Eίδαμε τη Ραχήλ του Γρηγόριου Ξενόπουλου στο θέατρο Αλκμήνη

Το θέατρο Αλκμήνη παρουσιάζει από την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2023, ένα από τα κορυφαία έργα του Γρηγόριου Ξενόπουλου “Ραχήλ” . Περί τα τέλη του 19ου αιώνα, μέσα στην ατμόσφαιρα ανανέωσης που επικρατεί στο νεοελληνικό θέατρο, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (Δεκέμβριος 1867 – Ιανουάριος 1951) στρέφεται στο θέατρο.  Το έργο σκηνοθετεί  και διασκευάζει υπέροχα ο Μανώλης Ιωνάς.

Το έργο

Η «Ραχήλ» του Γρηγορίου Ξενόπουλου, έργο με ιστορικό πλαίσιο, διαδραματίζεται σε ένα αστικό σαλόνι στην πατρίδα του συγγραφέα, τη Ζάκυνθο, το Πάσχα του 1891. Ο Ξενόπουλος είχε προσωπική αντίληψη για τα γεγονότα, καθώς έτυχε να τα ζήσει ο ίδιος. Κύριος άξονας, ο έρωτας δύο νέων ανθρώπων. Στο έργο, η γοητευτική και μορφωμένη Ραχήλ Τεδέσκου συνδέεται ερωτικά με τον χριστιανό Κάρολο Δεσύλλα. Η σχέση  τους θα ήταν απόλυτα αποδεκτή, αν δεν είχε δυναμιτιστεί από το έντονο κλίμα του αντισημιτισμού που προκάλεσε ένα ξαφνικό, τυχαίο γεγονός: ο φόνος ενός παιδιού, για το οποίο είχαν ενοχοποιηθεί οι Εβραίοι καθώς  λεγόταν ότι του πήραν το αίμα και το χρησιμοποίησαν  για να παρασκευάσουν τα άζυμά τους. Η κατηγορία στηριγμένη στην «συκοφαντία του αίματος», έρχεται να διαταράξει τη σχέση Χριστιανών και Εβραίων που άλλοτε ήταν αρμονικές, να εξαγριώσει τον λαό και να βάψει με αίμα την λιτανεία της Μεγάλης Παρασκευής. Η ένταση των εξωτερικών γεγονότων προκαλεί την ένταση των δραματικών συμβάντων στο σπίτι της εβραϊκής οικογένειας Τεδέσκου  και επιφέρει μεγάλο εύρος αντιδράσεων και μεταπτώσεων στην Εβραία Ραχήλ. Η Ραχήλ είναι μια κοπέλα, γοητευτική και καλλιεργημένη, αποφασισμένη να βαφτιστεί χριστιανή και να παντρευτεί τον αγαπημένο της. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας κυριαρχεί το άρωμα από τις Μανόλιες που η έντασή του διαρκώς μεταβάλλεται, όπως και τα αισθήματα και οι πράξεις των ηρώων.

Ο συγγραφέας πραγματεύεται τα συμβάντα της ζακυνθινής εποχής του 1891, ως να πρόκειται για ένα προοίμιο των όσων έπονται. Σαράντα χρόνια μετά, η ίδια συκοφαντία μεταμφιεσμένη οδήγησε στην πυρπόληση του συνοικισμού Κάμπελ της Θεσσαλονίκης , για να φτάσουμε το 1938 στη νύχτα των κρυστάλλων με τελική πορεία τις εκατόμβες νεκρών Εβραίων. Η ίδια συκοφαντία με διαφορετικό μανδύα τοποθετεί μέχρι σήμερα ανθρώπους στο περιθώριο και βάζει στο στόχαστρο την κάθε είδους διαφορετικότητα.

Η Ραχήλ δε θα πάψει να είναι επίκαιρη όσο υπάρχουν διακρίσεις, όσο επικρατεί η ξενοφοβία, όσο απαίδευτες μάζες κατευθύνονται στο κακό, όσο τα συμφέροντα βρίσκονται πάνω από το σεβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η παράσταση

Παρόλες τις κακές συγκυρίες τίποτα δεν μπορεί να διαταράξει την γαλήνη της Ραχήλ.

Η μητέρα του Κάρολου Δεσύλλα, μαυροφορημένη, συντηρητική, με αυστηρό παρουσιαστικό και με μια υποβόσκουσα απέχθεια προς τη Ραχήλ, διεκδικεί  τον γιο της για να την συνοδεύσει στην εκκλησία. Του κάνει ωστόσο παρατήρηση που τέτοια μέρα, Μ. Παρασκευή, είναι κλεισμένος με εβραίους μέσα σε εβραϊκό σπίτι Η Ραχήλ δεν έχει πρόβλημα με τις θρησκείες, αγαπά με ειλικρίνεια.

Το κλίμα έχει πυροδοτηθεί δυσμενώς και κάποια παιδιά πυροβολούν δικούς της ανθρώπους, κάτι που ωθεί τη Ραχήλ αυτό που χθες της φαινόταν τόσο απλό, τώρα της κάνει φρίκη.

Η Ειρήνη Παπαδημάτου κρατά το μέγεθος της ηρωίδας, της Ραχήλ, της νεαρής κοπέλας , ερωτευμένης με έναν χριστιανό, έτοιμη να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο και βέβαια  επιτυχώς ερμηνεύει τη μεταστροφή της μετά, όταν  αντιλαμβάνεται  πόσο οι άνθρωποι έχουν παρωπίδες και φανατίζονται. Κάποτε χριστιανοί και εβραίοι ήταν μαζί. Τώρα μετά τα γεγονότα, τις επιθέσεις κατά των εβραίων, η Ραχήλ αρχίζει να νιώθει πιο πολύ εβραία. Δεν μπορεί να κάνει πια ό,τι της αρέσει, αλλά αυτό που πρέπει.  Όταν απομακρύνει με πόνο τον Κάρολο εκείνος πέφτει σε κατάθλιψη. Η μάνα του (Ιωάννα Γκαβάκου) με το καλό την πλησιάζει και την ικετεύει να τον δεχτεί, ενώ όταν  η Ραχήλ της λέει να τον βοηθήσει να την ξεπεράσει, εκείνη ξεδιπλώνει και την προηγούμενη καλυμμένη της υποκρισία αποκαλώντας την «Παλιοβριά».

Ο Κάρολος (Αντώνης Σανιάνος) ένας νέος ερωτευμένος και αφοσιωμένος, που προσπαθεί να κρατά ισορροπίες, ρομαντικός με τις μανόλιες του, υφίσταται τις συνέπειες των εξωτερικών παραγόντων και φτάνει  να πει ότι αν ήταν να έχανε  την αγαπημένη του, ας πέθαινε.

Μεγάλη μορφή ο υπηρέτης (Μανώλης Δεστούνης), εκτελεί και χρέη αφηγητή, όμως είναι η σκιά μέσα στο σπίτι και φροντίζει τους πάντες, όπως ο Φιρς στον Βυσσινόκηπο του Τσέχωφ. Ο Μανώλης Δεστούνης είναι ηθοποιός παλιάς κοπής, με μεγάλο φορτίο και  τεράστια παιδεία που ανακλάται στην ερμηνεία του.

Ο πατέρας της Ραχήλ (Δημήτρης Κανέλλος), όταν  καταλαβαίνει ότι απειλείται  αποφασίζει να υπερασπιστεί την οικογένειά του “my house is my castle” θα μείνει να υπηρετεί τους δικούς του κι ας τους σκοτώσουν όλους ωστόσο κατευνάζει τον γιο του. Ο αδελφός διώχνει με απειλή όπλου τον Κάρολο «Φύγε Χριστιανέ!».

Τα αδέλφια της Ραχήλ (Βασίλης Φακανάς, Νίκος Κρίκας) ο ένας συμπληρώνει τον άλλον. Ο ένας πιο φανατισμένος ο άλλος πιο ήπιος, φέρνουν την εξωτερική κρίση μέσα στο σπίτι.

Στο έργο υπάρχει λυρισμός, όμως με δεξιοτεχνία  μετακυλύει ο συγγραφέας στον ρεαλισμό, όσον αφορά στα οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα. Εξαιρετική η διασκευή του Μανώλη Ιωνά, ακολουθεί ακριβώς το ύφος του συγγραφέα και τους στόχους του, ενώ δίνει στους ηθοποιούς του βήμα να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους, ακόμα κι αυτό που έχει στολιστεί με την πατίνα του χρόνου.

Εξαιρετικοί οι φωτισμοί του Μανώλη Μπράτση, μελετημένοι σε κάθε λεπτομέρεια δημιουργούν την κατάλληλη ατμόσφαιρα.

Υπέροχα όπως πάντα τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ.