«Ανεξάρτητα Κράτη», όπως λέμε «δικαιώματα έναντι κράτους και παρακράτους»

Τα ελληνικά θεατρικά έργα κερδίζουν σταθερά έδαφος στα ανεβάσματα των θεάτρων της Αθήνας, έχοντας πλέον σταθερό και διόλου ευκαταφρόνητο μερίδιο στις παραστάσεις κάθε χρονιάς, αλλά και τη διαρκώς αυξανόμενη αποδοχή του κοινού.

Η ελληνική πραγματικότητα, η ζωή στις προηγούμενες δεκαετίες, παρελθόντα γεγονότα που καθόρισαν την πορεία της χώρας, αλλά και καθημερινοί ήρωες με ελληνική ιδιοσυγκρασία- όλα εμφανίζονται σε ολοένα και περισσότερες παραστάσεις που δεν αντλούν από το διεθνές ρεπερτόριο.

Τα Ανεξάρτητα Κράτη που έγραψαν ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος και ο Γιώργος Παλούμπης είναι μια από αυτές τις περιπτώσεις. Ανεβαίνουν φέτος σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παλούμπη και έρχονται σε συνέχεια των εξαιρετικά επιτυχημένων 170 τ.μ. και του επίσης δημοφιλούς Κωλόκαιρου, ενώ ο ίδιος είχε προηγουμένως σκηνοθετήσει και τα Αξύριστα Πηγούνια του Γιάννη Τσίρου. Οι δύο δημιουργοί είχαν άλλωστε συνεργαστεί και στον πολύ επιτυχημένο Εθνικό Ελληνορώσων. Σε αυτή τη θεατρική συντροφιά φαίνεται να υπάρχει ένα δημιουργικό μοτίβο που βρίσκει ανταπόκριση στο κοινό -ίσως μάλιστα, σε έναν βαθμό, να το δημιουργεί κιόλας.

Τα Ανεξάρτητα Κράτη του θεάτρου Χώρα είναι από τις παραστάσεις που πολύ γρήγορα έγιναν επιτυχία και κάνουν το ένα sold out μετά το άλλο, εν μέσω μάλιστα πολλών και καλών άλλων παραστάσεων που διεκδικούν το εισιτήριο των θεατών.

Θέμα του έργου είναι η υπόθεση Τσιρώνη, η ιστορία του αντιστασιακού επί δικτατορίας γιατρού που, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, οχυρώθηκε στο σπίτι του επί μήνες και το κήρυξε ανεξάρτητο κράτος, προκειμένου να κρατήσει μακριά από τον ίδιο και την οικογένειά του το εξουσιαστικό μεταπολιτευτικό κράτος.

Τα γραφεία της γνωστής εφημερίδας είναι ο τόπος όπου εξελίσσεται το έργο των Τσιοτσιόπουλου-Παλούμπη, και η επαγγελματική ζωή των ανθρώπων του Τύπου είναι ο φακός μέσα από την οποίο παρακολουθούμε την υπόθεση. Είναι όμως και ο τόπος όπου κατασκευάζεται η «αλήθεια», οπότε, μαζί με τα γεγονότα, παρατηρούμε και τη δραστηριότητα στο εργαστήριο της δημιουγίας των ειδήσεων, δηλαδή της ενημέρωσης, μια και πρόκειται για εποχή κατά την οποία οι εφημερίδες ήταν πρακτικά το μοναδικό Μέσο Ενημέρωσης. 

Η οπτική είναι εκείνη των δημοσιογράφων που κάλυψαν την υπόθεση για λογαριασμό της εφημερίδας το Βήμα. «Ὑπάρχει κράτος;» ρωτούσε ο εμβληματικός τίτλος του σχετικού άρθρου της εφημερίδας, το οποίο στηλίτευε την εκνομία των πράξεων του ιδιόρρυθμου γιατρού. Η πίεση της εφημερίδας να δοθεί λύση στην υπόθεση Τσιρώνη λέγεται ότι οδήγησε στην επέμβαση της αστυνομίας και στον θανάσιμο τραυματισμό του Τσιρώνη, ο οποίος επισήμως αναφέρθηκε ως «αυτοκτονία».

Είναι γοητευτικό να επηρεάζεις τις εξελίξεις και πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα αρχών που θα σε βοηθήσει να μείνεις μακριά από την αλαζονεία. Όμως η νεόκοπη τρίτη ελληνική δημοκρατία δεν διέθετε τέτοιο σύστημα, με αποτέλεσμα η εξουσία του Τύπου και η έπαρσή του να συνθέτουν μια δυστοπία. Μήπως, εκτός από τον γιατρό, είναι και ο Τύπος αντί για ανεξάρτητος, ένα «ανεξάρτητο κράτος», ή ένα «κράτος εν κράτει»;

Το έργο απαντά καταφατικά και προβάλει τον κυνισμό της τέταρτης εξουσίας και την ασυδοσία της που απλώνεται σε αρκετά επίπεδα. Δίπλα στον Τύπο, συμπλεγμένη μαζί του είναι η κρατική εξουσία. Από την άλλη πλευρά  ο γιατρός Τσιρώνης, ένας από το ανώνυμο πλήθος που τολμά να διαφοροποιηθεί μόνο και μόνο για να συντριβεί και να αποτελέσει «παράδειγμα». Οι εναλλακτικές σκέψεις και οι εναλλακτικές δράσεις είναι πολυτέλειες τις οποίες το καραμανλικό κράτος δεν επιτρέπει-τουλάχιστον όταν παίρνουν δημοσιότητα και το εκθέτουν.

Αυτή την σκέψη εκπροσωπεί στη σκηνή η νεαρή και όμορφη δόκιμη δημοσιογράφος που έρχεται να ζητήσει δουλειά στην εφημερίδα. Θα παθιαστεί με την υπόθεση Τσιρώνη, θα αναζητήσει την αλήθεια και θα κατανοήσει με οδυνηρό τρόπο τα όρια της ανοχής του συστήματος. Στην αγαπημένη της δουλειά βρίσκει απέναντί της τη διεύθυνση της εφημερίδας και το δημοσιογραφικό κατεστημένο· το «έτσι γίνονται αυτά». Προσπαθεί να υψώσει τη σημαία της αγνότητας, της δικαιοσύνης και των καλών προθέσεων. Είναι και η ίδια ένας γιατρός Τσιρώνης που παλεύει μάταια για να εγκαθιδρύσει ένα δικό της «ανεξάρτητο κράτος»- το τρίτο της παράστασης.

Το περιβάλλον γύρω της είναι από εχθρικό έως αδιάφορο και φιλικό. Εδώ όμως χρειάζεται κάτι παραπάνω από καλές προθέσεις: η ακεραιότητα και η ανεξαρτησία πριν γίνουν επαγγελματικές αρετές είναι προσωπικές και, στα δύσκολα, φαίνεται ότι ή τις έχεις ή δεν τις έχεις. Είναι η αλήθεια σχετική; μοιάζει να αναρωτιέται η άπειρη δημοσιογράφος. Όλοι οι υπόλοιποι δεν αμφιβάλλουν καθόλου.

Ο Γιώργος Παλούμπης σκηνοθετεί μια παράσταση με πολύ καλό ρυθμό, με σωστή χρήση του ισορροπημένου συγγραφικού υλικού και με σκηνική ενέργεια που παραπέμπει σε αντίστοιχες φόρμες του ελληνικού κινηματογράφου των τελευταίων ετών. Η εκφορά του κειμένου είναι φυσική, σαν να ξετυλίγεται επί σκηνής ένα προσιτό σε όλους και κατανοητό ντοκιμαντέρ για την ιστορία. Αυτό δεν γίνεται τυχαία. Τόσο το έργο όσο και η παράσταση επιλέγουν την πολιτική ματιά. Θέτουν με αμεσότητα ζητήματα λειτουργίας των θεσμών και δεν κρύβουν τα όσα θέλουν να πουν πίσω από κάποια ντελικάτη και υπονοητική αφήγηση. Έτσι τα μηνύματα είναι άμεσα και η εμπλοκή του θεατή εύκολη, πράγμα το οποίο εξηγεί και τα sold out.

Θετικά για την συνθήκη της αμεσότητας και του ρεαλισμού λειτουργεί και η ακριβής περιγραφή της επαγγελματικής ζωής της παλιότερης γενιάς των εφημεριδάδων με το ιδιαίτερο κλίμα στην αίθουσα σύνταξης που, μεταξύ άλλων, περιλάμβανε κακοποιητικές ιεραρχίες -έμφυλες και όχι μόνο-, ανταγωνισμούς και αγοραίο κυνισμό, σε συνδυασμό με την αυτοπεποίθηση που δίνει το «εγώ ξέρω πολλά».

Στις ερμηνείες, εκείνη του Στάθη Σταμουλακάτου (ως συντάκτη του πολιτικού ρεπορτάζ) είναι όπως συνήθως σημείο αναφοράς και έρμα για τους θεατές, αφού ακόμη και στις σιωπές του δίνει τον τόνο που επέλεξαν οι δημιουργοί. Έχει σημασία ότι ο συν-συγγραφέας του έργου Αντώνης Τσιοτσιόπουλος είναι στη σκηνή κρατώντας έναν από τους ρόλους που καθορίζουν το συναίσθημα του θεατή στο τέλος της παράστασης. Ενδιαφέρουσα είναι η ερμηνεία του Μάκη Παπαδημητράτου στον ρόλο του έτερου πολιτικού συντάκτη, η Άλκηστη Ζιρώ υποδύεται με ερμηνευτικό νεύρο τη νεαρή δημοσιογράφο, ενώ ρεαλιστικά αποδίδουν τους υπόλοιπους ρόλους οι Θάνος Αλεξίου, Βασιλική Διαλυνά και Ελεάνα Καυκαλά. Πιο δύσκολη η δουλειά του Στέλιου Δημόπουλου, αφού ο χαρακτήρας που υποδύεται παραπέμπει σε καρικατούρα του παλιού ελληνικού λαϊκού κινηματογράφου.

Τα Ανεξάρτητα Κράτη είναι μια παράσταση που δικαίως αγαπιέται και θα αγαπηθεί και η οποία θα ανταμείψει τον θεατή με την ειλικρίνεια και την αμεσότητά της. Τα όσα θίγει είναι τροφή για διαχρονική σκέψη και ένα πολιτικό σχόλιο στην ελληνική μεταπολιτευτική ιστορία, που ίσως έχει περισσότερους «Τσιρώνηδες» από ό,τι φαίνεται με την πρώτη ματιά.

Σκηνογράφος−Ενδυματολόγος Νατάσσα Παπαστεργίου
Πρωτότυπη μουσική Κώστας Νικολόπουλος
Σχεδιασμός φωτισμών Βασίλης Κλωτσοτήρας
Σχεδιασμός ήχου Ανδρέας Μιχόπουλος
Video design Αποστολής Κουτσιανικούλης
Βοηθός σκηνοθέτη Παναγιώτα Παπαδημητρίου
Βοηθός σκηνογράφου−ενδυματολόγου Μαριάνθη Ράδου
Φωτογραφίες Ελίνα Γιουνανλή