Η χριστουγεννιάτικη Αθήνα του 1960 και του 2014

του Γιάννη Ασδραχά

Πεζοί που για να διασχίσουν το πεζοδρόμιο της οδού Σταδίου τους υποχρεώνει ο συντονισμός να μετρούν το κάθε τους βήμα. Στο οδόστρωμα δύο τρόλεϊ ιταλικής κατασκευής -εκείνα που αντικατέστησαν τα τραμ- και δέκα κούρσες καλογυαλισμένες, γεμάτες καμπύλες. Όλοι και όλα φωτισμένα από τα μυριάδες λαμπιόνια και τις νέον επιγραφές. Αυτά είναι τα Χριστούγεννα του 1960 στο κέντρο της Αθήνας όπως τα απαθανάτισε ο σπουδαίος έλληνας φωτογράφος Κώστας Μπαλάφας.

Η φωτογραφία, που ανήκει στη συλλογή των φωτογραφικών αρχείων του μουσείου Μπενάκη, ψηφιοποιήθηκε και «ανέβηκε» πριν από δύο χρόνια στο διαδίκτυο. Εντυπωσίασε και κοινοποιήθηκε κατευθείαν σε αμέτρητους αποδέκτες συγκεντρώνοντας εκατοντάδες σχόλια. Οι περισσότεροι έκαναν παραλληλισμό της τότε ζωντανής και δραστήριας πόλης με τη σημερινή κατάσταση, αποκύημα της κρίσης που έχει νεκρώσει την κίνηση στο κέντρο.

Αυτές τις μέρες, το έργο του Μπαλάφα καλύπτει σε μεγάλες διαστάσεις τη βιτρίνα του πωλητήριου του μουσείου Μπενάκη της οδού Κριεζώτου και προδικάζεται να καθιερωθεί η εμφάνιση της κάθε Χριστούγεννα. Όμως από ποια γωνία της πόλης προέρχεται; Και ποία είναι η σημερινή εικόνα του δρόμου;



Η έρευνα για τις απαντήσεις των παραπάνω ερωτήσεων ξεκινά από τη φωτογραφία που πωλείται και ως καρτ-ποστάλ. Στο πίσω μέρος αναφέρεται ότι πρόκειται για την οδό Σταδίου, στα Χαυτεία, την περιοχή ανάμεσα στην πλατεία Ομονοίας και την οδό Αιόλου. Η αναζήτηση του σημείου με τη φωτογραφία ως οδηγό δεν ενδείκνυται: Δεν μπορεί εύκολα να προσδιοριστεί το μέρος επειδή αρκετά από τα κτήρια που απεικονίζονται χάθηκαν από τις μπουλντόζες της ανοικοδόμησης. Όσα «επέζησαν» από τον οργασμό των εργολάβων, σήμερα έχουν ανακαινιστεί και έχουν αλλάξει χρήσεις καθιστώντας δύσκολη την ταυτοποίηση τους.

Ένα στοιχείο προσφέρει ως κλειδί το έργο του Μπαλάφα: την επιγραφή «ξενοδοχείον Μετροπόλ» στην είσοδο ενός κτηρίου εκλεκτικιστικού ρυθμού. Πρόκειται για το πενταόροφο κτήριο που βρίσκεται στον αριθμό 59 της οδού Σταδίου και σήμερα λειτουργεί ως κατάστημα μεγάλης εταιρείας ενδυμάτων. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του παραρτήματος «Αρχαιολογία της Πόλεως των Αθηνών» της ιστοσελίδας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το κτήριο οικοδομήθηκε το 1914 βάσει σχεδίων του πολιτικού μηχανικού Παναγιώτη Ζίζηλα (1861-1931). Λειτούργησε ως ξενοδοχείο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960.

Το αμέσως επόμενο κτήριο, με κατεύθυνση προς το σύνταγμα στο νούμερο 61 δεν υφίσταται. Βρίσκεται στη θέση του ένα πολυόροφο αδιάφορο κτήριο. Απέναντι ακριβώς, στην γωνία της οδού Σταδίου και Αιόλου, σήμερα υπάρχει ένα από τα λίγα οικοδομικά κενά του κέντρου της Αθήνας.

Το νεοκλασικό οικοδόμημα της φωτογραφίας, που βρισκόταν σε εκείνη τη θέση αντικατάστησε πολυώροφο κτήριο που στέγασε το πολυκαταστήμα του «Κατράντζου». Το κατάστημα κάηκε τον Δεκέμβριο του 1980 και στη συνέχεια κατεδαφίστηκε.



Ψάξαμε τη γωνιά λήψης που εστίασε την κάμερα του ο φωτογράφος πριν από 54 χρόνια την ίδια περίοδο, τις παραμονές Χριστουγέννων. Και την ίδια ώρα: χειμωνιάτικο απόγευμα με τα καταστήματα ανοικτά. Ο Μπαλάφας είχε κεντράρει τον φακό του στον δρόμο από υψομετρική απόσταση, μάλλον από τον πρώτο όροφο του κτηρίου στο νούμερο 60 της Σταδίου.

Όσο το δυνατόν πιστότερα αποτυπώσαμε τη σημερινή εικόνα της πόλης, 54 χρόνια μετά. Και συγκρίνοντας τις φωτογραφίες διαπιστώσαμε ότι πλέον ο διερχόμενος κόσμος είναι αισθητά λιγότερος, όπως και οι επιγραφές που ξεπρόβαλαν από κάθε παράθυρο. Περισσότερα είναι όμως τα οχήματα. Δικαιολογημένο, καθώς τα ‘60s ήταν μία εποχή που ένας σε μερικές χιλιάδες έλληνες ήταν κάτοχος ιδιωτικού οχήματος. Όσο για την ουσιώδη διαφορά, το πλήθος, δεν οφείλεται και τόσο στη διάθεση αλλά στο ότι η χριστουγεννιάτικη αγορά βρισκόταν αποκλειστικά στο σημερινό ιστορικό τρίγωνο της πόλης. Οπότε κάθε έξοδος για τα ψώνια των γιορτών οδηγούσε αναγκαστικά στην Αθήνα.