Jacque Fresco: Ο σύγχρονος... Da Vinci και το Zeitgeist

του Γιώργου Φλώκα 

O Jacque Fresco έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως ο σύγχρονος Ντα Βίντσι. Ο ίδιος περιγράφει τον εαυτό του ως παν-επιστήμονα ή μελετητή πολλών συνδεόμενων επιστημών. Στο τεράστιο βιογραφικό του αεικίνητου 95χρονου Αμερικανού βρίσκει κανείς τις «ταμπέλες»» του βιομηχανικού σχεδιαστή και του εφευρέτη, αλλά το πεδίο δραστηριοποίησής του εκτείνεται πολύ περαιτέρω, από τη βιοϊατρική, την αρχιτεκτονική και την αεροπλοΐα μέχρι το σχεδιασμό ολόκληρου κοινωνικού συστήματος!
 
Ακούγοντάς τον, έχεις την αίσθηση ότι είναι ικανός να δει τον παραλογισμό της σύγχρονης κοινωνίας με την «καθαρή» ματιά ενός εξωγήινου. Ο Fresco βρίσκεται πίσω από την παραγωγή της σειράς ντοκιμαντέρ Zeitgeist αλλά και πίσω από το Venus Project, σκοπός του οποίου είναι να παρουσιάσει μια νέα κατεύθυνση για την ανθρωπότητα που περιλαμβάνει το συνολικό ανασχεδιασμό του πολιτισμού.

Μεταξύ των εφευρέσεών του, που έχουν πατενταριστεί και εφαρμόζονται, βρίσκει κανείς συστήματα για αθόρυβα και μη ρυπογόνα αεροσκάφη, συστήματα ενεργειακά αποδοτικών πτήσεων, ένα τρίκυκλο αυτοκίνητο αποτελούμενο μόνο από 32 μέρη, βιοκλιματικά προκατασκευασμένα σπίτια, τρισδιάστατες ακτινογραφίες, ηλεκτρονικά χειρουργικά εργαλεία και πολλά άλλα.

Ωστόσο, το έργο της ζωής του δεν είναι άλλο από το Venus Project, ένα ερευνητικό κέντρο που στόχο έχει την προετοιμασία λύσεων για τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Η σειρά ντοκιμαντέρ Zeitgeist, στην παραγωγή της οποίας βρίσκεται ο J. Fresco, παρουσιάζει αυτό ακριβώς, μια συνολική πρόταση για επανασχεδιασμό του οικονομικού συστήματος με βάση την επάρκεια των φυσικών πόρων.



Μεταξύ των ριζοσπαστικών προτάσεων που περιλαμβάνει η πρότασή του, είναι η κατάργηση του μονεταριστικού συστήματος και του χρήματος εν γένει. Άποψή του είναι ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ξεπερασμένο, και ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτή την ψευδο-ανάγκη καθιστώντας διαθέσιμα τα βασικά αγαθά σε όλους, χωρίς τιμή, χρησιμοποιώντας τις επιστήμες και την πληροφορική. «Πώς είναι δυνατόν να μιλάμε για οικονομία», αναρωτιέται, «όταν η ανάπτυξη βασίζεται στην υπερκατανάλωση και όχι στην εξοικονόμηση ή έστω την αποδοτική διαχείριση;».

Οπαδός της θεωρίας ότι ο άνθρωπος δεν έχει εξελιχθεί καθόλου, επισημαίνει ότι το ατομικό κίνητρο για την απόκτηση χρημάτων μπορεί και θα ξεπεραστεί, καθώς έχει αρχίσει η κατάρρευση του συστήματος πάνω στο οποίο έχει βασιστεί η δομή της κοινωνίας. Εξελισσόμενος, ο άνθρωπος θα αναπτύξει διαφορετικά κίνητρα από αυτό της συλλογής χρημάτων, εκτιμά.

Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά: «Μιλάμε για τον πολιτισμό σαν να είναι κάτι στάσιμο. Δεν υπάρχουν ακόμη πολιτισμένοι άνθρωποι, είναι μια διαδικασία που συνεχίζεται στο διηνεκές. Όσο έχουμε πόλεμο, αστυνομία, φυλακές, έγκλημα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι είμαστε σε πρώιμο στάδιο πολιτισμού».


Τι είναι το Venus Project
To Venus Project αντικατοπτρίζει το αποκορύφωμα του έργου ολόκληρης της ζωής του Jacque Fresco: την ενσωμάτωση δηλαδή της τελευταίας λέξης της επιστήμης και της τεχνολογίας μέσα σε έναν αναλυτικό σχεδιασμό για μια καινούρια κοινωνία βασισμένη στο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Είναι ένα παγκόσμιο όραμα ελπίδας για το μέλλον της ανθρωπότητας στην τεχνολογική εποχή μας.

Ο ίδιος μαζί με τη συνεργάτιδά του Roxanne Meadows, σχεδίασε και έχτισε εξ ολοκλήρου την ερευνητική εγκατάσταση, έκτασης 100 στρεμμάτων. Ο σκοπός λειτουργίας του σχεδίου αυτού είναι να προετοιμάσει προσεγγίσεις και λύσεις για τα μείζονα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα.

Η τεχνολογική ανεργία
O Fresco εξηγεί πως η μηχανοποίηση είναι πιο παραγωγική, αποδοτική και βιώσιμη απ' ότι η ανθρώπινη εργασία σχεδόν σε κάθε τομέα της οικονομίας σήμερα. Ως εκ τούτου, η επαναλαμβανόμενη ανθρώπινη εργασία είναι απαρχαιωμένη και μη πρακτική, και η ανεργία που αυξάνεται σε ολόκληρο τον κόσμο είναι βασικά το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης της αποδοτικότητας στην τεχνολογία και μπορεί να ονομαστεί «Τεχνολογική Ανεργία».
 
Η τεχνολογική ανεργία εντείνει την παγκόσμια εργασιακή κρίση εξαιτίας της ύφεσης, αλλά όσο περισσότερο βαθαίνει η ύφεση τόσο γρηγορότερα μηχανοποιούνται οι βιομηχανίες. «Η παγίδα, που δεν γίνεται αντιληπτή είναι ότι όσο γρηγορότερα μηχανοποιούν για να εξοικονομήσουν χρήματα τόσο περισσότερο υποκαθιστούν τους ανθρώπους και τόσο περισσότερο μειώνουν τη δημόσια αγοραστική δύναμη. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ η εταιρία μπορεί να παράγει τα πάντα πιο φθηνά, όλο και λιγότεροι θα έχουν χρήματα για να αγοράσουν το οτιδήποτε, ανεξαρτήτως του πόσο φθηνά γίνονται. Η ουσία είναι πως το παιχνίδι της «εργασίας για εισόδημα» φτάνει σταδιακά σε ένα τέλος», υπογραμμίζει.

Οικονομικό σύστημα με βάση την επάρκεια των φυσικών πόρων
Βασικό στοιχείο του οράματος του J. Fresco είναι ένα οικονομικό σύστημα με βάση την επάρκεια των φυσικών πόρων. Περιλαμβάνει τη δημιουργία αυταρκών και βιώσιμων πόλεων, μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση των φυσικών πόρων, την εγκατάλειψη του χρήματος ως μέσου συνδιαλλαγής και την όσο το δυνατόν αποδοτικότερη χρήση των τεχνολογικών εφαρμογών.

«Οι ΗΠΑ κέρδισαν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο όχι επειδή είχαν περισσότερες πολεμικές μηχανές από τους Γερμανούς, αλλά επειδή είχαν υπεροχή στους φυσικούς πόρους. Αφού μπορούμε να το εφαρμόσουμε σε καιρό πολέμου, γιατί δεν μπορούμε να το κάνουμε στην ειρήνη;», παραπονιέται συχνά. Το οικονομικό σύστημα που προτείνει ο J. Fresco, βασίζεται ακριβώς σε αυτό, στην βέλτιστη διαφύλαξη, διαχείριση και διανομή των παγκόσμιων φυσικών πόρων.

Η «στρατηγική αποδοτικότητας» για την παγκόσμια παραγωγή
1. Oτιδήποτε παράγουμε πρέπει να είναι σχεδιασμένο να διαρκεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Όπως αναφέρει, η οικονομική ανάπτυξη στην πραγματικότητα βασίζεται στην βραχυβιότητα των παραγόμενων προϊόντων, η οποία είναι κρίσιμη για την κυκλική κατανάλωση. Με λίγα λόγια, παράγουμε πράγματα με ημερομηνία λήξεως, κάτι απαράδεκτο και μεγάλη σπατάλη ενέργειας και διαθέσιμων πόρων σε μια οικονομία με βάση την επάρκεια των πόρων. Επίσης, παράγει σκουπίδια.

2. Όταν τα πράγματα τελικά χαλάνε ή δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιηθούν για οποιονδήποτε λόγο, είναι σημαντικό να συλλέγουμε ή να ανακυκλώνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο μπορούμε. Γι' αυτό, ο σχεδιασμός παραγωγής πρέπει να λαμβάνει άμεσα υπόψη το γεγονός αυτό, από τα πρώιμα κιόλας στάδια.

3. Τεχνολογίες με ταχύτατη εξέλιξη, όπως η ηλεκτρονική, που υπόκεινται στους ταχύτερους ρυθμούς τεχνολογικής απαξίωσης θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες ώστε να προνοούν και να επιδέχονται φυσική αναβάθμιση. Το τελευταίο πράγμα που θέλουμε να κάνουμε είναι να πετάξουμε έναν ολόκληρο υπολογιστή μόνο και μόνο επειδή έχει ένα σπασμένο τμήμα ή είναι ξεπερασμένος.

Το τελευταίο ντοκιμαντέρ Zeitgeist
Με βάση το παγκόσμιο ενιαίο Σύστημα Διαχείρισης Πόρων και το Σύστημα Διαχείρισης Παραγωγής -που όπως επισημαίνει, και τα δυο είναι εύκολα αυτοματοποιημένα μέσω υπολογιστή- ο Fresco προτείνει και μια στρατηγική εγγύτητας. «Δεδομένου ότι απαιτείται ενέργεια για να κινηθούν οχήματα μεταφοράς, όσο πιο μικρή είναι η απόσταση μεταφοράς, τόσο το καλύτερο. Η παραγωγή εμπορευμάτων σε μια ήπειρο και η μεταφορά τους σε άλλη έχει νόημα μόνο αν τα εν λόγω προϊόντα απλώς δεν μπορούν να παράγονται στην εν λόγω περιοχή. Διαφορετικά, δεν είναι παρά σπατάλη», σημειώνει.

Με βάση τις ανωτέρω αρχές, στο τελευταίο Zeitegeist (Moving Forward) προτείνει τον επανασχεδιασμό των αστικών κέντρων, με την χρήση τεχνολογιών αιχμής και έμφαση στην αξιοποίηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας, την ανακύκλωση και την τοπική παραγωγή.
Παράλληλα, σημειώνει ότι εάν εγκαταλειφθεί και το τρέχον χρηματοπιστωτικό σύστημα, θα καταστεί δυνατή η πρόσβαση του συνόλου του παγκόσμιου πληθυσμού στην αφθονία, έναντι ενός μικρού ποσοστού των ανθρώπων, όπως συμβαίνει σήμερα.

Εν ολίγοις, ο πολυπράγμων επιστήμονας παρουσιάζει τα αδιέξοδα των υφιστάμενων κοινωνικών και οικονομικών δομών του πλανήτη, παρουσιάζει βιώσιμες λύσεις με βάση τις τεχνολογίες αιχμής και ταυτόχρονα, υπόσχεται λύση στα παγκόσμια προβλήματα της ανεργίας και της φτώχειας. Το αν είναι απλώς «μαρξιστικές υποσχέσεις», όπως του καταμαρτυρούν, ή αν μας δείχνει ένα –και ίσως το μοναδικό- βιώσιμο μέλλον εξαρτάται από το πώς το αντιλαμβάνεται ο κάθε ένας προσωπικά.