Πανάγος Ιωακείμ: «Το βάρος της γνώσης πολλές φορές τσακίζει αυτόν που την κατέχει»

Μία από τις κορυφαίες αρχαίες τραγωδίες, ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή παρουσιάζεται στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 25 και 26 Αυγούστου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου, και σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα, σε σκηνοθεσία του Σίμου Κακάλα με τον Γιάννη Στάνκογλου στον ομώνυμο ρόλο και στο ρόλο της Ιοκάστης τη Μαριλίτα Λαμπροπούλου.

Μιλήσαμε με τον Πανάγο Ιωακείμ, που υποδύεται τον Υπηρέτη στην παράσταση, για την σκηνοθετική προσέγγιση, την ερμηνεία του έργου και το πόσο πολύ ο Οιδίποδας είμαστε όλοι μας.

Αυτή η απειλή, η κατάρα για το γένος των Λαβδακιδών που προκύπτει και το γεγονός ότι πο Λάιος απήγαγε τον γιο του Πέλοπα, Χρύσιππο και ο Πέλοπας τον καταράστηκε να πεθάνει άτεκνος ή να σκοτωθεί από το παιδί του, στην συγκεκριμένη παράσταση, πρόκειται για μια γενικευμένη απειλή. Όλοι οι ρόλοι προέρχεστε από τον Χορό, σκηνοθετικό εύρημα του Σίμου Κακάλα και βγάζοντας ο καθένας την εξαιρετική μάσκα, που έχει κατασκευάσει η Μάρθα Φωκά, γίνεστε ο χαρακτήρας του έργου. Αυτό δίνει μια διαφορετική δυναμική στην παράσταση; Νομίζω είναι σα να καλεί τον θεατή σε έναν παραπάνω προβληματισμό για την συνολική ευθύνη. Πώς το βιώνετε εσείς επί σκηνής, αυτό το «ό,τι είναι να συμβεί θα συμβεί για όλους μας», το συνολικό βίωμα που βέβαια δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα πρόσωπα;
Όταν μια πόλη ευημερεί, είθισται να ευημερούν και οι πολίτες της. Όταν μια πόλη μαστίζεται από λιμό, η ασθένεια πλανάται πάνω από τα κεφάλια όλων. Το τσουνάμι στην Ινδονησία, δεν διάλεξε εθνικότητες, καταγωγές ή πλούτη. Τους πήρε όλους μαζί. Ως χορός, αντικατοπτρίζουμε τον καθρέφτη της πόλης. Αν πνίγει ένας, πνιγόμαστε όλοι. Οπότε, άμεση προτεραιότητα είναι να σωθεί αυτός που πνίγεται. Είτε επί σκηνής, είτε στην πραγματική θάλασσα. Η ετοιμότητα και η ανάγκη του θιάσου και η αυτόματη λειτουργία του Χορού είναι ευέλικτη, προσηλωμένη και με στόχο να φτάσουμε όλοι μαζί στον τερματισμό. Οι κοινωνίες μας λειτουργούσαν καλύτερα όταν τα παράθυρα και οι πόρτες ήταν ανοιχτές και ξέραμε το όνομα του γείτονα, πάρα τώρα που έχουμε γεμίσει την αρμαθιά των κλειδιών με κλειδιά από λουκέτα.

Οι πόλεις-κράτη τότε αλλά και η κοινωνία μας τώρα, μέσα από τα σπλάχνα τους γεννούσαν τους πολιτικούς, τους στρατηγούς, τους φιλοσόφους, τους γλύπτες. Η χρήση της μάσκας, λειτουργεί ευνοϊκά ώστε οι πολίτες αυτοί να λειτουργούν κάτω από το ίδιο πρίσμα, αλλά με διαφορετική κατεύθυνση. Η ίδια η πορεία του μηχανισμού αυτού και η ανάγκη του για ύπαρξη και λύση στο πρόβλημα της κατάρας, «γεννάει» από μέσα της τους ρόλους οι οποίοι νιώθουν ήδη ένα κομμάτι της πόλης και όχι απλά ένα ξένο κομμάτι αυτής. Δυστυχώς, η έκφραση «η Ελλάδα γέννησε τη Δημοκρατία» έχει μετατραπεί στο «η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της». Έχει ειπωθεί στον επιτάφιο του Περικλή, σε ελεύθερη μετάφραση που μας έφερε κι ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου στον τελευταίο του δίσκο (τραγούδι ο Δάσκαλος), «άβουλοι πολίτες ίσον άχρηστος λαός».

Η τραγική μοίρα του πολυπαθούς Οιδίποδα, η άνοδος και η κατακόρυφη πτώση του, το μεγαλείο και η συντριβή του, η αναζήτηση τις αλήθεια και οι φρικτές πλάνες του δεν αποτελούν απλώς τις σταθμούς μιας ατομικής περιπέτειας, αλλά συμβολίζουν την αέναη πορεία τις την αυτοσυνειδησία τις ολόκληρου πολιτισμού με τις επιτυχίες, τις αμφισβητήσεις και τα αδιέξοδά του. Είναι φανερά η μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου; Αυτή η αναζήτηση οδηγεί κάπου;
Είμαι της άποψης πως κάθε αναζήτηση μπορεί να σε οδηγήσει κάπου. Ακόμη κι ένα λάθος είναι μια εμπειρία, ένα μάθημα ίσως πιο ισχυρό κι από όταν πηγαίνεις με την πεπατημένη. Το νερό πρέπει να ρέει κι όχι να μένει στάσιμο. Ο Οιδίποδας θέλει να βρει την άκρη του νήματος παρόλο που έχει συμφορά στο τέλος. Φτάνει την επιθυμία του ως το τέλος. Η μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου είναι ίσως να ξαναγίνει άνθρωπος, χωρίς το σύγχρονος μαζί. Ίσως και ο Οιδίποδας ψήλωσε παραπάνω από όσο άντεχε. Συμβαίνει αυτό με το σύγχρονο άνθρωπο, ειδικά με τα social media.

Δυστυχώς δεν προχωρούν όλες οι κοινωνίες με την ίδια ταχύτητα οπότε δεν μπορούν να προχωρούν και να εξελίσσονται ταυτόχρονα. Ο χρόνος αφομοίωσης και αποδοχής από άνθρωπο σε άνθρωπο διαφέρει. Πόσο μάλλον σε μια κοινωνία. Δυστυχώς με τα χρόνια οι τραγωδίες αυξάνονται στην πραγματική ζωή. Δεν είναι όλα φρου φρου και αρώματα. Πιστεύω πως πρέπει να γίνουμε λίγο πιο ανθεκτικοί, λιγότερο αλαζόνες, με περισσότερη αυτογνωσία, να δώσουμε βάρος στην ουσία, να περιορίσουμε λίγο την διάσπαση και να ξαναδώσουμε ορισμούς στα συναισθήματα, στο νόημα των λέξεων και βεβαίως να συνάδει ο λόγος με τον τρόπο ζωής και τις πράξεις μας. Έχουμε γίνει λίγο κοινωνία «να ‘χαμε να λέγαμε».

Προωθείται στην παράσταση η ουμανιστική θεώρηση, που δίνει προτεραιότητα στην προσωπικότητα του ήρωα ή η θεολογική που δίνει μεγαλύτερη σημασία στη θεϊκή παρέμβαση;
Ο Σοφοκλής θαρρώ πως καταφέρνει να ισορροπήσει σε αυτήν την συνθήκη. Βλέπουμε η ζυγαριά πότε να τείνει στην μια πλευρά και πότε στην άλλη. Η τραμπάλα στην οποία ο ήρωας διάγει το βίο του, γέρνει όσο ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας. «Θεοί μη με αφήσετε να δω αυτήν την μέρα, τελειώστε με, πριν με τελειώσει μαρτυρικά η λεπίδα της ντροπής» τα λόγια του Οιδίποδα. Ο άνθρωπος παραμένει άνθρωπος και ο Θεός παραμένει Θεός.

Ο Βοσκός είναι η ελπίδα του Οιδίποδα. Αναμένει να του πει ότι στο τρίστρατο εκείνος είδε παραπάνω από έναν ληστή να σκοτώνει τον Λάιο, αλλιώς ο Οιδίποδας θα είναι ο φονιάς. Όταν έρχεται ο Βοσκός ήδη μέσα στον Οιδίποδα εμφιλοχωρεί η υποψία ότι αυτός ο ίδιος είναι η κατάρα και ο υπαίτιος όλων. Ο Βοσκός δίνει την λύση. Πόσα διαφορετικά συναισθήματα τον κατακλύζουν;
Το βάρος που φέρει η γνώση πολλές φορές τσακίζει αυτόν που την κατέχει. Ο Οιδίποδας στο τρίστρατο δεν άφησε ζωντανό ούτε τον εαυτό του, όπως ακούγεται μέσα από την μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα και την δραματική επεξεργασία της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου. Ξέφυγε μόνο ο βοσκός που με την γλώσσα που τσακίζει, σκόρπισε απλόχερα απόγνωση στο φονιά του Λάιου, χρόνια αργότερα και έπειτα από αίτημα του ίδιου του βασιλιά της Θήβας. Δεν ήταν η εκδίκηση όμως ο σκοπός. Ούτε το κέρδος. Ούτε η λαγνεία του σαδισμού. Η αλήθεια καλό θα είναι να λέγεται γιατί τα απόνερά της αβεβαιότητας προκαλούν συνεχές ρήγμα μεταξύ των πόλων. Άλλωστε, η αλήθεια είχε ειπωθεί ήδη από τον μάντη. Πόσες και πόσες φορές η ζωή μας πιάνει ανέτοιμους να δεχτούμε την αλήθεια ως έχει, με όποιο κόστος. Δεν θέλουμε να πιστέψουμε ότι συνέβη ένα γεγονός. Ότι ειπώθηκαν λόγια τέτοια βαριά. Τα καμουφλάρουμε, τους βάζουμε όμορφο αμπαλάζ, τα βάζουμε κάτω από το χαλάκι και με το πέρασμα του χρόνου το ζούμε σαν να μην συνέβη. Ο Βοσκός θεωρώ πως έπραξε όπως έπραξε με γνώμονα το καλό της πόλης. Είναι μια τραγική φιγούρα ο οποίος αγκάλιασε την εξιλέωση. Όπως όμως λέει κι ο Τειρεσίας, η γνώση δυστυχώς δεν βοηθά όταν φτάσεις στην άκρη του γκρεμού. Η μοίρα του βοσκού ήταν να υπομένει. Όχι από φόβο, από επιλογή.

Σαν αγρίμι φοβερίζει τον Αγγελιαφόρο, όμως συρρικνώνεται και τα λέει όλα με την απειλή του Οιδίποδα. Πώς μπορούμε να κρίνουμε την συμπεριφορά του;
Ο Βοσκός δεν ανέλαβε πρωτοβουλία να πάει μόνος του να αποκαλύψει την αλήθεια. Τον κάλεσαν. Είχε πια χρέος να πει τα όσα γνωρίζει. Ο Βοσκός συμπάσχει με την απόγνωση του Οιδίποδα. Δεν το κάνει για να εκδικηθεί τον βασιλιά της Θήβας επειδή υπήρξε ο έμπιστος υπηρέτης του Λάιου που δολοφονήθηκε από το χέρι του πατροκτόνου. Η γνώση μερικές φορές δεν βοηθά είπε ο μάντης. Θέλει να λυτρώσει τον ήρωα από τις αμφιβολίες και τις σκέψεις του.

Κυρίως η πρωτοβουλία που πήρε για να σώσει ένα παιδί είχε τρομερές συνέπειες για πολλούς άλλους. Η αγαθότητα, η διάθεση να σώσει κάποιος κάποιον άλλον μπορεί να αποβεί μοιραία;
Μα ποιος άνθρωπος που θέλει να λέγεται άνθρωπος, μπορεί να κάνει κακό σε ένα παιδί; Πώς μπορεί κάποιος να φτάσει να σκοτώσει ένα μωρό; Ποιος είναι αυτός που θα ορίσει ποιος θα ζήσει για να μην πεθάνει κάποιος άλλος; Εκ του αποτελέσματος φαίνεται λάθος απόφαση, το κακό που εξελίσσεται είναι σε μέγεθος τεράστιο. Στη ζωή παίρνουμε αποφάσεις, ζούμε το μέλλον με το αποτέλεσμα και τις συνέπειες των αποφάσεων αυτών. Μας ορίζουν οι επιλογές μας.

Πόσο μπορεί να ελέγξει ο άνθρωπος την τύχη του;
Τύχη θαρρώ είναι μια ενέργεια που μέσα από πολλές συνιστώσες σε μια συγκεκριμένη στιγμή του χρόνου, όλα όσα σε αφορούσαν ή και όχι ακόμη, εναρμονίζονται και προς στιγμήν σε κάνουν να νοιώθεις ξεχωριστός. Παρόλα αυτά, πόσες και πόσες φορές μια διαφαινόμενη τύχη δεν οδήγησε στην απαρχή της καταστροφής; Εδώ οι άνθρωποι δεν ελέγχουν τις συμπεριφορές τους, θα ελέγξουν την τύχη τους; Η τύχη όταν μας συναντήσει είναι θέα, όταν όμως μας αφήνει θα πρέπει να μας μένει το χαμόγελο ότι τουλάχιστον συναντηθήκαμε

Πώς μεταφέρεται αυτό στην εποχή μας;
Η εποχή μας τείνει να γίνει μια ανούσια κοινωνία καιροσκοπική, γινόμαστε πιο ανθεκτικοί στη βία, πιο παρατηρητές του κακού, αποφεύγουμε την αλήθεια επειδή μετά πρέπει να διαχειριστείς τα συναισθήματά που σου προκαλεί. Η αλήθεια είναι σκληρή και θα φανεί στο βάθος του χρόνου. Καλό θα ήταν να προσεγγίσουμε με περισσότερη ειλικρίνεια τους εαυτούς μας και τους συνανθρώπους μας. Να αναλαμβάνουμε περισσότερο τις ευθύνες μας και να μην περιμένουμε κανέναν από μηχανή θεό και καμία θέα τύχη να μας σώσει. Αν δεν σώσεις πρώτα τον εαυτό σου δεν μπορείς να σώσεις κανέναν.

Παίζετε στην δραματική σειρά ΟΡΚΟΣ ΙΙ στην ΕΡΤ, μια σειρά με αγωνία, μυστήριο και ανατροπές. Πόσο βοηθά η συμμετοχή σας σε ένα τέτοιο σήριαλ στην τηλεόραση, με εκλεκτούς συνεργάτες στην θεατρική σας πορεία;
Έχω την χαρά να κολυμπάω κατά καιρούς στα νερά της τηλεόρασης αλλά και σε εκείνα τα καταπράσινα του κινηματογράφου. Σίγουρα η προβολή μέσα από την τηλεόραση είναι πολύ μεγαλύτερη και πιο άμεση με το κοινό. Η σειρά μας «ο Όρκος ΙΙ» θα προβληθεί με τη νέα χρονιά με 2 κύκλους. Γνώρισα καταπληκτικούς ανθρώπους, με κάποιους όπως τον Ιωάννη Παπαζήση ήμασταν και στον Κόκκινο Ποτάμι, με την Λένα γνωριζόμαστε από τα χρόνια της σχολής, γνώρισα τον Χρήστο Λούλη, την Θάλεια Ματίκα, την Βάνα Πεφάνη και απόλαυσα τη συνεργασία μαζί τους. Πλούσιο σίγουρα με έκανε η γνωριμία και η αμοιβαία συμπάθεια με συναδέλφους, με αρκετά παιδιά από το συνεργείο, τους ανθρώπους της παραγωγής και βεβαίως την σκηνοθετική και συγγραφική ομάδα. Αν αρέσω τώρα στο ρόλο του Σιρχάν και αποτυπωθεί αυτό σε προτάσεις για νέες συνεργασίες τότε χαρά μου. Η ροή στη δουλειά μας είναι πολύ σημαντικός παράγοντας εκτός από τις ικανότητες και την τύχη ή τη συγκυρία.

Συντελεστές
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Σίμος Κακάλας
Δραματουργική επεξεργασία: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
Σκηνικά-Κοστούμια: Γιάννης Κατρανίτσας
Μουσική: Φώτης Σιώτας
Κίνηση: Σοφία Πάσχου
Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Γιάνναρος
Μάσκες: Μάρθα Φωκά
Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Παύλου
Βοηθός σκηνογράφου: Σοφία Θεοδωράκη
Μακιγιάζ: Σίσσυ Πετροπούλου
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Social media: Ιdeation
Γραφίστας: Γιάννης Σταματόπουλος
Trailer: Μιχαήλ Μαυρομούστακος
Υπεύθυνη περιοδείας: Ελένη Σπετσιώτη
Διεύθυνση παραγωγής: Αναστασία Καβαλλάρη
Εκτέλεση παραγωγής: Kart Productions – Μαρία Ξανθοπουλίδου
Παραγωγή: Θεατρικά Δρώμενα Ίασμος

Διανομή
Οιδίπους: Γιάννης Στάνκογλου
Ιοκάστη: Μαριλίτα Λαμπροπούλου
Κρέων: Γιάννης Νταλιάνης
Τειρεσίας: Χρήστος Μαλάκης
Εξάγγελος: Σίμος Κακάλας
Αγγελιοφόρος: Γιώργος Αμούτζας
Υπηρέτης: Πανάγος Ιωακείμ

Χορός (αλφαβητικά): Γιώργος Αμούτζας, Μάρκος Γέττος, Πανάγος Ιωακείμ, Σίμος Κακάλας, Απόστολος Καμιτσάκης, Γιώργος Κορομπίλης, Αυγουστίνος Κούμουλος, Μαριλίτα Λαμπροπούλου, Γιώργος Λόξας, Χρήστος Μαλάκης, Γιάννης Νταλιάνης, Παύλος Παυλίδης, Γιάννης Στάνκογλου

Μουσικός επί σκηνής: Φώτης Σιώτας