Το μαντείο των ήχων: Από τη Δωδώνη στην Ακρόπολη

της Ιωάννας Γκομούζα

Τι πρέπει να κάνω για να αποκτήσω σύντομα σπίτι; Θα δημευτεί η περιουσία μου; Θα πρέπει ή όχι να εγκαταλείψω το επάγγελμά μου και να γίνω μάγειρας; Θα είναι μονιασμένα τα παιδιά μου;

Θα μπορούσαν να εκφράζουν σκέψεις δικές σου, των φίλων, των γονιών σου. Είναι όμως κάποια από τα ερωτήματα (σχετικά με το εμπόριο, τα χρέη, τα περιουσιακά, την υγεία, τον επικείμενο γάμο, την προίκα, τη χηρεία) που καταθέτουν στο Μαντείο Δωδώνης, χαραγμένα πάνω σε ελάσματα μολύβδου, άνθρωποι του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ., προσδοκώντας μιαν απάντηση. Όπως κι ο ομηρικός Οδυσσέας λίγο πριν το τέλος της δεκάχρονης περιπλάνησής του στο δρόμο για την Ιθάκη.

Ακούγοντάς τα στο βάθος της αίθουσας περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης, αλλά και βλέποντας τα ακριβώς δίπλα, ξεδιπλωμένα στα χρηστήρια ελάσματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, δεν μπορεί να μην σκεφτείς πόσο η προσμονή των ανθρώπων για οικογενειακή ευτυχία, υγεία και επιτυχία παραμένει ακλόνητη, όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Ούτε να μην γελάσεις, κάποιες φορές πικρά, με τα ζητήματα στα οποία καλείται να «απαντήσει» ο πατέρας των θεών με τη συνδρομή των ήχων. Με την αγωνία του Αμφιτιμίδη που αναρωτιέται κατά πόσον θα πάρει τις δόσεις που του χρωστά ο Δημήτριος με κάποια καθυστέρηση ή της Κλευνίκας που θέλει να αποκτήσει παιδιά και ρωτά αν θα πρέπει γι’ αυτό να αλλάξει άνδρα…

«Μέσα από τα λιτά ερωτήματα προς τον θεό βγαίνει ο καημός και η προσδοκία πολλών εκατοντάδων ανθρώπων που πέρασαν από το ιερό από τον 6ο αιώνα π.Χ. ως τα ρωμαϊκά χρόνια» αναφέρει ο πρόεδρος του μουσείου καθηγητής Δημήτριος Παντερμαλής ο οποίος είχε την ιδέα και τον συντονισμό γι’ αυτή την ενδιαφέρουσα έκθεση.

Και κάπως έτσι, η μακρινή Δωδώνη, από κουκίδα στο χάρτη της ορεινής Ηπείρου, της Ιστορίας και του μύθου γίνεται κάτι κοντινό σου. Τόσο απτό όσο οι εικόνες γαλήνιας φύσης από την καταπράσινη κοιλάδα στα πόδια του όρους Τόμαρος που προβάλλονται σε βίντεο αποκαλύπτοντας το εντυπωσιακό θέατρο, το στάδιο, τα ιερά και το Πρυτανείο της. Τόσο προσωπικό όσο μιλούν στον καθένα μας οι αγωνίες των αρχαίων επισκεπτών της.

Αυτή άλλωστε είναι η επιτυχία της έκθεσης. Και φυσικά το ότι για πρώτη φορά συνυπάρχουν μετά την ανεύρεσή τους αντικείμενα που φυλάσσονται στο Μουσείο Ιωαννίνων και άλλα που βρίσκονται από τον 19ο αιώνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο προσφέροντας μια μεστή εικόνα για το αρχαιότερο ελληνικό μαντείο.

Πώς θα έπαιρνες χρησμό

«Όπως και στην προηγούμενη περιοδική έκθεση του ιερού των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης έτσι και με την έκθεση της Δωδώνης προγραμματίσθηκε να στηθούν τα εκθέματα σε ένα σκηνικό που παραπέμπει στη μνημειακή τοπογραφία του ιερού» αναφέρει ο καθηγητής Παντερμαλής.

Στο βάθος της αίθουσας λοιπόν θ’ ακούσεις επιλεγμένα ερωτήματα σ’ έναν χώρο που παραπέμπει σε ναϊσκο, στην Ιερά Οικία του μαντείου, και κλείνει την εικόνα της περίστυλης αυλής. Ακριβώς απέξω, ένα από τα στιβαρά υποστηλώματα μετατράπηκε σε… δέντρο με οκτώ χιλιάδες φύλλα βελανιδιάς. Διόλου τυχαία.

Το θρόισμα των φύλλων της ιερής φηγού, αλλά και το κρώξιμο των περιστεριών που φώλιαζαν στο φύλλωμά της, οι ήχοι των αντικειμένων που κρεμούσαν στα κλαδιά της και το κελάρυσμα του νερού της πηγής που ανάβλυζε στις ρίζες της έδιναν την απάντηση του θεού στα ερωτήματα των ανθρώπων για τα μελλούμενα. Με την διαμεσολάβηση των ξυπόλητων Σελλών οι οποίοι ζούσαν γύρω από το ιερό δέντρο και κοιμόντουσαν στο έδαφος για να αντλούν από τη γη τη μαντική τους δύναμη. Στην πορεία των αιώνων οι ιερείς αποκρυπτογραφούσαν τους χρησμούς και από τους ήχους χάλκινων λεβήτων και με τη βοήθεια της «μάστιγας των Κερκυραίων», ένα αφιέρωμα του νησιού στο ιερό.

Ναι, η Δωδώνη είναι το μαντείο των ήχων. Κι αν δεν μας έχει αφήσει μνημειακά έργα τέχνης από μάρμαρο, που συναντά κανείς στους Δελφούς και στην Ολυμπία – ίσως λόγω της δυσκολίας μεταφοράς του υλικού στη δυσπρόσιτη αυτή εσχατιά του ελληνικού κόσμου –, η έκθεση στο Μουσείο της Ακρόπολης μας φιλοδωρεί με ευρήματα μικρά σε μέγεθος, αλλά σπουδαία.

Αναθήματα εξαιρετικής τέχνης, λ.χ. μικρά χάλκινα αγαλμάτια του Δία Κεραύνιου, του Σειληνού, ενός γενειοφόρου οπλίτη, στέκονται μόνα τους σε δικές τους προθήκες ή παρουσιάζονται και σε προβολές ρομποτικής βιντεοσκόπησης για να μην χάνουμε καμιά τους λεπτομέρεια. Αγέρωχοι αετοί, χάλκινες Κόρες, Σφίγγες και Σειρήνες που κοσμούσαν σκήπτρα, καθρέπτες και αγγεία.
Πήλινα ειδώλια, αφιερωμένα από τους οικονομικά ασθενέστερους επισκέπτες που συνέρρεαν στο ιερό για να παρακολουθήσουν τους πανελλήνιους αγώνες των Ναϊων – οι οποίοι, σημειωτέον, αναφέρονται και στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Περίτεχνα διακοσμημένα τμήματα από ξίφη, τελαμώνες, κράνη και δόρατα από αδριάντες στρατηγών. Απελευθερωτικές πράξεις δούλων γραμμένες σε χάλκινα ελάσματα και στην πέτρα. Νομίσματα που φανερώνουν τον πολιτικό χαρακτήρα του μαντείου και τη σχέση του με τον βασιλιά Πύρρο της Ηπείρου.

Η αφήγηση ξεκινά με ευρήματα που μας διακτινίζουν στη δεύτερη χιλιετία π.Χ. και συνδέουν τη λατρεία του Δία με την αρχέγονη λατρεία της Μητέρας Γης, προστάτιδας της ευφορίας και της γονιμότητας. Και κλείνει εστιάζοντας στις σχέσεις Δωδώνης και Αθήνας με όχημα έναν μαρμάρινο θρόνο αφιερωμένο στη Διώνη και ένα ψηφισματικό ανάγλυφο με αναφορά στον Δία και τη Διώνη, και τα δύο του 4ου αιώνα π.Χ. από την Ακρόπολη.

«Ταξίδι» στη Δωδώνη χωρίς εισιτήριο

Δυο καλές ευκαιρίες για να δείτε την έκθεση δωρεάν προσφέρει το ολόγιομο αυγουστιάτικο φεγγάρι. Την Πέμπτη 18/8 και την Παρασκευή 19/8 το ωράριο του μουσείου θα τραβήξει έως τα μεσάνυχτα και τις 10 μ.μ. αντίστοιχα και με επιπλέον δώρα από 8 το βράδυ ελεύθερη είσοδο και ζωντανή μουσική. Στις 18/8 φορέστε άνετα παπούτσια για χορό γιατί οι The Swingin’ Cats έρχονται να ανεβάσουν το ρυθμό στο προαύλιο (από τις 9 μ.μ.), ενώ και τα δύο βράδια στο εστιατόριο τη μουσική επένδυση αναλαμβάνουν με τζαζ μελωδίες οι Σπύρος Ροντογιάννης στο σαξόφωνο, Τζώρτζης Τσιρόπουλος στο πιάνο και Χρήστος Κορομηλάς στο κοντραμπάσο.