Τα τοτέμ της εφηβείας

Ζητήστε από έναν έφηβο να σας αναπτύξει τις απόψεις του για κάποιο θέμα. Τι θα λάβετε; Έναν ενθουσιώδη μονόλογο, με πάθος, ένταση και αρκετά λογικά κενά. Κι αυτό εν τάχει είναι ό,τι μας δίνει ο Rong Jiang με το βιβλίο του «Το τοτέμ του λύκου». Κι αυτό, ίσως, είναι που έκανε το βιβλίο μπεστ σέλερ κι αυτό ίσως κάνει την ανάγνωσή του τόσο ζωντανή κι ευχάριστη.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και εν μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης, ο Κινέζος φοιτητής Τσεν Ζεν εργάζεται εθελοντικά σ’ έναν απομονωμένο καταυλισμό νομάδων στη Μογγολία, σ’ ένα ανέγγιχτο από τον άνθρωπο φυσικό περιβάλλον.

Κυρίαρχο και καταλυτικό στοιχείο της ζωής εκεί η αέναη πάλη των νομάδων-βοσκών με τους περίφημους μογγολικούς λύκους. Οι συνήθειες, οι πρακτικές, όλος ο πολιτισμός εξαρτάται και ορίζεται από τον πόλεμο των ανθρώπων και των λύκων. Ο Τσεν Ζεν μυείται σ’ αυτόν τον τρόπο ζωής και, απόγονος «χωρικών» (όπως υποτιμητικά αποκαλούνται οι Κινέζοι από τους Μογγόλους), ανακαλύπτει το βαθύτερο νόημα της σχέσης με τη φύση, το πώς η ίδια η φύση ορίζει και ορίζεται από τον άνθρωπο, με τις ανάλογες συνέπειες.

Τελικά ο Τσεν Ζεν γίνεται μάρτυρας της βαθμιαίας καταστροφής της παμπάλαιας αυτής αρμονικής σχέσης φύσης – ανθρώπου, στο όνομα της ανάπτυξης, καταστροφή η οποία συμβολίζεται κατ’ εξοχήν με την εξάλειψη του άλλοτε περήφανου κυρίαρχου της στέπας, του λύκου, και μαζί και των νομάδων…

Το βιβλίο του Rong Jiang είναι ένας ύμνος στη φύση. Για την ακρίβεια, ένας ύμνος από έναν Κινέζο που απευθύνεται στους άλλους Κινέζους που τώρα ζουν μια νέα «λαμπρή περίοδο ανάπτυξης». Το οικολογικό του μήνυμα σαφές και δυνατό και δοσμένο μ’ έναν τρόπο πέρα από τον ξερό διδακτισμό, βασισμένο στην εμπειρία και στην εξουθενωτική παρατήρηση σε βάθος αιώνων.

Το ίδιο το βιβλίο είναι συναρπαστικό. Εξαιρετικές περιγραφές της ζωής των λύκων (η επίθεση της αγέλης στο κοπάδι των στρατιωτικών αλόγων ίσως η πιο συναρπαστική σκηνή του βιβλίου) και της ζωής των νομάδων, γλώσσα λυρική και ρέουσα, βήμα προς βήμα συνειδητοποίηση του ήρωα σε αλληλοδιαδοχή περιστατικών.

Περισσότερο επικό το πρώτο μέρος του βιβλίου, με τη μύηση του Τσεν Ζεν στη ζωή των νομάδων και στα μυστικά των λύκων, πιο εσωστρεφές το δεύτερο μέρος, στο οποίο ο Τσεν Ζεν επιχειρεί να αναθρέψει ένα λυκάκι που έχει αιχμαλωτίσει και αποκομίζει το ύψιστο δίδαγμα: δεν μπορείς να τιθασεύσεις την άγρια φύση. Και έτσι, στο πιο συγκινητικό ίσως περιστατικό, το λυκάκι ουσιαστικά αυτοκτονεί, όπως ουσιαστικά αυτοκτονούν και οι Μογγόλοι που δεν ενστερνίζονται τα νέα ήθη.

Ιδεολογικά, πάντως, το βιβλίο στέκεται στη μία πλευρά της όχθης και αποφεύγει με συνέπεια να κοιτάξει (έστω) τι γίνεται στην απέναντι και να απαντήσει σε ερωτήματα που αναπόφευκτα προκύπτουν. Λόγου χάρη, γιατί ιστορικά οι (ποικιλοτρόπως κατακριτέες από τους νομάδες) κοινωνίες των γεωργών τείνουν να ελέγχουν (και να καταστρέφουν ενίοτε) τη φύση και δεν προσαρμόζονται απλώς σ’ αυτήν όπως οι νομάδες; Πώς κρίνεται το γεγονός ότι (στο βιβλίο το ίδιο) ο Μπίλτζι, ο Νέστωρ της φυλής, έχει για πολύτιμο βοήθημά του ένα κιάλι, ένα προϊόν κοινωνίας γεωργών; Ή γιατί οι περίφημοι Μογγόλοι πολέμαρχοι (με προεξάρχοντα τον Τζένγκις Χαν), που ουσιαστικά πολεμούσαν με τον τρόπο που μάχονται οι λύκοι, ενσωματώθηκαν τόσο εύκολα στις κοινωνίες των γεωργών που κατέκτησαν;

Αλλά είπαμε: ο έφηβος αφήνει λογικά κενά κι αυτό που κατά κανόνα θέλει είναι να περάσει το μήνυμά του. Το «Τοτέμ του λύκου» το καταφέρνει αυτό για τον αναγνώστη του με τρόπο πειστικό, ζωντανό και άμεσο. Και ίσως κάποιους τους συγκινήσει περισσότερο οδηγώντας τους να θυμηθούν τον «Ασπροδόντη» (και όχι μόνο) του Τζακ Λόντον…

Χρήστος Ζαρίφης

Rong Jiang, «Το τοτέμ του λύκου», εκδόσεις «Ψυχογιός», σελίδες 681, τιμή 25 ευρώ