα με τον όρο Αναγέννηση, θεωρώντας τη σαν μια περίοδο γεωμετρικής εξέλιξης του πνεύματος.

Υπό αυτή την έννοια, τα επιτεύγματά τους είναι πολλαπλά, καθώς σε μια εποχή απόλυτης σύγχυσης (ιδεολογικής, πολιτικής, θρησκευτικής, επιστημονικής) και ζύμωσης επί παντός επιστητού μπόρεσαν να ακολουθήσουν τις ιδέες τους, ζώντας παράλληλα την «απλή» ζωή του καθενός μας, με την αγωνία του βιοπορισμού, τα οικογενειακά προβλήματα, τις σχέσεις με τους γύρω, τους ανταγωνισμούς και τις δολοπλοκίες. Και μπόρεσαν όχι απλώς να ξεφύγουν, αλλά να ανοίξουν ένα παράθυρο στον κόσμο τους (ειδικά) και στον κόσμο (γενικά). Η αφήγηση του Μπάνβιλ σ’ αυτά εστιάζει ακριβώς, για να αναδείξει το μέγεθος της επιτυχίας τους και της δικαίωσής τους.

Το τρίτο μέρος λειτουργεί αντιθετικά. Ο συγγραφέας που μελετά μια (υποθετική) επιστολή του Νεύτωνα, μπλεγμένος στον δικό του μικρόκοσμο, εγκλωβισμένος στην εσωτερική του αγωνία που αδυνατεί να μετατρέψει σε δημιουργία, υπό το βάρος της μεγαλοφυΐας του Νεύτωνα. Για να σταματήσει τελικά, αδυνατώντας να βρει τον δικό του μίτο της Αριάδνης…

Το βιβλίο του Μπάνβιλ είναι ιδιαίτερο. Στο βιογραφικό κομμάτι, αποφεύγει τη μονότονη (και συνήθως στείρα) ανάπτυξη αντίστοιχων έργων. Κατορθώνει, μάλιστα, με αρκετά ευρήματα (επιστολές, αφηγήσεις τρίτων) να διατηρήσει το ενδιαφέρον. Σ’ αυτό συντελεί και το αρκετά λυρικό ύφος που έχει υιοθετήσει (αν και ίσως σε κάποιους φανεί ενοχλητικό). Στο τρίτο μέρος, βλέπουμε τον «γνώριμο» Μπάνβιλ: λεπτές αποχρώσεις, εσωτερικότητα, πνευματική ένταση, οξυδερκείς παρατηρήσεις, αφήγηση που ρέει.

Το αποτέλεσμα; Ένα «διδακτικό» βιβλίο που δεν καταφεύγει σε καμία περίπτωση στον διδακτισμό. Το μήνυμα; Είπαμε: «…Αλλά κάποιοι από μας κοιτάζουν τ’ αστέρια».

Χρήστος Ζαρίφης

Τζον Μπάνβιλ, «Η τριλογία των επαναστάσεων», εκδόσεις «Κέδρος», σελίδες 672, τιμή 26 ευρώ.