Μαρία Κολιοπούλου: «Με το σώμα τοποθετούμαστε καταρχήν στον κόσμο»

Με αφορμή την παράσταση Dancing (fancy) 27-30 Σεπτεμβρίου 2023 στο BIOS, Πειραιώς 84 μιλήσαμε με την Μαρία Κολιοπούλου, η οποία συνεχίζει την έρευνά της πάνω στο «Τι μπορεί ένα σώμα».

Η παράσταση δανείζεται τον τίτλο της από το φωτογραφικό έργο του E. J. Muybridge, «Dancing fancy» από το βιβλίο του 1887 Human Locomotion. Η μετατόπιση ενός σώματος μέσα στο χώρο και τι αποτελέσματα, συλλογικά, κοινωνικά, αισθητικά, διαδραστικά μπορούμε να αποκομίσουμε. 

Η Μαρία Κολιοπούλου  είναι χορεύτρια, χορογράφος και δασκάλα χορού  γεννήθηκε ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Σύγχρονου Χορού Πρόσχημα, στην οποία χορεύει, χορογραφεί και έχει την καλλιτεχνική διεύθυνση. Έργα της έχουν παρουσιαστεί, μεταξύ άλλων, στην Αθήνα (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Φεστιβάλ Αθηνών, αρχαιολογικός χώρος των Αστικών Πυλών Πειραιά, Μουσείο Μπενάκη, ΑΣΚΤ) και έχουν ταξιδέψει σε Αλγέρι, Βουδαπέστη, Βιέννη, Λιουμπλιάνα, Σάλτσμπουργκ, Στοκχόλμη, Κάρλσταντ και Χάγη. Η δουλειά της έχει βραβευτεί και διακριθεί ανά τον κόσμο.

Πως προέκυψε αυτή η ευαισθησία για το δικαίωμα που έχουν στο χορό οι άνθρωποι με κάποια αναπηρία, ή ιδιαιτερότητα στην κίνηση ή την αντίληψη; Πόσο δύσκολο είναι να το υπηρετεί κάποιος αυτό;

Ανατρέχοντας πρόσφατα σε αρχειακό υλικό (από τις σπουδές μου κυρίως στο Laban Centre for Movement and Dance) σε μορφή σημειώσεων αλλά και φωτοτυπιών βρήκα  μια συνέντευξη του Adam Benjamin, χορογράφου, χορευτή, δασκάλου και εμπνευστή για πολλούς χορευτές/ιες με αναπηρία, ο οποίος έθετε το 1991 στην Αγγλία, δηλαδή στις αρχές του κινήματος του συμπεριληπτικού χορού το ερώτημα. ‘’Ποιος συμπεριλαμβάνει ποιον;’’ και αυτό είναι ένα ερώτημα που τίθεται 30 χρόνια μετά με τον ίδιο τρόπο. Σίγουρα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει από τότε, τα ερωτήματα παραμένουν πολλά αλλά η ταχύτητα που αναπτύσσεται το όλο κίνημα σίγουρα μας γεμίζει με αισιοδοξία για μια κοινωνία με μεγαλύτερη αποδοχή.

Η χορευτική ικανότητα χαρακτηρίζεται από  πέντε στοιχεία: τη συνείδηση του σώματος, τη συνείδηση του χώρου, την ικανότητα να ακολουθούνται οι προφορικές οδηγίες και η μουσική καθοδήγηση, την ικανότητα για μιμητική κίνηση και την ικανότητα της οπτικοποίησης, αλλά και της απομνημόνευσης. Είναι φανερό ότι ο ορισμός αυτός της Kaufman δεν παραπέμπει στον αποκλεισμό των ανάπηρων ατόμων. Με αυτόν τον τρόπο, ανακύπτει η ανάγκη να διατυπωθεί ένας ορισμός για τον χορό, ο οποίος θα είναι συμπεριληπτικός. Υπάρχουν συγκεκριμένες μόνον ομάδες, εταιρίες και σχολές χορού που προωθούν τον συμπεριληπτικό χορό. Η δική σας ομάδα, η Ομάδα Σύγχρονου Χορού Πρόσχημα,  είναι μια από αυτές. Έχετε εντρυφήσει πάνω στο θέμα αυτό με μεγάλη ευαισθησία και θα ήθελα την άποψή σας.

Θα ήθελα να μεταφέρω την συζήτηση που έγινε πρόσφατα στο  Joyce theater, στην Νέα Υόρκη,  ‘Discourse: Disabled artists at the Joyce: Disability as an aesthetic framework, meaning that the political, social and personal realities are generative’. Η Heather Mc Cartney, διευθύντρια του Joyce theater στην Νέα Υόρκη,  μας προτρέπει να αντιληφθούμε την αναπηρία ως ένα αισθητικό πλαίσιο κατανοώντας πως οι πολιτικές, κοινωνικές και προσωπικές πραγματικότητες είναι εν δυνάμει γενεσιουργές.

Αυτή η τοποθέτηση αντικατοπτρίζει περισσότερο την οπτική και την τοποθέτηση που θα έπρεπε να κυριαρχεί παρά του όρου συμπεριληπτικός/ή είτε μιλάμε για τέχνη, πολιτική, είτε την ίδια μας την κοινωνία.

Όποιος όρος και αν χρησιμοποιείται, καθώς η γλώσσα αλλάζει και διαμορφώνεται ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε κοινωνίας, ο χορός που ενσωματώνει διαφορετικές μορφές και εκφάνσεις του είναι δείγμα μιας πλουραλιστικής κοινωνίας και δεν μπορεί παρά να αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ίδιας της εξέλιξής της.

Ας επιτρέψουμε λοιπόν στους ανθρώπους με αναπηρία να μοιραστούν την γνώση και την εμπειρία που έχουν, ας τους επιτρέψουμε να καταλάβουν τον χώρο του χορού και τον δημόσιο χώρο στην συνέχεια, να γίνουν ορατοί.

Έχω εμπειρία με μαθήτριά μου, με κινητικές δυσκολίες που χορεύει και παίζει και θέατρο και μπορώ να πω ότι  όταν ο άνθρωπος συστηθεί  νωρίς με τον ενεργητικό εαυτό του στην τέχνη που σχετίζεται με το σώμα η έκθεση του ανάπηρου ανθρώπου από μικρή ηλικία, όπου συντελείται η αρχή της κοινωνικοποίησης έχει θετικά αποτελέσματα τόσο για τα μη ανάπηρα άτομα και τον κοινωνικό τους περίγυρο, όσο και για τα ίδια τα ανάπηρα άτομα.  Πρόκειται πια για γνωστή καλλιτέχνιδα που απολαμβάνει τον ρόλο της και τη συμμετοχή της στην τέχνη. Έχετε εργαστήριο και για παιδιά; Αντιλαμβάνεται ο κόσμος πόσο σημαντική είναι η κίνηση για τη διαμόρφωση και την ευημερία του ανθρώπου;

Με το σώμα τοποθετούμαστε καταρχήν στον κόσμο. Με αυτό γεννιόμαστε, αισθανόμαστε, κινούμαστε, υπάρχουμε. Μέσω των αισθήσεων αντιλαμβανόμαστε, αγγίζουμε, νιώθουμε. Η κιναισθητική αίσθηση είναι παρούσα πριν τον λόγο, η οποιαδήποτε άλλη αντίληψη, κρίση ή διαχωρισμό.  Αβίαστα και απλά μπορούμε να συνυπάρχουμε πέραν κατηγοριοποιήσεων και αποκλεισμών. Η τέχνη συμπεριλαμβάνει με ευαισθησία και γενναιοδωρία και είναι απαραίτητη προϋπόθεση μιας κοινωνίας που αποζητά την συνύπαρξη.

Είναι σημαντική η σχέση του ατόμου με την ομάδα και αντιστρόφως όπως έχετε πει. Το γεγονός ότι οι χορευτές ακολουθούν διαφορικές κατευθύνσεις, δομούν διαφορετικούς συσχετισμούς και συνδυασμούς μεταξύ τους, αυτό παράγει αποτελέσματα κοινωνικά και πνευματικά για το άτομο και το σύνολο. Μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό περισσότερο;

Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων χορού με μεικτές ομάδες τα τελευταία χρόνια – με χορεύτριες με κινητική αναπηρία και χωρίς, με αισθητηριακές αναπηρίες και νοητική στέρηση - Θέματα που με έχουν απασχολήσει αφορούν κυρίως στη σχέση του ατόμου με την ομάδα και αντιστρόφως: δλδ του πως μπορούμε να ακολουθήσουμε κινητικά ο ένας τον άλλο, να μεταφράσουμε την κίνηση ο ένας του άλλου, να ανταλλάξουμε ρυθμούς, να διασχίσουμε το χώρο και να κινηθούμε προς την ίδια ή και διαφορετικές κατευθύνσεις. Δουλεύοντας σε μικρότερες η μεγαλύτερες ομάδες όλοι έχουν την ευκαιρία να επιλέξουν διαφορετικούς ρόλους δουλεύοντας σε διαφορετικούς συσχετισμούς μεταξύ τους.  Τόσο μέσα από τα εργαστήρια όσο και τις χορογραφικές δουλειές με μεικτές ομάδες στόχος είναι να δοκιμαστούν αλλά και να εμβαθύνουν όλοι οι συμμετέχοντες τόσο στο ερμηνευτικό και όσο και στο χορογραφικό πεδίο. 

Είναι προφανές ότι σας ενδιαφέρουν οι συνεργατικές ομάδες και οι συναντήσεις των ανθρώπων μέσα από τη σχέση του χορού, γι΄αυτό και η σύνθεση της ομάδας χορού Πρόσχημα που λειτούργησε και ως κολεκτίβα. Με τον τρόπο αυτόν διερευνούν οι χορευτές τον τρόπο μέσα από τον οποίο υπάρχουν μέσα σε μια κοινωνία, το πλαίσιο, τα όρια, την ύπαρξη του άλλου. Μπορεί να είναι τραυματικό αυτό;

Το στοίχημα της  δουλειάς αυτής αφορά στο να δίνεται χώρος και χρόνος στην ερευνητική διαδικασία αλλά και να δημιουργείται παράλληλα μια ομάδα που να μπορεί να αγκαλιάσει, να αγαπήσει και να υποστηρίξει το εγχείρημα αυτό. Με ενδιαφέρει πολύ η δημιουργία συνεργατικών ομάδων- οι συναντήσεις των ανθρώπων μέσα από την τέχνη του χορού- πάντα με ενδιέφερε, για αυτό  εξάλλου έχω υπάρξει ιδρυτικό μέλος σε κολεκτίβες και ομαδικά εγχειρήματα όπως η ομάδα χορού πρόσχημα – που λειτούργησε ως κολεκτίβα για μια 10ετία -  ο σύνδεσμος  χορού κ.α.  

Clear midnight, το κουαρτέτο Hear and where και τώρα το Dancing (fancy). Θέλετε να μας μιλήσετε για την εξέλιξη της δημιουργίας σας και κυρίως για την τελευταία χορογραφία σας;

Clear midnight. Ένα έργο για 9 χορεύτριες με αναπηρία και χωρίς και προβλήματα όρασης που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Αθηνών στις 6 Ιουνίου 2021.

Here and Where?  Ένα κουαρτέτο κατά παραγγελία της ομάδας χορού Stopgap για τους χορευτές της νεότερης ομάδας SG2. Το έργο δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο 2019, αλλά δεν κατάφερε να παρουσιαστεί λόγω των συνθηκών που επέβαλε η πανδημία covid-19. Γυρίστηκε σε ταινία το 2021 .Και τα δύο αυτά έργα έχουν δημιουργηθεί λίγο πριν η κατά την διάρκεια της πανδημίας και αυτό είναι και ένα κοινό χαρακτηριστικό τους. Το Here and Where? που δημιουργήθηκε λίγο πριν την πανδημία έχει πολύ έντονη την αίσθηση της αφής, βασίζεται και χτίζεται γύρω από την αίσθηση αυτή σαν βασικό χορογραφικό εργαλείο. Η αφή είτε κυριολεκτικά μέσω των χεριών αλλά και η (επ)αφή μέσα από το βλέμμα, εξερευνούν αυτό που λέει ο Jan Luck Nancy: when our eyes touch, is it day or is it night?

Στόχος τόσο του Clear midnight όσο και του Here and Where? ήταν να διαμορφωθεί μια ομάδα με μια κοινή γλώσσα μέσα από το χορό αλλά ταυτόχρονα να υποστηριχτεί η κίνηση μέσα από τη μοναδική προσέγγιση κάθε χορευτή/τριας/όλων. Δίνοντας χώρο και χρόνο στην δημιουργική διαδικασία για δουλειά σε βάθος, έτσι ώστε κάθε ένας να πάρει τα κατάλληλα ερεθίσματα και τη βιωματική γνώση, η οποία θα τον οδηγήσει σε πράξεις και πρωτοβουλίες μέσα από την ομάδα.

Ο διαφορετικός τρόπος δουλειάς παράγει και διαφορετικό υλικό. Μέσα  από τις οδηγίες, τις κατευθύνσεις και τα εργαλεία στην κάθε χορογραφία το ερώτημα είναι πως οι ίδιοι οι ερμηνευτές/τριες προσεγγίζουν ένα θέμα. Και επιπλέον πως πολλαπλασιαστικά σε αυτό μπορούν και οι ίδιοι να συνεισφέρουν προσφέροντας το δικό τους σκεπτικό αλλά και βίωμα, μετασχηματίζοντας συνεχώς το έργο στο εδώ και τώρα της κάθε παράστασης.

Βασικός άξονάς της νέας χορογραφικής δουλειάς Dancing (fancy) αποτελεί το  ερώτημα του Gilles Deleuze: «Τι μπορεί ένα σώμα». Στο Dancing (fancy), συνδέω την έρευνά μου για το σώμα, με την αναπνοή, τη φωνή και την κίνηση, δημιουργώντας ένα κοινό πεδίο συνύπαρξης της ομάδας που μετασχηματίζεται κάθε φορά στο εδώ και τώρα της κάθε παράστασης. Η σύνθεση του έργου επαναπροσδιορίζει διαρκώς το ένα σώμα μέσα από το άλλο, αναζητώντας με χιούμορ την απλότητα στην κίνηση, μέσα σε ένα παραμυθένιο σύμπαν.