Είδαμε το «Κεκλεισμένων των θυρών» σε σκηνοθεσία του Στέλιου Πετράκη στο Studio Μαυρομιχάλη

Ο Στέλιος Πετράκης σκηνοθετεί το «Κεκλεισμένων των θυρών» του Ζαν Πωλ Σαρτρ στο Studio Μαυρομιχάλη με μια ομάδα νέων ηθοποιών. Η πρεμιέρα έγινε την Τετάρτη 1η Μαρτίου.

Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του παγκόσμιου θεάτρου. Ένα φιλοσοφικό- θεατρικό δοκίμιο, που εστιάζει στην υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου. Τα αξιώματα της φιλοσοφίας του Sartre έγκεινται στις εξής κατευθύνσεις: α) Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Οι πράξεις καθορίζουν και διαμορφώνουν την ουσία,  η οποία έπεται. Σύμφωνα με το γάλλο φιλόσοφο μόνο μετά θάνατον μπορεί κάνεις να κρίνει και να αποκρυσταλλώσει τελική γνώμη για το ποιόν ενός ατόμου. β) Η έννοια της επιλογής. Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, όπως υποστήριζε και ο ίδιος ο φιλόσοφος, επομένως έχει την επιλογή της καλής ή της κακής πίστης, επιλογή που είναι αναπόφευκτη ακριβώς εξαιτίας αυτής της καταδίκης. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του ακόμα και για την απραξία του ακριβώς γιατί και αυτή είναι επιλογή και  γ) Η σχέση με τον άλλον .Το «είναι –για- τον άλλον» (l’être pour l’autrui).

Τρεις διαφορετικοί άνθρωποι ο Ζοζέφ (Γιάννης Κατής ), η Ινές (Μαρίζα Μανατάκη )  και η Εστέλλα (Χρυσάνθη Παπαλεβέντη), που συμβολίζουν το τρίπτυχο του ανθρώπινου ψυχισμού (Προεγώ, Υπερεγώ, Εγώ), συνυπάρχουν σ' έναν μεταφυσικό χώρο, άχρονο και αδρανή, ο οποίος συμβολίζει την κόλαση. Εκεί, τους υποδέχεται το  «Γκαρσόν» , ένα δισυπόστατο πλάσμα που εδώ στην παράσταση έχει διασπαστεί σε δυο διαβολάκια, που τους οδηγεί διαδοχικά στο συγκεκριμένο δωμάτιο και τους εξηγεί τους «κανόνες λειτουργίας». Το πλάσμα αυτό σχολιάζει, παρεμβαίνει και φυσικά….απολαμβάνει την εξέλιξη.

Η κόλαση όμως δεν είναι αυτό που περίμεναν οι τρείς νεκροί, οι οποίοι γνωρίζουν ότι έπραξαν κάτι επιλήψιμο και είναι πρόθυμοι να τιμωρηθούν  -  να εξαγνιστούν από αυτό.  Αυτή η κάθαρση δεν υπάρχει εννοείται στον Σαρτρ. Στην «κόλασή »του δεν υπάρχουν όργανα βασανιστηρίων, ούτε δήμιοι. Υπάρχει  μόνο ένα σαλόνι , ένας ενιαίος χώρος, ένα σχεδόν άδειο δωμάτιο, με τρεις πολυθρόνες διαφορετικού χρώματος. Εκεί θα υπάρξουν από εδώ και στο εξής αυτοί οι τρεις άνθρωποι. Οι τρεις προσφάτως αποβιώσαντες  που έξυπνα αναζήτησαν τα διαβολάκια (Τάμμυ Κασιμάτη και Μαρτίνα Ολχάβα)  μέσα από το κοινό.  Ο Ζοζέφ, η  Ινές και η Εστέλλα  αναζητούν  τον δήμιο που θα τους υποβάλλει στα βασανιστήρια που τους αξίζουν, αλλά μάταια.  Δεν υπάρχει δήμιος. Ο δήμιος είναι ο κάθε ένας από τους τρείς για τους άλλους δυο και η τιμωρία τους είναι η αναγκαστική συνύπαρξή τους σε αυτό το δωμάτιο για πάντα.  Ο Σαρτρ το είχε δηλώσει ξεκάθαρα. Η Κόλαση είναι οι άλλοι ακριβώς γιατί μας φέρνουν αντιμέτωπους με τον ίδιο μας τον εαυτό. Στο «Κεκλεισμένων των θυρών» παρατηρείται η σχέση του ατόμου με τον άλλον σε όλο της το μεγαλείο. Είμαστε οι καθρέφτες των άλλων και οι άλλοι γίνονται οι καθρέφτες μας. Ο άλλος μας ξεγυμνώνει και μας φέρνει αντιμέτωπους με την αλήθεια του εαυτού μας. Προσδιοριζόμαστε ως οντότητες μέσω του βλέμματος του άλλου.  Ό,τι πράττουμε έχει αντίκτυπο στους άλλους. Η ελευθερία του ενός  σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Δεν υπάρχει μεταφυσικό δικαστήριο. Οι τρεις αυτοί άνθρωποι, άγνωστοι μεταξύ τους , μέχρι κείνη την ώρα,  βρέθηκαν για να δικάζουν με το βλέμμα τους ο ένας τον άλλο σε μια συνεχή συμβίωση χωρίς δυνατότητα διαφυγής. Στο χώρο αυτό του Σαρτρ απουσιάζουν ολοσχερώς οι καθρέφτες, όπως και οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί κάποιος να καθρεφτιστεί επάνω του. Μοναδικός καθρέφτης είναι τα μάτια του άλλου. Η Ινές στην φιλάρεσκη Εστέλλα το λέει ξεκάθαρα ότι μπορεί να καθρεφτιστεί στα μάτια της. Η προσωπική ταυτότητα του καθένα προέρχεται από τον άλλον σε βαθμό, που να μην αντέχει να βλέπει τον εαυτό του.

Οι τρεις ήρωες, υπό το άγρυπνο βλέμμα και τις παρεμβάσεις του «Γκαρσόν», εδώ την μάλλον παιχνιδιάρικη παρουσία των δυο διαβολάκων, σταδιακά εξομολογούνται ο ένας στον άλλον τις αμαρτίες τους, τους λόγους , για τους οποίους βρέθηκαν στην κόλαση και όσο γνωρίζονται καλύτερα, αντιλαμβάνονται πως η διαφορετικότητά τους καθιστά την συνύπαρξή τους αδύνατη, ένα σκέτο βασανιστήριο. Επιδίδονται σ' ένα έντονο παιχνίδι εξαρτήσεων και ψυχολογικών βασανισμών, χωρίς ελπίδα διαφυγής. Εκεί αλληλοσυγκρούονται και απογυμνώνονται ψυχικά, ώσπου αντιλαμβάνονται πως η κόλαση απ' την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν είναι οι άλλοι. Σε αυτό προστίθεται το γεγονός της ερωτικής επιθυμίας, καθώς η Ινές επιθυμεί ερωτικά την Εστέλλα και εκείνη τον Ζοζέφ, ο οποίος επιθυμεί την Ινές. Αυτό το τρομερό, σατανικό ντόμινο, ο ανεκπλήρωτος έρωτας είναι επίσης ένα από τα δεινά που θα πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται αφού θα ζουν για πάντα μαζί. «Πρέπει ή να χαθούμε μαζί ή να τα καταφέρουμε μαζί».

«ΙΝΕΣ: Μεταξύ δολοφόνων. Είμαστε στην κόλαση, μικρούλα μου, και δε γίνεται ποτέ λάθος. Δεν καταδικάζουν ποτέ τους ανθρώπους για το τίποτα.
ΕΣΤΕΛΛΑ: Πάψτε...
ΙΝΕΣ: Στην κόλαση... καταδικασμένοι... κολασμένοι...
ΕΣΤΕΛΛΑ: Πάψτε... Πάψτε επιτέλους, σας απαγορεύω να μεταχειρίζεστε χοντροκομμένες λέξεις.
ΙΝΕΣ: Κολασμένη η μικρή αγία. Κολασμένος ο ήρωας ο ανεπίληπτος. Όλοι μας κάποια στιγμή κάναμε το κέφι μας, δεν είναι έτσι; Υπάρχουν άνθρωποι που υπέφεραν εξαιτίας μας, που πέθαναν κι αυτό μας διασκέδαζε πολύ. Τώρα πρέπει να πληρώσουμε.
ΖΟΖΕΦ: (Με υψωμένο χέρι). Θα πάψετε, ναι ή όχι;
ΙΝΕΣ: (Τον κοιτάζει άφοβα, αλλά με καταφανή έκπληξη). Χα... (Σε λίγο). Μια στιγμή... Κατάλαβα... Ξέρω γιατί μας έβαλαν μαζί.
ΖΟΖΕΦ: Προσέξτε τι πρόκειται να πείτε...
ΙΝΕΣ: Θα δείτε πόσο είναι κουτό. Κουτό σαν τα λάχανα. Δεν υπάρχουν σωματικά βασανιστήρια, έτσι δεν είναι; Κι όμως είμαστε στην κόλαση. Και δεν πρόκειται να 'ρθει κανένας άλλος. Κανένας, θα μείνουμε μόνοι και οι τρεις μαζί ως την αιωνιότητα. Έτσι δεν είναι; Κάποιος όμως λείπει από εδώ μέσα. Ο δήμιος.»

Στο έργο αυτό το φως είναι  σκληρό, άπλετο  και συνεχές. Δεν υπάρχουν σκοτάδια, έτσι για να νιώθει ο καθένας το βασανιστικό το βλέμμα του άλλου ανά πάσα στιγμή επάνω του. Η Εστέλλα προσπαθεί να αποδείξει στον Ζοζέφ ότι δεν είναι δειλός, όμως είναι πρόθυμη να του πει ό, τι εκείνος επιθυμεί μόνο για να έχει την ερωτική συντροφιά ενός άνδρα, γεγονός που αηδιάζει τον Ζοζέφ. Γι΄αυτό και εκείνος στρέφεται προς την Ινές που είναι αδιάφορη για το αντρικό φύλο. Δεν έχει κανένας, καμιά ευκαιρία να επικοινωνήσει  με τον πυρήνα του  εαυτού του, συνεπώς ούτε με τον άλλο.

Διαπιστώνεται στον άθεο υπαρξισμό του Sartre η καταλυτική επιρροή της φαινομενολογίας του Έντμουντ Χούσερλ (Edmund Husserl), μιας επιστήμης των φαινομένων (το υποκείμενο είναι δυνατόν να αποκτήσει έμμεση γνώση της ουσίας μέσω της εμπειρίας), καθώς και της ψυχανάλυσης του Φρόυντ (Freud) ο οποίος πίστευε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να θεραπευτούν μεταφέροντας τις σκέψεις τους και τα κίνητρα τους από το ασυνείδητο στο συνειδητό, αποκτώντας ενορατικότητα. Ο στόχος της ψυχαναλυτικής θεραπείας είναι να απελευθερώσει καταπιεσμένα συναισθήματα και εμπειρίες. Εδώ κάτω από τις συνθήκες που δημιουργεί ο Σαρτρ αυτό είναι αδύνατο. Καμία θεραπεία.

Δεν χωρεί λοιπόν η προβολή στους αιθέρες  με τον θεό και τον άνθρωπο να προσπαθούν να αγγιχτούν ανεπιτυχώς ,γιατί δεν υφίσταται καν για τον Σαρτρ και τον υπαρξισμό αυτή η εικόνα. Ούτε βέβαια η Κόλαση με τους καπνούς και τα διαβολάκια να δεικνύουν την έκπτωση αυτών των στην ουσία φυλακισμένων νεκρών.

Η προσέγγιση του  Στέλιου Πετράκη, που ίδρυσε το 2017 τη θεατρική ομάδα  Akatsuki (Κόκκινο Φεγγάρι) Theatre Company («Ακάτσουκι Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία»), χρησιμοποιεί μη ρεαλιστικούς κώδικες, με σκοπό να καταπιάνεται με το «θέατρο του φανταστικού» και εντάσσει στην παράσταση  στοιχεία μύθου, μη ρεαλιστικά. Για παράδειγμα την προβολή με τον θεό  στην αρχή της παράστασης, την προβολή μιας  πόρτας , που κλείνει  και αντί για το Γκαρσόν που προτείνει ο Σαρτρ, τα  δυο διαβολάκια, πολύ χαριτωμένα βέβαια και με ωραία συντονισμένη κίνηση των manga και των anime,  αλλά που κατά τη γνώμη μας κάνουν λιγότερο εφιαλτικό αυτό που δεικνύει ο Σαρτρ με το έργο του. Επίσης οι καπνοί για την κόλαση, και τα σκοτάδια, ή το στερεότυπο του κόκκινου διάολου  δεν βοηθά το κείμενο και την παράσταση.  Είναι πετυχημένη άσκηση για κάποιο άλλο έργο.

Ωστόσο οι ηθοποιοί είναι και οι τρεις εξαιρετικοί και σωστά σκηνοθετημένοι. Ο Γιάννης Κατής (Ζοφέφ) απόλυτα καταθλιπτικός και ανασφαλής.  Πολλές φορές το βάρος των τύψεών του δεν του επιτρέπει να επικοινωνήσει καθόλου με τους γύρω του. Τον χειρίζεται η Έστελλα ( Χρυσάνθη Παπαλεβέντη) με το μπρίο της, με την φιλαρέσκειά της, με την γυναικεία γοητεία της,  με μοναδικό στόχο  να αυτοϊκανοποιηθεί.  Η Μαρίζα Μανατάκη (Ινές) πιο άμεση,  δείχνει διακριτικά ερωτευμένη με την Εστέλλα , ενώ έχει κερδίσει την προσοχή του Ζοζέφ. Το μεταξύ τους παιχνίδι θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο απειλητικό ή καλύτερα να αφήνει μια εκδοχή για κάτι μακάβριο στο μέλλον. 

Εξαιρετικά τα κοστούμια της Μάγδας Καλορίτη, αναλογούν στην ιδιοσυγκρασία του κάθε ήρωα. Πολύ ενδιαφέρουσα η μουσική του Φοίβου Σαμαρτζή.

Μια ενδιαφέρουσα δοκιμή, με ωραίες ερμηνείες, αλλά η πλαισίωση  κατά τη γνώμη μας δεν ακολουθεί τη  φιλοσοφία του Σαρτρ.