Το Metropolis είναι η πιο διασκεδαστική Ιστορία που διάβασες ποτέ

της Ηρώς Κουνάδη

Με την ομορφιά και την ασχήμια, τη χαρά και τη θλίψη, και με το άτακτο και χαοτικό εύρος της πολυπλοκότητας και των αντιθέσεών τους, οι πόλεις είναι ένας ζωγραφικός πίνακας της ανθρώπινης φύσης, με όλα τα αξιαγάπητα και τα αξιομίσητα σε ίση ποσότητα.

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία των πόλεων της. Όλες οι μεγάλες ανακαλύψεις και εφευρέσεις μας, όλες οι τέχνες και όλες οι επιστήμες, ήταν αποτέλεσμα της αστικοποίησης, κι αν δεν πιστεύεις εμάς, ορίστε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πληροφορίες που θα βρεις σε αυτό εδώ το βιβλίο: Πρώτα φτιάξαμε πόλεις, και μετά εφηύραμε τον τροχό.

Ο βρετανός ιστορικός Ben Wilson πιάνει στο Metropolis το νήμα από παλιά, πολύ παλιά, από την πρώτη πόλη του κόσμου: Την Ουρούκ του 4.000 π.Χ. στη Μεσοποταμία (το σημερινό Ιράκ). Διατρέχει μετά έξι χιλιετίες και 26 πόλεις του κόσμου, για να καταλήξει στο σημερινό Λάγκος της Νιγηρίας και των 22 εκατομμυρίων κατοίκων. Στο ενδιάμεσο, θα περάσει από την Αθήνα και τη Ρώμη, τη Βαγδάτη και τη Βαβυλώνα, το Λονδίνο και το Παρίσι, τη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες.

Κάθε πόλη είναι, πολύ περισσότερο από μια ιστορική περίοδος, ένας ολόκληρος τρόπος ζωής και ένα σκαλοπάτι από αυτά που μας οδήγησαν εδώ που βρισκόμαστε σήμερα: Η Αθήνα και οι συναθροίσεις στην Αγορά της, η Αλεξάνδρεια και η Βιβλιοθήκη της, η Ρώμη και τα λουτρά της, η Βαγδάτη και η γαστρονομία της, το Λονδίνο και η κουλτούρα των café του, το Άμστερνταμ και το πρώτο χρηματιστήριο του κόσμου, το Παρίσι και οι flâneurs του, η Νέα Υόρκη και οι ουρανοξύστες της.

Αποδεικνύοντας ότι η Ιστορία δεν χρειάζεται να είναι στείρα απαρίθμηση γεγονότων και ημερομηνιών, ο Wilson κάνει σε κάθε κεφάλαιο την σύνδεση με την σημερινή πραγματικότητα –τόσο σημερινή, που στις σελίδες της Αθήνας θα δεις, εκεί δίπλα στην Αρχαία Αγορά, την δημιουργία του αυτοδιαχειριζόμενου πάρκου Ναυαρίνου στον απόηχο των εξεγέρσεων για την δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Τα λουτρά της Αρχαίας Ρώμης συνδέονται με την ευχή «καλή παραλία» που ανταλλάσσουν σήμερα οι κάτοικοι του Ρίο ντε Τζανέιρο καθ’ οδόν προς την διασημότερη παραλία του πλανήτη, την Κοπακαμπάνα. Και η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, που ιδρύθηκε το 1602, έφερε πολλά από όσα θεωρούμε δεδομένα στις σύγχρονες τραπεζικές συναλλαγές –τις μεταφορές μεταξύ λογαριασμών, για παράδειγμα.

Με αναφορές στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τον κινηματογράφο, μέσα από ενδιαφέρουσες αναλύσεις ταινιών και έργων παριζιάνων ιμπρεσιονιστών, ο Wilson γράφει μια Ιστορία ανθρωποκεντρική, αφήνοντας επί το πλείστον απέξω πολιτικούς και βασιλιάδες –εκτός απ’ όταν είναι να τους χλευάσει με έναν απολαυστικά διακριτικό βρετανικό σαρκασμό– και εστιάζοντας στην καθημερινότητα, την κουλτούρα και τους τρόπους ζωής.

«Ήταν μία πόλη σχεδιασμένη γύρω από τις ανάγκες των πολιτών της, όχι γύρω από την μνημειακότητα ή την επίδειξη εξουσίας. Αυτό ακριβώς καθιστά το Άμστερνταμ τόσο ριζοσπαστικό στην ιστορική ανάπτυξη της μητρόπολης: μία πόλη στα μέτρα του πολίτη» γράφει αναλύοντας γιατί η ολλανδική πρωτεύουσα μοιάζει σήμερα τόσο διαφορετική από τους γείτονές της. Και αλλού, μιλώντας για τις παραγκουπόλεις που δεν είναι ακριβώς αυτό που νομίζεις: «Οι αυθαίρετοι οικισμοί μοιάζουν χαοτικοί, επικίνδυνοι, άθλιοι, η χειρότερη παράπλευρη απώλεια της αστικής μας Οδύσσειας. Αλλά προσφέρουν ελπίδα. Χτισμένοι από το μηδέν από τις ίδιες τις κοινότητές τους, αποτελούν σύνθετες αυτό-υποστηριζόμενες κοινωνικές δομές, πόλεις μέσα σε πόλεις, που έχουν να δείξουν το καλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας ακόμα και ανάμεσα στη βρωμιά και τη ρύπανση. Η λέξη «φτωχογειτονιά» θα μπορούσε να πει κάποιος ότι τους υποτιμά, αλλά για πολλούς ανθρώπους που ζουν σε τέτοιους τόπους αυτή η λέξη αντιπροσωπεύει πλέον την υπερηφάνεια, όχι την απελπισία».

Και αν όλα αυτά σου ακούγονται πολύ ρομαντικά, μπορούμε να σε διαβεβαιώσουμε πως εδώ δεν έχουμε μια ωδή στην αστικοποίηση που κλείνει τα μάτια μπροστά στα προβλήματά της. Οι κοινωνικές ανισότητες, ο διαχρονικός αποκλεισμός των γυναικών από τον δημόσιο χώρο, η ανεξέλεγκτη βιομηχανοποίηση του 19ου αιώνα και η κλιματική αλλαγή που συζητάμε σήμερα, είναι όλα εδώ. Και αν καμιά φορά χάνονται μέσα σε μια αισιόδοξη οπτική που ξεχειλίζει αγάπη για την ανθρωπότητα με όλα τα ελαττώματά της, είναι μάλλον γιατί «οι πόλεις δεν προσφέρουν μόνο υλικά οφέλη αλλά και ελευθερία και ενθουσιασμό, και την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει κανείς τον εαυτό του».