Κοζα Νοστρα: Η σικελική μαφία είχε τη δική της ιστορία

του Χρήστου Ζαρίφη

Είναι μια απ’ τις λέξεις που εννοεί το κακό, τη μοχθηρία και την εγκληματικότητα σε απόλυτο βαθμό, σχεδόν τον Σατανά τον ίδιο. Η λέξη Μαφία (μαζί με το όνομα του Χίτλερ) είναι απ’ αυτές που δεν «σηκώνουν» αστεία με τις ερμηνείες τους. Κι αν για τον Χίτλερ τα πράγματα είναι λίγο-πολύ γνωστά, για τη Μαφία γιατί; Πόσοι γνωρίζουν την πραγματική διάσταση αυτής της οργάνωσης και πόσο;

Ο John Dickie, ιστορικός, δημοσιογράφος και ερευνητής, με αφορμή ακριβώς το γεγονός ότι η πραγματική γνώση για τη Μαφία είναι διαστρεβλωμένη σε σημαντικό βαθμό (από «τυπικά» επικολυρικά μυθιστορήματα και ταινίες όπου διάφοροι κακοί λειτουργούν συντονισμένα, αλλά στο τέλος οι καλοί κάπως τα βολεύουν και η Θεία Δίκη θριαμβεύει), αφορμάται για να συγγράψει την ιστορία της «μητέρας» όλων των εγκληματικών οργανώσεων, της σικελικής Μαφίας, της Κόζα Νόστρα.

Το γεγονός, άλλωστε, και μόνο ότι μια εγκληματική οργάνωση μετρά ιστορία τουλάχιστον 200 χρόνων δείχνει το μέγεθος της επιτυχίας της (με όρους επιβίωσης), αλλά και προσαρμοστικότητας (σε όρους πολιτικής και συνθηκών), που με τη σειρά τους αξίζει να περιγραφούν και να μελετηθούν. Αν μη τι άλλο γιατί οι συνθήκες που τη γέννησαν και τη συντηρούν υφίστανται και σήμερα (η τρέχουσα ελληνική ειδησεογραφία δίνει ένα έστω και μικρό δείγμα)…

Η αφήγηση ξεκινά από τις αρχές του 19ου αιώνα στη Σικελία, όπου διάφορες συμμορίες λυμαίνονται την καλλιέργεια εσπεριδοειδών πουλώντας προστασία και εκδουλεύσεις, καλυπτόμενες πίσω από τον μανδύα του επαναστάτη που κατά καιρούς χρησιμοποιείται επαγγελματικά από διάφορους πολιτικά ενδιαφερόμενους.

Η ενσωμάτωση του νησιού στο ιταλικό κράτος δεν άλλαξε την κατάσταση: η καθυστέρηση ήταν χαρακτηριστική, οι τοπάρχες – οπλαρχηγοί παρέμειναν ανεξέλεγκτοι, αλλά κάπου εκεί άρχισε ένα σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας της Μαφίας: η χειραγώγηση εκπροσώπων της κρατικής εξουσίας. Αστυνομικοί, νομάρχες, δήμαρχοι, βουλευτές, ιερατείο βρέθηκαν να χρησιμοποιούν και να χρησιμοποιούνται και να διαιωνίζουν έτσι την εξουσία και τη μεγέθυνση της εγκληματικής οργάνωσης, όχι μόνο απλώς «βοηθώντας» τη, αλλά και εξοντώνοντας ηθικά και πολιτικά τους αντιπάλους της.

Παράλληλα, υπήρχε και ο εσωτερικός πόλεμος των συμμοριών για μεγαλύτερη εδαφική επικράτεια και κυριαρχία, η περίοδος της επέκτασης στις ΗΠΑ, όπως και οι περίοδοι που η Μαφία αναγκαζόταν να περάσει στο παρασκήνιο καθώς το κράτος αναλάμβανε συγκυριακά έντονη δράση. Όμως, η Μαφία επιζούσε γιατί τα (πολιτικά και όχι μόνο) πλοκάμια της ήταν πολλά και ισχυρά. Και μόνο στη δεκαετία του 1990, χάρη στις ενέργειες ενός θαρραλέου και αποφασιστικού δικαστή (που τελικά έπεσε θύμα των εχθρών του, όπως και πολλοί άλλοι γενναίοι σαν κι αυτόν) και των συνεργατών του το ιταλικό κράτος προχώρησε σε συστηματικά μέτρα καταφέρνοντας κάποιες νίκες, με τελευταία τη σύλληψη του θεωρούμενου τελευταίου αρχηγού της Κόζα Νόστρα, Μπερνάντο Προβεντσάνο, μόλις πέρυσι (και την οποία το βιβλίο δεν έχει «προλάβει»).

Αλλά ο συγγραφέας είναι αρκετά σαφής: η Μαφία ηττήθηκε πολλές φορές στο παρελθόν, αλλά ποτέ ολοκληρωτικά. Και η απόλυτα αιματοβαμμένη ιστορία που αφηγείται, βασισμένη σε πηγές και έρευνες, με τα παράξενα τελετουργικά, τις αυστηρές ηθικές (σε θέματα όπως π.χ. η θέση των γυναικών των μαφιόζων) αρχές και τους ιδιότυπους κώδικες τιμής είναι η βλοσυρή υπενθύμιση για τον κίνδυνο του εφησυχασμού.

Με γράψιμο λιτό και ντοκουμενταρισμένο, πραγματικά ο συγγραφέας δίνει ένα οδυνηρά συναρπαστικό αφήγημα και μια διαφορετική από το συνηθισμένο εικόνα στη Μαφία. Όσο για το μέγεθος της πλάνης το οποίο σκοπεύει να ξεδιαλύνει; Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρει ότι οι μαφιόζοι «γελούσαν» με την (κατά πολλούς κορυφαία για το θέμα και το είδος) ταινία «Ο νονός»…

(John Dickie, «Κόζα Νόστρα – Η ιστορία της σικελικής μαφίας», εκδόσεις «Κανάκη», σελίδες 542, τιμή 43,90 ευρώ)