Οι γλώσσες στον κόσμο του Τόλκιν
της Ηρώς Κουνάδη
Οι γλώσσες της Arda, του κατά J. R. R. Tolkien κόσμου, είναι όσες και οι φυλές της –άπειρες. Άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο ανεπτυγμένες, άλλες με μερικές μόνο λέξεις κι ένα όνομα να εμφανίζονται στα βιβλία του και άλλες με ολόκληρη γραμματική, συντακτικούς κανόνες και λεξικά να έχουν εκδοθεί σε πολλές γλώσσες διεθνώς –αν ενδιαφέρεστε, στα ελληνικά κυκλοφορεί λεξικό της Quenya, της αρχαίας διαλέκτου των ξωτικών.
One Ring to Rule them All
Οι λέξεις στην εσωτερική πλευρά του δαχτυλιδιού, αν ρωτάτε, είναι γραμμένες στο αλφάβητο Tengwar, που χρησιμοποιείται κυρίως για τη γραφή των γλωσσών των ξωτικών. Η γλώσσα, όμως, στην οποία είναι γραμμένες είναι ο Μαύρος Λόγος, η γλώσσα που δημιούργησε ο Sauron για να τη μιλούν στη Mordor, ο ίδιος και οι ακόλουθοί του. Οι ακριβείς λέξεις που ο Gandalf αρνείται να προφέρει στο σπίτι του Bilbo, στην πρώτη ταινία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, είναι “Ash nazg durbatulûk, ash nazg gimbatul, ash nazg thrakatulûk agh burzum-ishi krimpatul”. Η μετάφραση είναι το γνωστό «ένα δαχτυλίδι για να τα εξουσιάζει όλα, ένα δαχτυλίδι για να τα βρει, ένα δαχτυλίδι για να τα μαζέψει όλα και στο σκοτάδι να τα ενώσει».
Οι γλώσσες των ξωτικών
Δεκαπέντε γλώσσες ανέπτυξε συνολικά ο Τόλκιν για τα αγαπημένα του ξωτικά. Επάνω στις γλώσσες τους δούλευε μέχρι και τον θάνατό του, το 1973. Οι μελετητές του έργου του χωρίζουν τις γλώσσες των ξωτικών σε τρεις διαφορετικές περιόδους, με τα Sindarin, την γλώσσα που μιλούν τα ξωτικά της Τρίτης Εποχής –εκείνη δηλαδή που ακούγεται στις ταινίες– να ανήκουν στην τελευταία και πιο «ώριμη» περίοδό του. Οι περισσότερες από τις γλώσσες των ξωτικών έχουν τη δική τους φωνολογία, τη δική τους γραμματική και συντακτικό και, βέβαια, το δικό τους λεξιλόγιο. Τα Sindarin βασίζονται εν πολλοίς στα Ουαλικά, ενώ η Quenya αντλεί μεγάλο μέρος της γραμματικής και των ήχων της από τα φινλανδικά.
Φυσικά, ένας λάτρης των γλωσσών που κατασκευάζει διαλέκτους για τους ήρωές του από το μηδέν, δεν θα μπορούσε να το κάνει χωρίς αλφάβητο –και το αλφάβητο των ξωτικών δεν θα μπορούσε να μην είναι ένα από τα ωραιότερα της Μέσης Γης (πάρτε μια ιδέα εδώ). Για τους λάτρεις των γλωσσών, η Wikipedia έχει πολυσέλιδα λήμματα που εξηγούν γραμματικούς, φωνητικούς και άλλους κανόνες της Quenya και των Sindarin, μεταξύ άλλων γλωσσών.
Η μυστική γλώσσα των νάνων
Τα Khuzdul, η γλώσσα που μιλούν μεταξύ τους (και μόνο μεταξύ τους) οι νάνοι της Μέσης Γης, βασίζεται στα εβραϊκά. Ο ίδιος ο Τόλκιν έχει περιγράψει τους νάνους ως «ταυτόχρονα ντόπιους και ξένους στον τόπο κατοικίας τους, να μιλούν την γλώσσα της χώρας όπου μένουν, αλλά με προφορά, εξαιτίας της δικής τους, ιδιαίτερης γλώσσας», παρομοιάζοντάς τους με τους Εβραίους και λέγοντας ότι «οι λέξεις τους είναι εμφανώς σημιτικές, κατασκευάστηκαν για να είναι σημιτικές».
Εκτός από τα Khuzdul, τη γλώσσα που μιλούν, οι νάνοι έχουν και μία δική τους νοηματική γλώσσα, τα iglishmêk, την οποία όλα τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά, παράλληλα με την «προφορική» γλώσσα –γιατί ο θόρυβος στα ορυχεία των νάνων σπάνια επιτρέπει τη συνεννόηση με λόγια. Η νοηματική γλώσσα διέφερε πολύ από φυλή σε φυλή, σε αντίθεση με τα Khuzdul, που έμεναν «εκπληκτικά απαράλλαχτα τόσο στον χρόνο όσο και από περιοχή σε περιοχή».
Οι γλώσσες των Ent
Η συμπαθέστατη φυλή των Ent (εκείνη με τα υποδειγματικά οπτικά εφέ που εμφανίζονται στους Δύο Πύργους, την δεύτερη ταινία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών) έχει κι αυτή τις δύο γλώσσες της, παλιά και νέα. Όταν ο Δεντρογένης λέει στα δύο χόμπιτ ότι «στην αρχαία γλώσσα των Ent χρειάζεσαι ώρες μόνο για να πεις καλησπέρα», το εννοεί. Ένα παράδειγμα που δίνει ο Τόλκιν στο δεύτερο βιβλίο (και το οποίο δυσκολευόμαστε να μεταφράσουμε για λόγους που θα καταλάβετε στη συνέχεια) έχει ως εξής: Ο Δεντρογένης, θέλοντας να πει στον Merry και τον Pippin "There is a shadow of the Great Darkness in the deep dales of the forest" («υπάρχει μια σκιά της μεγάλης σκοτεινιάς στα βάθη του δάσους») τους λέει, μιλώντας στη νέα γλώσσα των Ent, "Forestmanyshadowed-deepvalleyblack Deepvalleyforested Gloomyland".
Κι αυτά δεν είναι παρά ελάχιστα παραδείγματα των γλωσσών για τις οποίες ο Τόλκιν γράφει σε ένα γράμμα του ότι «οι ιστορίες γράφτηκαν για να τις υποστηρίξουν, και όχι το ανάποδο. Για μένα το όνομα έρχεται πρώτο, και η ιστορία ακολουθεί. Θα προτιμούσα να έγραφα στη γλώσσα των ξωτικών. Άφησα, όμως, στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόση “γλώσσα” όση πίστευα ότι οι αναγνώστες θα μπορούσαν να χωνέψουν. Ούτως ή άλλως, για μένα είναι εν πολλοίς μια σπουδή επάνω στην “αισθητική γλωσσολογία” όπως απαντώ συχνά στον κόσμο που με ρωτά “περί τίνος πρόκειται”».
Οι γλώσσες της Arda, του κατά J. R. R. Tolkien κόσμου, είναι όσες και οι φυλές της –άπειρες. Άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο ανεπτυγμένες, άλλες με μερικές μόνο λέξεις κι ένα όνομα να εμφανίζονται στα βιβλία του και άλλες με ολόκληρη γραμματική, συντακτικούς κανόνες και λεξικά να έχουν εκδοθεί σε πολλές γλώσσες διεθνώς –αν ενδιαφέρεστε, στα ελληνικά κυκλοφορεί λεξικό της Quenya, της αρχαίας διαλέκτου των ξωτικών.
One Ring to Rule them All
Οι λέξεις στην εσωτερική πλευρά του δαχτυλιδιού, αν ρωτάτε, είναι γραμμένες στο αλφάβητο Tengwar, που χρησιμοποιείται κυρίως για τη γραφή των γλωσσών των ξωτικών. Η γλώσσα, όμως, στην οποία είναι γραμμένες είναι ο Μαύρος Λόγος, η γλώσσα που δημιούργησε ο Sauron για να τη μιλούν στη Mordor, ο ίδιος και οι ακόλουθοί του. Οι ακριβείς λέξεις που ο Gandalf αρνείται να προφέρει στο σπίτι του Bilbo, στην πρώτη ταινία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, είναι “Ash nazg durbatulûk, ash nazg gimbatul, ash nazg thrakatulûk agh burzum-ishi krimpatul”. Η μετάφραση είναι το γνωστό «ένα δαχτυλίδι για να τα εξουσιάζει όλα, ένα δαχτυλίδι για να τα βρει, ένα δαχτυλίδι για να τα μαζέψει όλα και στο σκοτάδι να τα ενώσει».
Οι γλώσσες των ξωτικών
Δεκαπέντε γλώσσες ανέπτυξε συνολικά ο Τόλκιν για τα αγαπημένα του ξωτικά. Επάνω στις γλώσσες τους δούλευε μέχρι και τον θάνατό του, το 1973. Οι μελετητές του έργου του χωρίζουν τις γλώσσες των ξωτικών σε τρεις διαφορετικές περιόδους, με τα Sindarin, την γλώσσα που μιλούν τα ξωτικά της Τρίτης Εποχής –εκείνη δηλαδή που ακούγεται στις ταινίες– να ανήκουν στην τελευταία και πιο «ώριμη» περίοδό του. Οι περισσότερες από τις γλώσσες των ξωτικών έχουν τη δική τους φωνολογία, τη δική τους γραμματική και συντακτικό και, βέβαια, το δικό τους λεξιλόγιο. Τα Sindarin βασίζονται εν πολλοίς στα Ουαλικά, ενώ η Quenya αντλεί μεγάλο μέρος της γραμματικής και των ήχων της από τα φινλανδικά.
Φυσικά, ένας λάτρης των γλωσσών που κατασκευάζει διαλέκτους για τους ήρωές του από το μηδέν, δεν θα μπορούσε να το κάνει χωρίς αλφάβητο –και το αλφάβητο των ξωτικών δεν θα μπορούσε να μην είναι ένα από τα ωραιότερα της Μέσης Γης (πάρτε μια ιδέα εδώ). Για τους λάτρεις των γλωσσών, η Wikipedia έχει πολυσέλιδα λήμματα που εξηγούν γραμματικούς, φωνητικούς και άλλους κανόνες της Quenya και των Sindarin, μεταξύ άλλων γλωσσών.
Η μυστική γλώσσα των νάνων
Τα Khuzdul, η γλώσσα που μιλούν μεταξύ τους (και μόνο μεταξύ τους) οι νάνοι της Μέσης Γης, βασίζεται στα εβραϊκά. Ο ίδιος ο Τόλκιν έχει περιγράψει τους νάνους ως «ταυτόχρονα ντόπιους και ξένους στον τόπο κατοικίας τους, να μιλούν την γλώσσα της χώρας όπου μένουν, αλλά με προφορά, εξαιτίας της δικής τους, ιδιαίτερης γλώσσας», παρομοιάζοντάς τους με τους Εβραίους και λέγοντας ότι «οι λέξεις τους είναι εμφανώς σημιτικές, κατασκευάστηκαν για να είναι σημιτικές».
Εκτός από τα Khuzdul, τη γλώσσα που μιλούν, οι νάνοι έχουν και μία δική τους νοηματική γλώσσα, τα iglishmêk, την οποία όλα τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά, παράλληλα με την «προφορική» γλώσσα –γιατί ο θόρυβος στα ορυχεία των νάνων σπάνια επιτρέπει τη συνεννόηση με λόγια. Η νοηματική γλώσσα διέφερε πολύ από φυλή σε φυλή, σε αντίθεση με τα Khuzdul, που έμεναν «εκπληκτικά απαράλλαχτα τόσο στον χρόνο όσο και από περιοχή σε περιοχή».
Οι γλώσσες των Ent
Η συμπαθέστατη φυλή των Ent (εκείνη με τα υποδειγματικά οπτικά εφέ που εμφανίζονται στους Δύο Πύργους, την δεύτερη ταινία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών) έχει κι αυτή τις δύο γλώσσες της, παλιά και νέα. Όταν ο Δεντρογένης λέει στα δύο χόμπιτ ότι «στην αρχαία γλώσσα των Ent χρειάζεσαι ώρες μόνο για να πεις καλησπέρα», το εννοεί. Ένα παράδειγμα που δίνει ο Τόλκιν στο δεύτερο βιβλίο (και το οποίο δυσκολευόμαστε να μεταφράσουμε για λόγους που θα καταλάβετε στη συνέχεια) έχει ως εξής: Ο Δεντρογένης, θέλοντας να πει στον Merry και τον Pippin "There is a shadow of the Great Darkness in the deep dales of the forest" («υπάρχει μια σκιά της μεγάλης σκοτεινιάς στα βάθη του δάσους») τους λέει, μιλώντας στη νέα γλώσσα των Ent, "Forestmanyshadowed-deepvalleyblack Deepvalleyforested Gloomyland".
Κι αυτά δεν είναι παρά ελάχιστα παραδείγματα των γλωσσών για τις οποίες ο Τόλκιν γράφει σε ένα γράμμα του ότι «οι ιστορίες γράφτηκαν για να τις υποστηρίξουν, και όχι το ανάποδο. Για μένα το όνομα έρχεται πρώτο, και η ιστορία ακολουθεί. Θα προτιμούσα να έγραφα στη γλώσσα των ξωτικών. Άφησα, όμως, στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόση “γλώσσα” όση πίστευα ότι οι αναγνώστες θα μπορούσαν να χωνέψουν. Ούτως ή άλλως, για μένα είναι εν πολλοίς μια σπουδή επάνω στην “αισθητική γλωσσολογία” όπως απαντώ συχνά στον κόσμο που με ρωτά “περί τίνος πρόκειται”».
