Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών: Όλγκα Τοκάρτσουκ στη Στέγη

Μια παράσταση στα όρια του αστυνομικού θρίλερ και της μαύρης κωμωδίας. Η νέα παραγωγή της εμβληματικής ομάδας Complicité βασίζεται στο πολυμεταφρασμένο μυθιστόρημα της βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Όλγκα Τοκάρτσουκ. Γιατί η θανάτωση των ζώων θεωρείται άθλημα και χόμπι, ενώ των ανθρώπων φόνος;

Επτά χρόνια μετά το αξέχαστο The Encounter, ο Simon McBurney και η ομάδα Complicité επιστρέφουν στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση από 4 έως 7 Οκτωβρίου, με μια παράσταση-αποθέωση του σωματικού θεάτρου και της πολυφωνικής αφήγησης από ένα δεκαμελές ανσάμπλ βετεράνων και νέων ηθοποιών του είδους. Στο Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών της Όλγκα Τοκάρτσουκ, μια ηλικιωμένη συνταξιούχος σε ένα απομονωμένο ορεινό χωριό της Πολωνίας ισχυρίζεται πως οι φόνοι των γειτόνων της κυνηγών αποτελούν μια υπερβατική εκδίκηση της φύσης.

Η ιστορία της Τοκάρτσουκ ξεκινά στα βάθη του χειμώνα σε μια μικρή κοινότητα μιας απομακρυσμένης πολωνικής κοιλάδας. Άνδρες της τοπικής κυνηγετικής λέσχης πεθαίνουν υπό μυστηριώδεις συνθήκες και η Γιανίνα Ντουσέικο –μια εκκεντρική ηλικιωμένη κάτοικος της περιοχής, οικολόγος, ερασιτέχνισσα αστρολόγος και ενθουσιώδης μεταφράστρια του William Blake– έχει συγκεκριμένες υποψίες. Παρακολουθεί εδώ και καιρό τα ζώα με τα οποία μοιράζεται η κοινότητα αυτό το απομονωμένο, αγροτικό περιβάλλον και υποστηρίζει ότι συμπεριφέρονται περίεργα. Η Γιανίνα, που αντιστέκεται σθεναρά στις αδικίες που βλέπει γύρω της, αρνείται να γίνει αιχμάλωτη της κοινωνίας και του φύλου της. Οι πράξεις της θέτουν ερωτήματα τόσο για τον ανδρικό κόσμο που την περιβάλλει όσο και για τις βαθύτερες ανθρώπινες προθέσεις μας: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και τι σημαίνει να είσαι ζώο; Μπορούμε να τα διαχωρίσουμε αυτά τα δύο; Γιατί η θανάτωση των ζώων είναι σπορ, ενώ των ανθρώπων φόνος; Αυτό το σκοτεινά κωμικό και αναρχικό νουάρ προκάλεσε σεισμική αντίδραση στην Πολωνία, την πατρίδα της Τοκάρτσουκ, λόγω της ανυπόκριτης επίθεσής της στις αυταρχικές δομές, ενώ ο δεξιός Τύπος της χώρας βάφτισε τη συγγραφέα «οικοτρομοκράτισσα» και εθνική προδότρια.

Ο Σάιμον Μακμπέρνι ενθουσιάστηκε με το έργο και θεώρησε αυτονόητο πως πρέπει να κάνει παράσταση αυτή την ιστορία, καθώς ένιωσε επιτακτική την ανάγκη να ακουστεί η φωνή της Γιανίνα. Επειγόντως. Στο σκηνοθετικό του σημείωμα αναφέρει: «Η Όλγκα Τοκάρτσουκ έχει δημιουργήσει έναν ιδιαίτερο κόσμο που μιλάει βαθιά μέσα μου για την αίσθηση συνέχειας ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τη φύση – έναν κόσμο όπου, σαν ιστός μυκηλίου, όλες οι οντότητες συνδέονται βαθιά στις ρίζες, ανίκανες να υπάρξουν μόνες τους. Η Τοκάρτσουκ είναι μια προφήτισσα των καιρών μας, που μας κατανοεί μέσα σε όλη μας τη σύγχυση, τη σκληρότητα, την ευτράπελη και ζωώδη φύση μας, και αισθάνομαι εξαιρετικά προνομιούχος που ανεβάζω στη σκηνή μια από τις πιο επιτακτικές αφηγήσεις για το τι σημαίνει να ζεις σήμερα».

Οι κριτικές των μεγάλων ευρωπαϊκών ΜΜΕ για την παράσταση είναι πέντε αστέρων. Η “Guardian” την αναφέρει ως «μια μεγαλειώδη και εξαιρετικά καινοτόμα διασκευή», ενώ ο “Observer” κάνει λόγο για «μια αριστοτεχνική μεταφορά από τους Complicité αυτού του οικολογικού θρίλερ, η οποία συγκλονίζει». Οι “Financial Times” γράφουν πως «είναι σπουδαίο να έχουμε και πάλι τους Complicité με μια κορυφαία παράσταση συναρπαστικής αφήγησης, έντονης σωματικής δύναμης και έξυπνων τεχνολογιών, η οποία μεταφέρει ένα σύνθετο και πολυεπίπεδο μυθιστόρημα σε ζωντανή σκηνική δημιουργία». Το “Time Out” σχολιάζει: «Μια νέα παράσταση των Complicité δεν είναι απλώς ένα έργο επινόησης, αλλά ένα θεατρικό γεγονός. Από τα απαράμιλλα και κορυφαία της ομάδας, αποτελεί εισιτήριο για έναν άλλον κόσμο». H Le Monde σχολιάζει: «Ο Βρετανός σκηνοθέτης είναι πάνω απ’ όλα ένας αφηγητής ιστοριών και το απολαυστικό μυθιστόρημα της Τοκάρτσουκ αποτελεί ιδανικό υλικό για αυτόν, χάρη στο μείγμα ποιητικής και επιστημονικής φαντασίας του, τα ανθρωπολογικά του ερωτήματα και το σαρωτικό του χιούμορ».

Ένας από τους ήρωες του έργου αναφέρει: «Καμιά φορά μου φαίνεται πως ο καθένας μας ζει σε έναν κόσμο που κατασκευάζει για τον εαυτό του. Φτιάχνουμε χάρτες με σημασίες, τι είναι καλό και τι όχι, και μετά περνάμε όλη μας τη ζωή παλεύοντας με αυτό που έχουμε επινοήσει. Και βέβαια, επειδή ο καθένας έχει την εκδοχή του, είναι αδύνατο να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον..» Ένα στοχαστικό, ειρωνικό και απόκοσμο έργο μυστηρίου με φόνους, με αγωνιώδη αφήγηση, διασκεδαστικούς χαρακτήρες και παιγνιώδες χιούμορ, το Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών είναι εντέλει μια ιστορία για το σύμπαν, την ποίηση και τους περιορισμούς και τις δυνατότητες του ακτιβισμού.

Συντελεστές
Σύλληψη & Σκηνοθεσία: Simon McBurney, Πρόσθετη Σκηνοθεσία: Kirsty Housley, Σχεδιασμός Σκηνικών & Κοστουμιών: Rae Smith, Σχεδιασμός Φωτισμών: Paule Constable, Σχεδιασμός Ήχου: Christopher Shutt, Σχεδιασμός Βίντεο: Dick Straker, Δραματουργία: Laurence Cook, Sian Ejiwunmi-Le Berre, Σκηνοθεσία Κίνησης: Toby Sedgwick, Πρωτότυπες Συνθέσεις: Richard Skelton
Παίζουν: Thomas Arnold, Nigel Barrett, Gemma Brockis, Johannes Flaschberger, Amanda Hadingue, Kïren Kebaïli-Dwyer, Weronika Maria, Toby Sedgwick, Sophie Steer, Alexander Uzoka
Μια συμπαραγωγή της Complicité με τα Barbican (Λονδίνο), Belgrade Theatre (Κόβεντρι), Bristol Old Vic (Μπρίστολ), Comédie de Genève (Γενεύη), Holland Festival (Άμστερνταμ), Les Théâtres de la Ville de Luxembourg (Λουξεμβούργο), L'Odéon-Théâtre de l'Europe (Παρίσι), The Lowry (Σάλφορντ), Εθνικό Θέατρο της Ισλανδίας, Oxford Playhouse (Οξφόρδη), Ruhrfestspiele (Ρέκλινγκχάουζεν), Theatre Royal (Πλίμουθ)

Διαβάστε περισσότερα
- Η πρώτη εμφάνιση του Σάιμον Μακμπέρνι στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης έγινε το 2016, με το σόλο αριστούργημά του, “The Encounter”, μια παράσταση-ύμνο στη φύση και στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού του σύγχρονου ανθρώπου.

- Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η ματιά του Σάιμον Μακμπέρνι εστιάζει επίμονα σε πολιτικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά ζητήματα που ανακύπτουν μέσα από τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η σκηνική τους μεταφορά φέρνει σε επικοινωνία αντιφατικές φόρμες: Χρησιμοποιεί κλασικούς τρόπους αφήγησης, αξιοποιώντας σύγχρονα τεχνολογικά μέσα.

- Το Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών είναι το τελευταίο μιας σειράς έργων των Complicité που θίγουν με επιτακτικό τρόπο το ζήτημα της καταστροφής του πλανήτη. Το Figures In Extinction [1.0], που εστιάζει στη μεταχείριση των ζώων από τον άνθρωπο, είναι μια συνεργασία με την Καναδή χορογράφο Crystal Pite και το Nederlands Dans Theater που απέσπασε πρόσφατα το βαρύτιμο βραβείο Swan και έκανε τη βρετανική πρεμιέρα του στο Sadler’s Wells τον Απρίλιο του 2023. Το Can I Live?, μια ταινία σε σύλληψη, σενάριο και ερμηνεία του Fehinti Balogun, που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του επίσημου προγράμματος της Διάσκεψης κορυφής για την κλιματική αλλαγή COP26, αναδεικνύει τις κοινωνικές αδικίες που προκαλούνται και υποδαυλίζονται από την κλιματική αλλαγή. Η θεατρική ομάδα Complicité είναι ιδρυτικό μέλος της πρωτοβουλίας Culture Declares Emergency (Ο πολιτισμός κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης). Μεγάλο μέρος της δουλειάς του ίδιου του Μακμπέρνι –ο οποίος είναι μέλος του Stop Ecocide– και του Θιάσου επικεντρώνεται στην κατάσταση του πλανήτη μας και στην ευθύνη της τέχνης να ενθαρρύνει τον ακτιβισμό.

- Μιλώντας για το πώς μπορεί η τέχνη να επηρεάσει την κλιματική αδράνεια, ο Σάιμον Μακμπέρνι τόνισε: «Στις καλύτερες στιγμές του, το θέατρο μπορεί να καλλιεργήσει ενσυναίσθηση μεταξύ των ανθρώπων επί σκηνής και του κοινού. Ζωντανεύοντας μια ιστορία στο θέατρο, τα μηνύματα αυτής της ιστορίας μπορούν να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο και να αφήσουν ένα βαθύτερο αποτύπωμα στο κοινό. Τα μηνύματα σε αυτό το βιβλίο είναι τόσο σημαντικά. Ελπίζω ότι η παράσταση θα τα μεταφέρει σε ένα ευρύτερο κοινό με ουσιαστικό τρόπο».
- Μετά την αρχική περιοδεία στη Μεγάλη Βρετανία και την ηπειρωτική Ευρώπη, από τον Δεκέμβριο του 2022 έως τον Ιούνιο του 2023, την παράσταση των Complicité, «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών», έχουν ήδη δει ζωντανά περισσότεροι από 70.000 άνθρωποι, σε κατάμεστες θεατρικές αίθουσες 13 πόλεων, ενώ ακόμα περισσότεροι συνδέθηκαν από όλο τον κόσμο για να παρακολουθήσουν σε livestream την παράσταση από το Lowry του Σάλφορντ της Αγγλίας, σε συμπαραγωγή του Old Vic του Μπρίστολ. Η πρεμιέρα δόθηκε στο παγκοσμίου φήμης Barbican Theatre του Λονδίνου τον Μάρτιο του 2023, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές. Με την υποστήριξη ενός πανευρωπαϊκού δικτύου συμπαραγωγών, η φθινοπωρινή ευρωπαϊκή περιοδεία ξεκινά από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση (4-7 Οκτωβρίου), με επόμενους σταθμούς την Comédie de Genève στη Γενεύη (12-21 Οκτωβρίου), το Thalia Theater στο Αμβούργο (27-28 Οκτωβρίου) και το Temporada Alta στη Χιρόνα της Ισπανίας (2-4 Νοεμβρίου).

- H κοιλάδα τον Κλότζκο αποτελεί το αφηγηματικό τοπίο του έργου. Ελάχιστοι κάτοικοι ζουν σε αυτές τις χιονισμένες ερημιές, ανάμεσά τους και η Γιανίνα Ντουσέικο, μια ιδιόρρυθμη (στα μάτια των πολλών) ηλικιωμένη γυναίκα που περνά τον καιρό της συνομιλώντας με τα ζώα και μεταφράζοντας ποιήματα του Γουίλλιαμ Μπλέικ. Η γαλήνη της περιοχής διαταράσσεται απρόσμενα όταν δολοφονείται ένας κυνηγός. Θα ακολουθήσουν και άλλοι φόνοι, όπου όλα τα θύματα ήταν μέλη της τοπικής κυνηγετικής λέσχης.

- Στα 57 της χρόνια, η Πολωνή Όλγκα Τοκάρτσουκ απέσπασε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2018. Η Σουηδική Ακαδημία εκτίμησε «την αφηγηματική της φαντασία, η οποία με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναπαριστά την υπέρβαση των ορίων ως τρόπο ζωής». Κόρη εκπαιδευτικών, απόφοιτη ψυχολογίας από το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και οπαδός του Carl Jung, η Τοκάρτσουκ άρχισε να ακονίζει το συγγραφικό της ταλέντο στα μέσα της δεκαετίας του ’90, κατακτώντας μια θέση ανάμεσα στους επιφανείς των πολωνικών γραμμάτων. Πριν από το Νόμπελ, είχε τιμηθεί με το πολωνικό βραβείο Nike για τα βιβλία της, «Πλανήτες» (2008) και «Τα βιβλία του Ιακώβ» (2015)· το πρώτο, μεταφρασμένο στα αγγλικά με τίτλο “Flights”, απέσπασε επίσης το Man Booker International Prize το 2018 και το δεύτερο το γερμανοπολωνικό βραβείο Bridge.

- Ανοιχτά πολέμια της τρέχουσας εθνικιστικής κυβέρνησης της Πολωνίας, δηλωμένη άθεη, αριστερή και φεμινίστρια, η Όλγκα Τοκάρτσουκ έχει μπει από καιρό στο στόχαστρο της καθεστηκυίας τάξης στη χώρα της. Το 2022 συνυπέγραψε επιστολή, μαζί με τους πολυβραβευμένους ομοτέχνους της, Orhan Pamuk, Svetlana Alexievich και Margaret Atwood, κατά της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ενώ τρία χρόνια πριν είχε συμμετάσχει σε παρόμοια γραπτή διαμαρτυρία προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στα πολωνικά σύνορα.

- Κεντρικά στοιχεία στην παράσταση, όπως αυτά αναδείχθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, είναι η σωματικότητα σε συνάφεια με την πρωτότυπη μουσική σύνθεση, οι ομάδες συνεκφωνήσεων που δημιουργεί ο θίασος εν είδει Χορού και το θέατρο της επινόησης – αντλώντας από τις έννοιες του ονείρου και των αναμνήσεων. Στις πρόβες, επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξε η χρήση καθημερινών αντικειμένων από κάθε ηθοποιό, ακολουθώντας την προτροπή του Σάιμον Μακμπέρνι: «Όποια κι αν είναι η ιδέα, φέρ’ την στο τραπέζι». Τα ταξίδια στην Πολωνία στάθηκαν εξίσου καθοριστικά για την αισθητική της παράστασης. Τέλος, υιοθετώντας τις βέλτιστες πρακτικές της πρωτοβουλίας “Theatre Green Book”, που αποτελεί τη «Βίβλο» για ένα βιώσιμο θέατρο, το 75% των αντικειμένων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή είναι μεταχειρισμένα, ενώ το 80% του συνόλου των υλικών θα επαναχρησιμοποιηθούν ή θα ανακυκλωθούν.

- Η θεατρική ομάδα Complicité έκανε το ντεμπούτο της το 1983, με ιδρυτικά μέλη τον Σάιμον Μακμπέρνι, την Annabel Arden και τον Marcello Magni. Μαθητές του Jacques Lecoq και έχοντας υιοθετήσει τη φιλοσοφία της κολεκτίβας, επιδόθηκαν σε πολυετείς πειραματισμούς για να αναδειχθούν τελικά ως η μήτρα του θεάτρου της επινόησης. Στα σαράντα χρόνια της πορείας τους έχουν δουλέψει πάνω σε κλασικούς θεατρικούς συγγραφείς και σε μεταφορές λογοτεχνικών έργων, ενώ φημίζονται για την ελευθερία προσέγγισης των ιστοριών τους και τη μετάδοσή τους στο κοινό με πολλαπλούς τρόπους. Ο Peter Brook έχει δηλώσει πως οι Complicité δεν είναι μέρος της ένδοξης παράδοσης του βρετανικού θεάτρου, «αλλά έχουν δημιουργήσει μια δική τους, ιδιαίτερη παράδοση, γι’ αυτό και είναι τόσο σπάνιοι και πολύτιμοι». Η ομάδα έχει περιοδεύσει σε περισσότερες από σαράντα χώρες, αποσπώντας πενήντα και πλέον διεθνή βραβεία και διακρίσεις.