Όταν ο Μπουζιάνης συνάντησε τη μοντέρνα street art

του Γιάννη Ασδραχά

Το σπίτι-μουσείο που έζησε τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής του ο Γιώργος Μπουζιάνης έχει φιλοξενούμενους με την ουσιαστική έννοια: Οι «μουσαφιραίοι» είναι δέκα καλλιτέχνες του γκράφιτι και του Street Art που τους ενώνουν συγγενικά φίλτρα με τον κορυφαίο έλληνα εξπρεσιονιστή ζωγράφο του 20ου αιώνα.

Ο λόγος για την έκθεση με τίτλο «Ιερή γνωριμία», που επιμελήθηκε ο υπεύθυνος του μουσείου, Φοίβος Κυπραίου, και συμμετέχουν οι: Alex Martinez, Billy Gee, Cacao Rocks, Exit, Kez, Lune82, Pupet, Yiakou, Zie και Μανώλης Αναστασάκος.

Ίσως ο παρακάτω ορισμός του καλλιτεχνικού κινήματος του εξπρεσιονισμού, όπως προσδιορίστηκε από τον τσέχο τεχνοκριτικό Antonin Matejcek το 1910 - «ένας εξπρεσιονιστής επιθυμεί πάνω από όλα να εκφράσει τον εαυτό του» - εξηγεί πού εδράζεται ο συνδετικός ιστός ανάμεσα στον Γιώργο Μπουζιάνη και των σύγχρονων του καλλιτεχνών που δεν υπακούουν σε συμβατικότητες και δεν ακολουθούν την καθιερωμένη οδό αναγνώρισης: Στην αυτοέκφραση.

Οι καλλιτέχνες με την ικανότητα να συνομιλούν με το μεγάλο κοινό στο δημόσιο χώρο ενστερνίστηκαν την ιδέα του υπεύθυνου του μουσείου και επιμελητή της έκθεσης Φοίβου Κυπραίου να παράξουν έργα που θα συνιστούν μία πολυσήμαντη συνομιλία με τη δουλειά του μεγάλου έλληνα εικαστικού.

Πριν αρπάξουν στα χέρια τους τα εργαλεία έκφρασης, έκαναν μία μεγάλη βουτιά στη ζωή και το έργο του Γιώργου Μπουζιάνη. Διάβασαν, είδαν και άκουσαν ό,τι αφορούσε τον βίο του και την εργογραφία του. Ο μπούσουλας τους ήταν το βιβλίο-λευκώμα του Δημήτρη Δεληγιάννη στο οποίο ο συγγραφέας καταγράφει το ζωγραφικό έργο του Γιώργου Μπουζιάνη, τις καλλιτεχνικές ανησυχίες αλλά και την πορεία του στη ζωή. Εντέλει, το υλικό που αφομοίωσαν, ζυμώθηκε με τους δικούς τους τρόπους έκφρασης.

Για τους λόγους αυτής της «Ιερής Γνωριμίας» μιλήσαμε με τον επιμελητή της έκθεσης Φοίβο Κυπραίο. Μας παράθεσε τι άγγιξε περισσότερο από το έργο και τη ζωή του Μπουζιάνη τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν, αλλά και τη σύγκριση ανάμεσα στην εποχή που έζησε ο εξπρεσιονιστής ζωγράφος με το σήμερα.

«Ιερή Γνωριμία», γιατί;
Ο Μπουζιάνης το 1927, σε μια επιστολή του προς τον γκαλερίστα του στη Λειψία, Μπάρχφελντ, έγραφε για τη συγκίνησή του μπροστά στο έργο ενός νεαρού ζωγράφου: ‘’Ήταν για μένα μία χαρά και μια ιερή στιγμή, από τις σπάνιες να μπορούμε να συμπεριλάβουμε στην πορεία μας, εμείς οι διψασμένοι για ανείπωτες συνομιλίες με πράγματα που τόσο μας αφορούν, που όλο και περισσότερο κάτι μας σπρώχνει και θα μας σπρώχνει σε μια γωνιά της σιωπής. Πόση ομορφιά, όταν τέτοιες ωραίες στιγμές οδηγούν σε μια Ιερή γνωριμία που μπορεί πάντοτε να σημαίνει ένα σταθμό στο ταξίδι της ζωής!’’ Η καλλιτεχνική συνομιλία μεταξύ street artists και Μπουζιάνη, μεταξύ μοντέρνας και σύγχρονης Τέχνης, και μάλιστα ζωντανά –in situ- στο Μουσείο, υποδηλώνει ακριβώς αυτό: Μια γνωριμία-σταθμό για τους καλλιτέχνες του δρόμου, κατά την οποία δημιούργησαν νέες μορφές, εκφραζόμενοι μεν με τα μέσα του παρόντος, σεβόμενοι δε τον σπουδαίο Μπουζιάνη που ανήκει στο αναλλοίωτο παρελθόν της Νεοελληνικής Τέχνης, δίνοντας συνάμα καινούργια πνοή στα έργα του. Εξάλλου οι Billy Gee, Lune 82 και Αlex Martinez στην κοινή τους συνεργασία, «ζωγράφισαν» την άνωθεν επιστολή στον ουρανό του magnum opus τους.

Τι άγγιξε ιδιαίτερα τους νέους καλλιτέχνες στο έργο του Μπουζιάνη; Υπάρχει μία κοινή συνιστώσα σε αυτό; Υπάρχουν συζεύξεις ανάμεσα στον εξπρεσιονισμό που εκπροσωπούσε ο Μπουζιάνης με την τέχνη του γκράφιτι και του street art;
Κοινή συνιστώσα δεν θεωρώ πως υπήρξε άλλη για τους καλλιτέχνες, πέραν της παραδοχής πως ο Μπουζιάνης είναι πολύ μεγάλος ζωγράφος. Σαν η τέχνη είναι Τέχνη αληθινή, αγγίζει αυτόματα την καρδιά οποιουδήποτε, πόσο μάλλον εκείνη ενός νεαρού καλλιτέχνη. Βασικό χαρακτηριστικό του εξπρεσιονισμού ήταν η τάση να παραμορφώνεται η πραγματικότητα, να μην αναπαρίσταται πιστά και αντικειμενικά. Θεωρώ πως είναι και βασικό χαρακτηριστικό του γκράφιτι: Επιτελείται σαφής σύζευξη. Βασική διαφορά είναι πως συχνά ο εξπρεσιονισμός διακρίνεται και από μια έντονη συναισθηματική αγωνία, ενώ στην street art αυτή εξαρτάται μεμονωμένα από την ψυχοσύνθεση του κάθε καλλιτέχνη.

Αν και κορυφαίος εκπρόσωπος της ελληνικής ζωγραφικής του 20ου αιώνα, ο Μπουζιάνης κατά τη διάρκεια της ζωής του αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα κυρίως οικονομικής φύσεως. Τα δεδομένα της σημερινής εποχής για την πορεία ενός ταγμένου στη τέχνη του καλλιτέχνη έχουν κάποια κοινά στοιχεία με τότε;
Ο Μπουζιανης αντιμετώπισε πάσης φύσεως προβλήματα και όχι μόνο οικονομικής. Αυτό συμβαίνει σε πολλούς μεγάλους ζωγράφους, που το μοναδικό τους μέλημα είναι η Δημιουργία, τίποτε άλλο. Δεν νομίζω πως συγκρίνονται οι δυσκολίες του σήμερα με αυτές του μεσοπολέμου –ναζισμός, δικτατορία, πόλεμος, κατοχή, εμφύλιος. Παρ’ όλα αυτά, είναι εξίσου δύσκολο στις μέρες μας να επιτύχει κάποιος στην Τέχνη, εμπορικά τουλάχιστον, μιας και τα δεδομένα της εποχής απαιτούν δεξιότητες πέραν του ταλέντου και της σκληρής δουλειάς.

Το γκράφιτι και η τέχνη του δρόμου μπορεί να έχουν δημόσιο χαρακτήρα αλλά αφορούν σε φύση και πράξη κυρίως ένα νεαρό ηλικιακά κοινό. Επίσης το έργο του Μπουζιάνη – κατά τη γνώμη μου- δεν έχει ξεπεράσει σε αναγνωρισιμότητα τον ευρύ κύκλο των φιλότεχνων. Το κενό ανάμεσα σε αυτές τις κατηγόριες πως πιστεύετε ότι θα το καλύψει η έκθεση;
Ακριβώς αυτό επιχειρείται σε αυτήν τη έκθεση: Οι ηλικίες 18-45 να μάθουν τον ζωγράφο Μπουζιάνη και το Μουσείο Μπουζιάνη στη Δάφνη, μέσα από την ματιά των συνομήλικων τους, και οι φιλότεχνοι και οι μεγαλύτερης ηλικίας συμπολίτες μας να κατανοήσουν πως το γκράφιτι είναι πέραν μιας απλής ζωγραφιάς στους τοίχους: Θέλει τεχνική κατάρτιση και ήρθε για να μείνει, γιατί στις νέες ηλικίες είναι εξαιρετικά δημοφιλές. Εξάλλου, οι εκτενείς δημοσιεύσεις σε νεανικά sites και περιοδικά καθώς και η πολύ μεγάλη προσέλευση την ημέρα των εγκαινίων, καταδεικνύουν ήδη την επιτυχία του εγχειρήματος. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να σας αναφέρω πως χωρίς το όραμα του δημάρχου Δάφνης-Υμηττού, Μιχαήλ Ι. Σταυριανουδάκη, να κυνηγήσει προγράμματα ΕΣΠΑ από το 2004 ώστε να ολοκληρωθεί το -ανήκον στον Δήμο- Μουσείο Μπουζιάνη το 2010, καθώς και την ελευθερία που μας δίνει τις ιδέες μας, να τις μεταμορφώνουμε σε εκθέσεις, αυτή η «Ιερή γνωριμία» δεν θα είχε υλοποιηθεί ποτέ. Σημαντική και η διαρκής συμπαράσταση των υπαλλήλων του Δήμου, που βοηθάνε το διαμάντι της γειτονιάς τους να λάμπει διαρκώς. Το Μουσείο Μπουζιάνη, πέραν των εκθέσεων, διαθέτει αμφιθέατρο 75 θέσεων που πραγματοποιούνται συνέδρια, μαθήματα και διαλέξεις για το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα για μικρά παιδιά.