Ελένη Στεργίου, πώς συνδέονται τα Ορφανά του Ντένις Κέλλυ με την ελληνική πραγματικότητα;

Τα Ορφανά, ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα της σύγχρονης ευρωπαϊκής δραματουργίας. Φέτος ανεβαίνει για δεύτερη σαιζόν στο Θέατρο 104, σε σκηνοθεσία και νέα μετάφραση του Κωνσταντίνου Μάρκελλου, η οποία τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεατρικής Μετάφρασης Eurodram 2023.

Αγωνία, σασπένς, υποδόριο χιούμορ και αλλεπάλληλες ανατροπές που κόβουν την ανάσα, συνθέτουν την πλοκή μιας παράστασης λεπτών αποχρώσεων και υψηλών εσωτερικών εντάσεων.

Μιλήσαμε με την Ελένη Στεργίου για το έργο και την σύνδεσή του με την ελληνική πραγματικότητα, τον ρόλο που υποδύεται και τον τρόπο που μας διαμορφώνει το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε.

Το έργο "Ορφανά" θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα έργα με θέμα τη βία. Πώς αποφασίσατε να το ανεβάσετε;
Ο Ντένις Κέλλυ είναι ένας συγγραφέας με φοβερή γραφή και ένα από τα σημαντικότερα έργα που έχει γράψει είναι τα Ορφανά. Είναι ένα καλογραμμένο έργο με τρεις ολοκληρωμένους και πολύπλευρους χαρακτήρες, με υπαινικτικό λόγο που βάζει στο μικροσκόπιο το θέμα της βίας, χωρίς διδακτικό τόνο. Έχουμε μία αδυναμία σε αυτούς τους συγγραφείς που δεν κουνάνε το δάχτυλο, αλλά σε κάνουν να σκεφτείς και να αναθεωρήσεις. Εδώ θίγεται το θέμα της βίας από όλες τις πλευρές. Οι σχέσεις των χαρακτήρων είναι αριστοτεχνικά δομημένες, η πλοκή αποκαλύπτει βασανιστικά -και απολαυστικά!- το πώς και πόσο δυσλειτουργικές σχέσεις υφαίνονται συχνά μέσα σε μια οικογένεια και κατ΄ επέκταση στην κοινωνία. Ξεκινώντας από τον μικρόκοσμο της οικογένειας, περνάει στο μακρόκοσμο της κοινωνίας. Είναι ένα έργο που είναι δώρο για τους ηθοποιούς.

Ποια είναι η υπόθεση του έργου; Υπάρχει σύνδεση με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα;
Στα «Ορφανά» παρακολουθούμε πως αντιδράει η οικογένεια απέναντι σε ένα φρικτό περιστατικό βίας με ρατσιστικά κίνητρα που έχει προκαλέσει ο μικρός αδελφός, αλλά και πώς το διαχειρίζεται σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία. Είναι πολύ σημερινό το έργο. Πιο σημερινό από όταν γράφτηκε, πριν περίπου 15 χρόνια. Τότε, ακόμη, τέτοια περιστατικά βίας, όπως αυτό που συμβαίνει στο έργο μας, μας φαίνονταν αδιανόητα. Τώρα τα έχουμε συνηθίσει, συμβαίνουν καθημερινά και εμφανίζονται με διάφορες μορφές δίπλα μας, μέσα στην οικογένειά μας ή στην οικογένεια του γείτονά μας. Υπό μία έννοια το έργο είναι και προφητικό.

Ας μην πάμε μακριά. Αν σκεφτεί κανείς τι έγινε στον Έβρο με τους ανθρώπους στιβαγμένους στις καρότσες να τους αποκαλούν "κομμάτια" ή το αδιανόητο περιστατικό με αυτό το άτυχο παιδί, τον Αντώνη, στο πλοίο, που ο Ύπαρχος, ο οποίος τον έσπρωξε στη θάλασσα, είπε ότι τον πέρασε για μαύρο.... λες και αφού ήταν μαύρος του άξιζε του ανθρώπου να τον ρίξουν στη θάλασσα και να πεθάνει...καταλαβαίνουμε ότι το Κακό είναι δίπλα, είμαστε εμείς. Δηλαδή δεν μπορεί να μην σεβόμαστε όλους τους ανθρώπους το ίδιο. Λες «πώς το έκανε αυτό ο άνθρωπος;» Λες «δεν γίνεται». Κι όμως! Να που γίνεται! Ο κόσμος, είμαστε σε λάθος κανάλι. Δεν ξέρω τι έχουμε πάθει και φερόμαστε έτσι ο ένας στον άλλον. Αυτό το έργο όμως ανοίγει μια χαραμάδα στην ελπίδα. Δεν έχει happy end, αλλά μπορεί να εμπνεύσει κάποιον να αποφασίσει ότι μπορεί να την αλλάξει την παρτίδα της ζωής του. Αν δεν θέλει, όμως, θα συνεχίσει να κρύβεται μια ζωή πίσω από τα λάθη του παρελθόντος, τα τραύματά του και σίγουρα πάντα θα έχει μια δικαιολογία για όλα. Κάποιος «άλλος» θα φταίει πάντα. Σίγουρα όχι αυτός.

O ρόλος που υποδύεσαι είναι η Έλεν. Θα μας πεις δύο λόγια για αυτήν και για τα διλήμματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη;
Το έργο ξεκινάει με την Έλεν και τον σύζυγό της Ντάννυ να γιορτάζουν την επικείμενη γέννηση του δεύτερου παιδιού τους. Ζουν σε μία υποβαθμισμένη περιοχή με μεγάλο δείκτη εγκληματικότητας. Έχουν οδηγηθεί να μείνουν εκεί λόγω κάποιων προνομίων που τους δόθηκαν από το κράτος με σκοπό να αναβαθμίσουν την περιοχή. Είναι μία φιλήσυχη οικογένεια. Εργάζονται και οι δύο. Δεν είναι ευκατάστατοι, ανήκουν στην μεσαία τάξη και είναι ικανοί μέσα από τη δουλειά τους να τα βγάλουν πέρα. Ξαφνικά εισβάλλει, διακόπτοντας το δείπνο, ο αδερφός της Έλεν, ο Λίαμ, με τον οποίο έχει μεγαλώσει σε ορφανοτροφεία, αφού οι γονείς τους κάηκαν σε μια πυρκαγιά, όταν αυτοί ήταν ακόμη μικροί. Ο αδερφός είναι σημαντικό μέλος της οικογένειάς της και η μόνη οικογένεια που είχε πριν γνωρίσει τον άντρα της. Ο Λίαμ νιώθει περιθωριοποιημένος, καθώς πολλές φορές στο παρελθόν έχει παρεκκλίνει στη συμπεριφορά του και έχει τιμωρηθεί. Η Έλεν τον έχει προστατεύσει, γλιτώσει ή δικαιολογήσει πολλές φορές, τον έχει υπό την προστασία της ως μεγαλύτερη αδερφή ή σαν μια άλλη μητέρα. Ο Λίαμ, λοιπόν, λουσμένος στα αίματα «μπουκάρει και διακόπτει το δείπνο». Όταν αποκαλυφθεί ότι έχει κάνει κάτι που δεν το χωρά ανθρώπου νους, έρχονται αντιμέτωποι με ηθικά διλήμματα και καλούνται να πάρουν θέση, να δράσουν είτε με γνώμονα τι είναι σωστό, ηθικό και πρέπον είτε σύμφωνα με αυτό που θα τους κρατήσει ενωμένους και «ασφαλείς». Ό,τι αποφασίσουν θα επηρεάσει άμεσα τον μικρόκοσμο της οικογένειάς τους αλλά και τον έξω κόσμο, τη γειτονιά, την πόλη, την κοινωνία.

H κοινωνία διαμορφώνει τον άνθρωπο ή ο καθένας, με τον τρόπο που έχει μεγαλώσει, διαμορφώνει στη συνέχεια την κοινωνία;
Γεννιόμαστε και είμαστε δοχεία κενά. Ερεθίσματα λαμβάνουμε από όλο τον κόσμο. Είναι σίγουρο το ότι αν γεννηθείς σε μια χώρα που έχει Ειρήνη δεν είσαι ο ίδιος με κάποιον που έχει γεννηθεί μέσα στον πόλεμο. Αλλά νομίζω πως αν δεν σ' αγαπήσει η μαμά σου κι ο μπαμπάς σου δεν ξέρω με τι στέρνο μπορείς να βγεις στον κόσμο και να τον αντιμετωπίσεις. Συνήθως την αγάπη όπως την μαθαίνεις, την δίνεις κιόλας. Κι αν δεν στην μάθει κάποιος… εκεί δεν ξέρω τι γίνεσαι... Μετά θα έρθουν οι δάσκαλοι, οι μέντορες, οι φίλοι, οι σύντροφοι. Μέχρι ενός σημείου οι επιλογές δεν είναι δικές μας, όμως μετά είναι. Το πώς στάθηκαν οι άνθρωποι γύρω σου μέχρι να μάθεις να επιλέγεις τι θα είσαι στη ζωή, είναι μεγάλη υπόθεση.

To θέμα της αστικής βίας λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Πιστεύεις ότι υπάρχει τρόπος να περιοριστεί;
Δεν ξέρω την απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Δεν ξέρω πως μπορεί να αλλάξει μια νοσηρή νοοτροπία που έχει αφομοιωθεί και ολοένα μεγεθύνεται. Πώς μπορούμε να ξεμάθουμε τη βία; Το μόνο που βλέπω καθαρά είναι ότι έχουμε απομακρυνθεί από την φύση κι αυτό μας έχει βγάλει όλους εκτός. Έχουμε επέμβει τόσο πολύ στη φυσική ροή και έχουμε με τεχνικά μέσα κατορθώσει σχεδόν τα πάντα, που αισθανόμαστε παντοδύναμοι. Είμαστε πολύ σημαντικοί... Ποιος θα δεχθεί να γυρίσει πίσω στα βασικά; Να γίνει ασήμαντος έστω για λίγο;

Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας νέος άνθρωπος που προσπαθεί να κάνει θέατρο στην Ελλάδα;
Είναι πάρα πολλές και ψυχικές και οικονομικές δυσκολίες. Πρέπει να είμαστε οχυρωμένοι και να μην παίρνουμε τα πράγματα πολύ προσωπικά για να γλιτώνουμε την άσκοπη στενοχώρια. Την όποια "αποτυχία" μας συμβαίνει χρειάζεται να εκπαιδευτούμε να την προσπερνάμε γρήγορα και να πηγαίνουμε παρακάτω. Όλα αυτά δεν μπορούμε να τα ξέρουμε από πριν, τα μαθαίνουμε μετά από αρκετό κόπο και πόνο κι έτσι μαθαίνουμε να έχουμε αυτό που λέγανε οι παλιοί, γερό στομάχι. Δεν βοηθάει σίγουρα η αυτολύπηση και το αίσθημα της αδικίας.

Αναγκαζόμαστε να μάθουμε πολύ νωρίς τι σημαίνει επισφάλεια. Ότι πρέπει να είμαστε συνέχεια σε αναζήτηση. Έχω δουλειά τώρα και σε δύο μήνες δεν θα έχω. Θα πρέπει να είτε να ψάξω να βρώ, να τρέξω σε οντισιόν είτε, αν έχω την δυνατότητα, να την εφεύρω και να την δημιουργήσω μόνος μου ή με τους φίλους μου, από το μηδέν. Να γίνω πιο έξυπνος ή πιο χαζός δεν ξέρω. Μέσα σε όλα αυτά ακούς, φυσικά, πολλά «όχι» κι εσύ χρειάζεται να βρίσκεις κάθε φορά τη δύναμη να λες μέσα σου «ναι» και να συνεχίζεις. Να διατηρείς την πίστη σου αγνή και να μην χάνεις την χαρά σου, τα κουράγια και το χαμόγελό σου. Συγχρόνως να μην συμβιβάζεσαι με τις κακοτοπιές του επαγγέλματος και να παλεύεις για καλύτερες συνθήκες.

Πες μας λίγα λόγια για την ομάδα This Famous Tiny Circus. Ποιοι είναι οι στόχοι σας και πώς σκοπεύετε να κινηθείτε στο μέλλον;
Οι This Famous Tiny circus theater group είναι μια Αστική μη Κερδοσκοπική εταιρεία που ανοίξαμε με τον συνεργάτη μου Κωνσταντίνο Μάρκελλο πριν 7 χρόνια, έχοντας κοινό πάθος για τη δουλειά, για να μπορούμε να κάνουμε τις παραστάσεις που θέλουμε, αλλά και ταυτόχρονα να μπορούμε να λειτουργούμε ανεξάρτητα. Ήταν μια πρωτοβουλία των δύο μας η οποία μας έδωσε τη δυνατότητα να παραμένουμε γυμνασμένοι και να ορίζουμε εμείς την τύχη μας. Να μην περιμένουμε πότε θα μας φωνάξει κάποιος άλλος. Ήταν, επίσης, κι ένας τρόπος να συστηθούμε μιας και όταν βγήκαμε εμείς στην αγορά εργασίας δεν γινόντουσαν ανοιχτές οντισιόν. Θέλαμε να εργαστούμε, να πειραμματιστούμε και να πέσουμε στα βαθιά στο εδώ και τώρα. Έχουμε συνεργαστεί με πολλούς ανθρώπους τα τελευταία 7 χρόνια και με κάποιους από αυτούς συνεχίζουμε μέχρι σήμερα. Είτε επί σκηνής είτε εξωτερικούς συνεργάτες. Έχουμε βγει κι εμείς εκτός της δικής μας δουλειάς και συνεργαζόμαστε και με άλλους ανθρώπους σε δικές τους δουλειές. Δεν είμαστε ένα κλειστό σύστημα. Στόχος μας είναι να βρίσκουμε συνεργάτες αξιόλογους που να μπορούμε να συνεννοηθούμε σε ένα πλαίσιο αλληλοσεβασμού και κοινού πάθους για τη δουλειά. Να φτιάχνουμε ωραίες δουλειές που να μας εκφράζουν και να αγγίζουν τον κόσμο.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μάρκελλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Αρετή Μουστάκα
Σχεδιασμός Φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου
Μουσική-Sound Design: Διαμαντής Αδαμαντίδης (Inner D)
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ilya Algaer
Φωτογραφίες: Στέφανος Σάμιος, Στράτος Ρότσκος
Trailer: Πέτρος Μακρής
Graphic Design: Χάρη Καρακουλίδου

Παίζουν οι ηθοποιοί: Ελένη Στεργίου, Χρήστος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος