Από παιδί άκουγα τραγούδια στο σπίτι μας. Από τη γιαγιά μου βυζαντινούς ύμνους. Από τον πατέρα μου ριζίτικα. Κι από τη μητέρα μου, τραγούδια της εποχής. Άρχισα έτσι να τραγουδώ από πολύ μικρός και να αγαπώ τη μουσική. Κάποια μέρα μου αγόρασαν ένα βιολί, όταν ήμουν 12 ετών και τότε έγραψα το πρώτο μου τραγούδι. Έτσι, άνοιξε μέσα μου μια μικρή πηγή μουσικής, που σιγά-σιγά έγινε ρυάκι, ποταμάκι και μετά ποταμός. Όλα ήρθαν φυσιολογικά, γιατί φαίνεται ότι γεννήθηκα μουσικός και έγινα συνθέτης.
Το πρώτο μου τραγούδι δεν είναι γνωστό. Το συνέθεσα στην Πάτρα ευθύς μόλις απόκτησα ένα βιολί και πήγα στο Ωδείο αφού έμαθα τις πρώτες νότες. Ήμουν δώδεκα χρονών. Και από τότε… απογειώθηκα. Η ζωή μου χώρισε σε δύο μέρη: Τη Μουσική, που ήταν η πραγματική μου ζωή. Και την κοινωνική, που ήταν η αναγκαστική. Η σύνθεση μουσικής σε απογειώνει. Δεν υπήρξε ούτε μια στιγμή της ζωής μου χωρίς μουσική.
Είναι αλήθεια ότι έζησα πολλά και συνάντησα πολλούς και σημαντικούς. Τώρα από το ύψος των δεκαετιών που με βαραίνουν, σας λέω ειλικρινά ότι τίποτα από όλα αυτά δεν με έχει εντυπωσιάσει και πολύ περισσότερο δεν μου έχει προκαλέσει συναισθήματα θαυμασμού περισσότερο απ’ ό,τι ένα τραγούδι, μια μουσική φράση ή ένα μουσικό έργο. Οι λόγοι πιστεύω ότι είναι προφανείς: Ενώ η Μουσική και η Τέχνη γενικά είναι λουσμένες με το φως της Αρμονίας, η ανθρώπινη κοινωνία δεν κατόρθωσε να ξεφύγει από τον εναγκαλισμό του Χάους. Επί πλέον εκείνο που με εκπλήσσει και με πονάει, είναι ότι η πορεία είναι κατηφορική. Δυστυχώς από το κακό πηγαίνουμε στο χειρότερο.
Έμαθα στη ζωή μου να ζω μόνο με τους Έλληνες και ίσως αυτή είναι η τιμωρία μου. Νομίζω ότι μάλλον περνάμε από το εθνικό και το γενικό, περνάμε στο μερικό και στο κομματικό. Αυτό δεν κατάλαβαν πολλοί. Εγώ ποτέ δεν υπήρξα οπαδός, φανατικός κομμάτων, υπήρξα μόνο φανατικός Ολυμπιακός. Αυτό μου συνέβη από όταν ήμουν μικρός. Όσον αφορά στα εθνικά θέματα έμαθα να είμαι μόνο Έλληνας. Με ενδιαφέρει πραγματικά το καθολικό, το εθνικό. Είχα την ευτυχία να εκφράσω μουσικά τον ελληνικό λαό σε κρίσιμες στιγμές.
Έζησα σε μια εποχή στην οποία η βία έπαιζε τον κύριο ρόλο στη διαμόρφωση Λαών, Κοινωνιών και Ανθρώπων. Έτσι αναγκάστηκα κι εγώ αντί να ακολουθώ απερίσπαστος την πορεία που επέλεξα και που βασικά ήταν ο δρόμος της Τέχνης και της ειρηνικής ζωής, να δαπανώ το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών μου σε πράξεις αντίθεσης και αντίστασης κατά της βίας που με περικύκλωνε και με προκαλούσε όπως και σε όλους τους άλλους.
Στο Παρίσι κύρια ασχολία μου ήταν η μουσική, αλλά δεν έπαυαν να με ενδιαφέρουν όλα όσα συνέβαιναν γύρω μου. Το ’58, τη χρονιά που έλαβα τυπωμένο τον «Επιτάφιο», η ΕΔΑ είχε πάρει πάνω της κι εμείς οργανώσαμε μια συνάντηση σπίτι μου για να μαζέψουμε χρήματα για τις επερχόμενες εκλογές. Ο «Επιτάφιος» γράφτηκε για κείνη τη συνάντηση, ήταν – όπως λέτε κι εσείς – η επάνοδός μου στην ενεργή πολιτική δράση μέσα από τη μουσική μου.
Μπορεί να αντέξει κανείς σε μια επιστράτευση ενός-δύο χρόνων, αλλά το να είναι στην πρώτη γραμμή του αγώνα δεν είναι εύκολο. Μπαίνει η οικογένεια στη μέση, η κούραση... Μην ξεχνάς ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουν κάτσει κατά μέσο όρο 15 χρόνια φυλακή. Έπειτα η ζωή προχωράει, έχει κι αυτή τα δικαιώματά της. Το επίπεδο της ζωής στην Ελλάδα έχει ουσιωδώς αλλάξει για όλους ‒ κι αυτό, ξέρετε, για μερικούς είναι αρκετό. Είναι θέμα σκέψης να σου φτάνουν ή όχι αυτές οι κατακτήσεις, να αντιλαμβάνεσαι ότι εσύ ο ίδιος δαπανιέσαι για να έχεις ένα αυτοκίνητο και μια εξοχική κατοικία, χωρίς να οικοδομείσαι καθόλου ψυχικά. Είναι και θέμα παρατηρητικότητας να βλέπεις ότι τα παιδιά για τα οποία αγωνίστηκες μεγαλώνουν μέσα σε μια απόρριψη δίχως όρια και σε μια απέραντη μελαγχολία.
Εγώ από μικρό παιδί ήθελα να βρω τον Θεό, αλλά Θεός ακριβώς ήταν ο νόμος: η αρμονία. Την αρμονία του σύμπαντος μπορείς να τη βρεις σ' ένα τραγούδι, σ' ένα ποίημα, σ' έναν στίχο. Η τέχνη είναι αυτή που μας ενώνει με τη συμπαντική αρμονία και τότε γινόμαστε άνθρωποι. Αυτό που λες χρειάζεται μια ψυχική ηρεμία...
Ο καλλιτέχνης είναι εγωκεντρικός όσο είναι μια χελώνα που κάνει ένα χελωνάκι. Την ώρα που γεννάει η γάτα τα γατάκια της δεν μπορεί παρά να είναι εγωκεντρική. Ο καλλιτέχνης πιστεύει ότι φτιάχνει κάτι μοναδικό. Αλλά δεν μπορεί το εγώ να είναι πάνω από το λαϊκό συλλογικό συναίσθημα που το αισθάνεσαι όταν συμμετέχεις στην κοινωνία.
Εύκολα οι άνθρωποι αλλάζουν κάτω από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, το πάθος, τον φόβο, το μίσος, και δεν έχεις καθόλου την αίσθηση ότι κάνεις αυτό που λέμε «φόνος». Άλλωστε, η βία αυτή είχε νομιμοποιηθεί από τον κατακτητή. Μια κεκτημένη, βασική μου ιδιότητα, μαζί με τη μουσική, κληρονομική, ήταν η απέχθειά μου στη βία. Ο μηχανισμός της αντιβίας μέσα μου λειτούργησε καταλυτικά. Και η βία ήταν τότε διάσπαρτη: σκότωσαν οι κατακτητές, δολοφονούσαν με τον τρόπο τους οι μαυραγορίτες, σκότωναν οι συνεργάτες των κατακτητών: τότε η ζωή του ανθρώπου είχε γίνει πολύ φτηνή, η Αθήνα είχε γεμίσει τριακόσιες χιλιάδες πτώματα ‒ έβλεπες ένα πτώμα σαν να 'βλεπες μια πεταμένη καρέκλα.
Συνθέτης είναι εκείνος που γράφει συμφωνική μουσική. Αυτός που γράφει τραγούδια είναι τραγουδοποιός… Όσον αφορά τη συμφωνική μουσική, αυτή βγαίνει από το κεφάλι, βασικά μαθηματικό, γιατί με τους ήχους χτίζεις από μονοκατοικίες μέχρι ουρανοξύστες… Γι’ αυτό κι εγώ πιστεύω ότι είμαι ένας «Γερμανός» συνθέτης γεννημένος στο Αιγαίο και ένας Κρητικός τραγουδοποιός που έζησε στο Παρίσι. Το ξέρω ότι είμαι πολύπλοκος και κατανοώ ότι είναι δύσκολο να γίνω γνωστός στην ολότητά μου. Ίσως αυτό να συμβεί σε βάθος χρόνου. Πάντως, επειδή κι εγώ έχω μεγάλη αδυναμία στο καλό τραγούδι (ομολογώ ότι αυτό με γεμίζει 100%), θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή γιατί τα τραγούδια μου βρήκανε γόνιμο χώμα για ν’ ανθίσουν πάνω στις καρδιές γενικά όλων των ανθρώπων και ειδικά των συμπατριωτών μου, που είναι και το πιο δύσκολο.
Η ζωή μου εμένα ήταν διαρκώς ένας έρωτας. Και για να μην κάνουμε κουτσομπολιά και να σου κόψω και τον βήχα, ο μεγάλος μου έρωτας είναι η γυναίκα μου. Εάν αυτήν τη στιγμή εξαφανιστεί για πέντε λεπτά η γυναίκα μου από τη ζωή μου, θα πεθάνω αμέσως. Κι αυτό βαστάει 40 χρόνια. Ο έρωτας είναι καταλύτης: μέσα στην οικογένειά μου τα παιδιά μου από 15 χρονών για έρωτα μιλάνε.
Τα όπλα του καλλιτέχνη είναι η ομορφιά που γοητεύει την ψυχή, ώστε ο κάθε άνθρωπος να ψηλώσει μέσα του και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και δύναμη, να μη γονατίσει, να σταθεί όρθιος και να αντιμετωπίσει το τέρας ως ίσος προς ίσον. Για να γίνει τελικά πιο δυνατός από αυτό και να το νικήσει!
Αν ήθελα να στείλω ένα μήνυμα στον ελληνικό λαό θα ξαναέλεγα τα λόγια του Διονυσίου Σολωμού (ελαφρώς παραλλαγμένα): «Κλείστε βαθιά στην καρδιά σας την Ελλάδα. Και μονάχα τότε θα ανοίξουν για σας και τα παιδιά σας διάπλατες οι πόρτες για την Πρόοδο και την Ευτυχία του Λαού μας
*Τα αποσπάσματα προέρχονται από συνεντεύξεις στον Δημήτρη Μανιάτη για τα Νέα στις 12.05.2013, στον Γιάννη Νταραβάνογλου, στον Νίκο Λακόπουλο, στον Νίκο Χατζηνικολάου για την τηλεοπτική εκπομπή Ενώπιος Ενωπίω, στον Ανταίο Χρυσοστομίδη για το 37ο τεύχος του περιοδικού Playboy το 1988, στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο για το περιοδικό Τέταρτο το 1985.
