"Σπυριδούλες": Το κοινωνικό φαινόμενο γίνεται μια από τις πιο δυνατές φετινές παραστάσεις

Μια παράσταση με πολύ συναίσθημα, ένταση και μπόλικη δόση ελληνικής κοινωνικής Ιστορίας ανεβαίνει στο Θέατρο Τζένη Καρέζη. Ο ιδιαίτερος θεατρικός χαρακτήρας της παράστασης "Οι Σπυριδούλες" δύσκολα θα αφήσει κάποιον ασυγκίνητο και απροβλημάτιστο.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. 

Η παράσταση της ομάδας 4Frontal που σημείωσε σημαντική επιτυχία στο Φεστιβάλ Αθηνών του 2023, εκπέμπει κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα φέρνοντας στην σκηνή παθογένειες της ελληνικής μεταπολεμικής πραγματικότητας. Το έργο έχει σαν κέντρο αναφοράς την πραγματική ιστορία της Σπυριδούλας, της προέφηβης που στη δεκαετία του 1950 ήρθε από το χωριό της σε ένα σπίτι του Πειραιά τυπικά ως ψυχοκόρη, στην πραγματικότητα όμως ως ανήλικη οικιακή εργάτρια. Οι συνθήκες εργασίας της Σπυριδούλας επιδεινώνονταν συνέχεια και η ίδια υφίστατο σωματική και ψυχική κακοποίηση. Η τραγική ιστορία της μικρής είχε γίνει γνωστή συγκλονίζοντας την κοινή γνώμη, αφού κατέληξε στην αποκάλυψη για τον πρωτοφανή βασανισμό και την παραμόρφωση του παιδιού από τα αφεντικά του.  

Με αφορμή την ιστορία της Σπυριδούλας, η συγγραφέας Νεφέλη Μαϊστράλη έφτιαξε ένα πρωτότυπο θεατρικό έργο. Συγκέντρωσε στοιχεία από ντοκουμέντα και αφηγήσεις γυναικών που δούλευαν σε εκείνες τις δεκαετίες ως οικιακές εργάτριες, ενώ πήρε και συνεντεύξεις από γυναίκες που εργάζονται σήμερα ως οικιακές βοηθοί.

Η Σπιριδούλα δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση παιδικής εργασίας αυτού του τύπου εκείνη την εποχή. Ο εξαστισμός της κοινωνίας των ελληνικών πόλεων και η μετακίνηση ανειδίκευτου κυρίως εργατικού δυναμικού από την επαρχία στην πρωτεύουσα δημιούργησαν την εργασιακή κατηγορία των οικιακών εργατριών. Χιλιάδες ανήλικες και νεαρές γυναίκες έζησαν εσώκλειστες σε σπίτια αστών και μεσοαστών ἐχοντας εργασιακή εμπειρία κακομεταχείρισης, υποτίμησης, προσωπικών προσβολών, υποαμοιβής και ανασφάλιστης απασχόλησης.   

Οι ιστορικοί προειδοποιούν για τον κίνδυνο οι επιδράσεις των μεμονωμένων γεγονότων που προκαλούν μεγάλη συναισθηματική ένταση να θεωρηθούν κανόνας. Πράγματι, δεν βασανίστηκαν όλες οι Σπυριδούλες, ενώ κάποιες από αυτές θυμούνταν, ακόμη και μετά από πολλά χρόνια, με τρυφερότητα τη σχέση που ανέπτυξαν με τα αφεντικά τους. Όμως συνήθως οι σχέσεις εργατριών και αφεντικών τους είχαν ως αποτέλεσμα την επί δεκαετίες εκμετάλλευση και την παιδική κακοποίηση -μια κανονικότητα την οποία κανείς δεν αμφισβήτησε, για την οποία η ελληνική κοινωνία δεν παραπονέθηκε. Οι «Σπυριδούλες» ανεβάζουν στην σκηνή αυτή τη συλλογική συμπεριφορά, συνδέοντάς την μάλιστα με σημερινές (φαινομενικά υπεράνω υποψίας) αντιλήψεις και πρακτικές μας.

Η παράσταση  

Η ιστορία της Σπυριδούλας και των Σπυριδούλων είναι μέσα μας, την κουβαλάμε ως μέρος της ιστορίας αυτού του τόπου, ως κάτι που συνέβαινε παλιά, πιθανώς πριν γεννηθούμε. Μπορούμε να την ανακαλέσουμε αν χρειαστεί ως μια απωθημένη απρέπεια, από αυτές που «συνέβαιναν τότε». Πιθανότατα κάποιος συγγενής μας να είχε μια ψυχοκόρη στο σπίτι του. Πώς να της φερόταν άραγε; Την προσέβαλαν; Ήταν ανήλικη αλλά έκανε βαριές δουλειές; Αμειβόταν κανονικά;

Οι ερωτήσεις αυτές ίσως να έρθουν στο μυαλό του θεατή κατά τη διάρκεια της παράστασης, αλλά δεν θα σκαλώσουν εκεί. Όχι τυχαία, αφού σκοπός της ομάδας 4Frontal δεν είναι να δημιουργήσει συλλογικές ενοχές, αλλά να μας κάνει να σκεφτούμε συναισθητικά και να κατανοήσουμε την σκληρότητα της κοινωνικής ανισότητας και το άδικο· να κάνει ορατές στο πέρασμα της ιστορίας τις εργάτριες που πέρασαν τα χρόνια τους κλεισμένες σε καμαράκια και σκάλες «υπηρεσίας», που φορούσαν αναγκαστικά στολές-σύμβολα εξουσίας των αφεντικών τους, που θυσίασαν στα σφουγγαρισμένα πατώματα ένα κομμάτι της παιδικής τους ζωής.     

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο κρατά ένας χορός από τέσσερις υπηρέτριες που αφηγείται τις ιστορίες των γυναικών που τον αποτελούν, άλλων συναδέλφισσών τους αλλά και την ιστορία της ίδιας της Σπυριδούλας που, με την τραγικότητά της, προσφέρει στη θεατρική αφήγηση το απαραίτητο σημείο συναισθηματικής κορύφωσης. Η παράσταση έχει τη δομή της τραγωδίας, χωρίς αυτό να λειτουργεί δεσμευτικά, αν και παράγει αποτελέσματα σε επίπεδο συμβολισμού.

Συντονισμένες και απολύτως λειτουργικές οι ερμηνείες των επτά ηθοποιών (Ελένη Βλάχου, Σταύρος Γιαννουλάδης, Τάσος Δημητρόπουλος, Αργυρώ Θεοδωράκη, Κατερίνα Λάττα, Αριστέα Σταφυλαράκη,  Ελένη Τσιμπρικίδου) δίνουν αυτό ακριβώς που χρειάζεται για να μεταφερθεί άρτια στη σκηνή ένα ολόκληρο κοινωνικό φαινόμενο- κάτι απίστευτα δύσκολο για μια θεατρική παράσταση. Πώς το καταφέρνουν αυτό οι Σπυριδούλες;

Εν αρχή ην οι μαρτυρίες, οι οποίες δίνουν αναντίρρητη αλήθεια και δύναμη στο κείμενο. Μετά είναι η σκηνοθεσία των Θανάση Ζερίτη και Χάρη Κρεμμύδα που δίνει καθαρότητα και τον κατάλληλο ρυθμό σε όσα εξιστορούνται. Κομβικό σημείο της παράστασης είναι το εκπληκτικό ταίριασμα της μουσικής των Θραξ Πανξ, που δίνει ήχο στο συναίσθημα των καταπιεσμένων γυναικών και φέρνει αίσθηση διονυσιακής οργής στη σκηνή. Μέσα στο πανκ της κοινωνικής διεκδίκησης των εργατριών ακούμε και το ελληνικό παρελθόν, τις «ρίζες» μας. Οι πινελιές της ελληνικής μουσικής μας παράδοσης ακούγονται τότε σαν Ερινύες που ψέγουν για τις διαρκείς σιωπές και την ανοχή των καθωσπρέπει πολιτών απέναντι σε μια αδικία.

Το συγγραφικό και σκηνοθετικό εύρημα της χρονικής μεταφοράς, του ιντερμέδιου στο σήμερα και στις αφηγήσεις σημερινών οικιακών βοηθών, δίνει βάθος στην αφήγηση και τονίζει την ιστορική διάσταση και τη συνέχεια: «Αυτά με τη Σπυριδούλα συνέβαιναν παλιά», τώρα δεν υπάρχει εργασιακή κακοποίηση και υποτίμηση των οικιακών εργατριών. Ή μήπως υπάρχει; Οι σύγχρονες  αφηγήσεις που συνέλεξε η συγγραφέας δείχνουν ότι πρέπει να έχουμε τον νου μας, καθώς η κανονικότητα που μας βολεύει ίσως να αποτελεί μέρος μιας ολοζώντανης αδικίας που φτιάχνουμε όλοι μαζί στο τώρα.

Από θεατρική, αλλά όχι πολιτική ἀποψη η παράσταση έχει ως μικρή αδυναμία την σοσιαλιστική της… πρόπτωση που σε σημεία γίνεται ηχηρή. Όμως οι Σπυριδούλες είναι μια παράσταση που είναι αποφασισμένη να είναι πολιτική και να κουβαλήσει αυτή την στράτευση στο δίκαιο. Και το καταφέρνει απόλυτα χωρίς η ορατή της πρόθεση να μειώνει το εξαιρετικό θεατρικό αποτέλεσμα.  

Μια από τις πιο δυνατές φετινές παραστάσεις, η οποία δικαιώνει τα έντονα συναισθήματα που δημιουργεί. Να τη δείτε.

Συντελεστές

Κείμενο-Στίχοι  Νεφέλη Μαϊστράλη
Σκηνοθεσία Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας
Σκηνικά – Κοστούμια Γεωργία Μπούρδα
Μουσική επιμέλεια – Σύνθεση Θραξ Πανκc
Κίνηση Πάνος Τοψίδης
Φωτισμοί Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθετών Ελένη Τσιμπρικίδου
Μουσική διδασκαλία Ευαγγελία Καρακατσάνη
Έρευνα Παναγιώτης Λιαρόπουλος
Φωτογραφίες Ελίνα Γιουνανλή
trailer Αποστόλης Κουτσιανικούλης
Εκτέλεση παραγωγής  4frontal
Επικοινωνία: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου