Είδαμε το Έγκλημα και Τιμωρία αλά Μπισμπίκη

Έγκλημα και Τιμωρία: Αθήνα,  ένα έργο  βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.  Ο Βασίλης Μπισμπίκης επιχειρεί μια ελεύθερη μεταγραφή του εμβληματικού μυθιστορήματος του Ρώσου συγγραφέα, μεταφέροντάς το στην Αθήνα του 2023.

Η ψυχολογική ανάλυση του ήρωα από τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα δίνει στο έργο βάθος, και ο προβληματισμός του το καθιστά διαχρονικό. Εδώ, η προσέγγιση όπως αναφέρεται καθαρά είναι διαφορετική.

Το θέμα της παράστασης με αφορμή το έργο του Ντοστογιέφκι είναι το πότε ακριβώς τελείται ένα έγκλημα. Τη στιγμή της πράξης ή τη στιγμή που το συλλαμβάνει ο δράστης στο μυαλό του; Πώς προσδιορίζεται χρονικά η μετάβαση από τη νομιμότητα στην παρανομία; Και ποια η τιμωρία της; Ηθικά, κοινωνιολογικά και φιλοσοφικά ερωτήματα επιχειρεί να διερευνήσει η Ομάδα Cartel μέσα από μια νέα διασκευή του εμβληματικού μυθιστορήματος του 1866, φέρνοντας την ιστορία, με τη μέθοδο της γραμμικής αφήγησης, στο τώρα, στους δρόμους και τις γειτονιές της Αθήνας.  

Ένας θίασος 20 ηθοποιών αφηγείται μια «νέα» ιστορία, ενός «νέου» Ρασκόλνικοβ, ερμηνευμένου από τον Θοδωρή Σκυφτούλη, με ακραία ρεαλιστικό τρόπο, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Βασίλη Μπισμπίκη. Την ελεύθερη μεταγραφή του έργου συνυπογράφουν ο σκηνοθέτης και ο Γιάννης Μελιτόπουλος.

Εν ολίγοις, ο Μιχάλης, φοιτητής, χωρίς λεφτά με θεοσεβούμενη μάνα (Άννα Μάσχα) και μια αδελφή, την Ντίνα Σχίζα (Ιώβη Φραγκάτου) διατηρεί σχέση με μια κοπέλα εξαρτημένη από ουσίες. Την αδελφή του την βίασε ο εργοδότης της και η μάνα, απολύτως συντηρητική,  σκέφτεται αμέσως πώς να καλύψει το γεγονός, για να καθαρίσει την τιμή της κόρης της. Έτσι, θέλει να την παντρέψει με έναν πλούσιο από το χωριό.

Ο πλούσιος γαμπρός δεν συμπαθεί τον Μιχάλη, κυρίως γιατί αυτός τον είχε συναντήσει στο πορνείο, όταν ο Μιχάλης  πήγε να ανακοινώσει στη Σόνια Μαρμελάντοβα (Έρρικα Μπίγιου ), μια πόρνη, ότι πέθανε ο πατέρας της, ο Ζαχαρίας Μαρμελάντωφ ( Τζέζαρις Γκραουζίνις). Η σκηνή που ακολουθεί είναι τραγική ειδικά όταν στο σπίτι εκβιάζει την αδελφή του Μιχάλη να διαλέξει ή εκείνον ή τον αδελφό της και βέβαια η Ντίνα Σχίζα διαλέγει τον αδελφό της.

Ο Μιχάλης, αποτυχημένος φοιτητής και άφραγκος βρίσκεται μπλεγμένος σε ένα έγκλημα όταν πια έχοντας ανάγκη χρήματα απευθύνεται σε μια τοκογλύφο, που του δίνει ελάχιστα για να αγοράσει το ρολόι του πατέρα του, ενώ τον πληρώνει για να συνευρεθεί μαζί της. Ακούγοντας κάποιους αλήτες που θέλουν να την σκοτώσουν, κάτι σαν προοικονομία- υπόδειξη για τον προορισμό του, προφανώς είχαν και αυτοί  λόγους  για να σκοτώσουν  αυτήν την εκπρόσωπο ενός συστήματος που ρουφά το αίμα αυτών που έχουν την  ανάγκη της, ο Μιχάλης την σκοτώνει. Ο νεαρός φοιτητής της Νομικής Ροντιόν Ρομάνοβιτς Ρασκόλνικοφ που εδώ μετονομάζεται σε Μιχάλης Σχίζας, (Θοδωρής Σκυφτούλης)  παίρνει τον νόμο στα χέρια του και δολοφονεί την αντιπαθητική  γριά τοκογλύφο, Αλίνα Ιωάννου (Μπέττυ Βακαλίδου). 

Στο πρόσωπό της σκοτώνει κάθε εκμεταλλευτή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας , όπως τον βιαστή της αδελφής του, τον πλούσιο γαμπρό από το χωριό. Tους τιμωρεί όλους και εκτελεί έναν φόνο για όλους μας, για χάρη μας. Μαρτυρά σαν τον Ιησού, που θυσιάζεται, βάφει τα χέρια του με αίμα, για να ξεπλύνει τις αμαρτίες και τον πόνο όλων αυτών που έχουν ξεπουλήσει τη ζωή τους στους τοκογλύφους, είτε για τα χαρτιά, είτε για οποιαδήποτε έξη, είτε για να ξεπεράσουν αυτή την αδυσώπητη και παράλογη, ανυπέρβλητη φτώχεια τους.  

Αντίθετα με τον Ντοστογιέφσκι το έργο της παράστασης  δεν διακατέχεται από καμιά θρησκευτική  κατάνυξη. Tουναντίον,  η παράσταση διαπνέεται από μια νομοτέλεια.  Ακόμα και η κάπως θρησκευτική μουσική που ακούγεται (Dies Irae, ρέκβιεμ  του Μότσαρτ) υπονοεί ειρωνικά και σαρκαστικά τη θεία δίκη και την ανισότητα στον κόσμο. Στην πορεία ο πρωταγωνιστής  κυριεύεται από ενοχές, ερωτεύεται τη νεαρή πόρνη, Σόνια (Έρρικα Μπίγιου), θύμα της κοινωνικής αδικίας, ανακρίνεται από τις Αρχές, έρχεται σε αντιπαράθεση με την οικογένειά του και διάφορους σκοτεινούς τύπους που τον καταδιώκουν, και βασανίζεται από τις Ερινύες, από επώδυνες τύψεις.

Ενώ δεν υπάρχουν ενοχοποιητικά στοιχεία, ταλανίζεται εσωτερικά ως το σημείο που πια δηλώνει ότι ίδιος διέπραξε το έγκλημα. Πολύ δύσκολη η εσωτερική διαδρομή αυτού του λούμπεν ήρωα, εκπροσώπου όλων των λούμπεν ηρώων στον κόσμο, που και πάλι με την άλλη οδό φτάνουν στο ίδιο αποτέλεσμα σκηνοθέτης και ηθοποιός. Ο Μιχάλης  σταματά πια την παράσταση γιατί δεν αντέχει άλλο. Έχει πνιγεί από το σκοτάδι της πράξης του και εδώ ο δικαστής του είναι εσωτερικός, το μεγάλο μάτι και  το αυτί, που έλεγε ο Καζαντζάκης, αυτά που έχει ο καθένας μέσα του και από τα οποία δεν μπορεί να ξεφύγει.

Ο Ρασκόλνικοφ, ο κεντρικός ήρωας στο Έγκλημα και Τιμωρία, κουβαλά -παρότι ο ίδιος, δεν το αντιλαμβάνεται- την ουσία της Ορθοδοξίας. Πρόκειται για μια φυσιογνωμία "σχισματική" (Raskol = Σχίσμα, raskolnik = σχισματικός), όπως άλλωστε δηλώνει το όνομά του· είναι σαν να εναλλάσσονται μέσα του δυο αντικρουόμενοι χαρακτήρες. Έτσι, η μεταφορά του σε Μιχάλη Σχίζα  αυτό ακριβώς δηλώνει, τον διχασμό του ατόμου, τον  άνθρωπο, που είναι καλός, που όμως εξωθείται στο έγκλημα και γι΄αυτό καταδικάζει τον εαυτό του, όχι με την έννοια της τιμωρίας που εννοεί ο Ντοστογιέφσκι, αλλά με την σύγχρονη ματιά του σκηνοθέτη, που διαλύει τον εαυτό του όταν αντιλαμβάνεται πόσο συμβατά, αλλά και σχιζοφρενικά ενάντια στη φύση του είναι η βία και το έγκλημα. Ο Πορφύρης Πετρίδης, ο αστυνόμος είναι ένας αδέξιος και άγαρμπος Αστυνόμος Μπέκας (Βασίλης Μπισμπίκης).

Όταν το έγκλημα εκτελείται καθημερινά, στο δρόμο, στο σπίτι, σε χώρους εργασίας και παράνομων συναλλαγών, όταν το έγκλημα προκαλείται με οποιαδήποτε αφορμή, εύκολα και φανερά,  πώς να μην απασχολεί έναν καλλιτέχνη με τον προβληματισμό του  Βασίλη Μπισμπίκη. Η βία της  ζωής είναι ορατή σε κάθε στιγμή της.

Ο Κουν βέβαια πίστευε ότι η τέχνη δεν πρέπει να καταβαίνει στο επίπεδό μας, όμως το είδος θεάτρου που υπηρετεί ο Βασίλης Μπισμπίκης ξεπερνά τον καθωσπρεπισμό του έργου και δημιουργεί έναν τεράστιο καθρέφτη μιας κοινωνίας που νοσεί.

Η παράσταση είναι μια διαφορετική ανάγνωση του λογοτεχνικού αριστουργήματος, από το οποίο κρατά ως βασικό οδηγό το έγκλημα, τη βία και την τιμωρία. Είναι λογικό να σοκάρει γιατί δεν πρόκειται για ένα παραδοσιακό ανέβασμα, αλλά διαπνέεται από μια διαφορετική, αναγνώσιμη αγωνία.

Αναμενόμενα εξαιρετική η Άννα Μάσχα.Τα φαντασμαγορικά σκηνικά του Κέννυ Μακ Λέλλαν είναι ένας πολυεπίπεδος  σκηνικός χώρος, υπέροχος, με το σπίτι του Μιχάλη, το μπαρ, τον χώρο της χαρτοπαιξίας, το ενεχυροδανειστήρια, το χωριό με skype συνομιλία με τη μάνα , με προβολές σε οθόνη (Φίλιππος Ζαμίδης).

Υπέροχα τα κοστούμια του Γιώργου Σεγρεδάκη, απολύτως συμβατά με το στυλ της παράστασης, το ίδιο και οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη.

Συμπερασματικά, πρόκειται για δυο ξεχωριστά έργα εκείνο του Ντοστογιέφσκι και αυτό του Μπισμπίκη, που έχουν ενδιαφέρον, όπως κάθε αναζήτηση στο χώρο της τέχνης.