Μέτρηση παχυσαρκίας: Οι εναλλακτικές της ζυγαριάς

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Η καθιστική ζωή, η «άτακτη» διατροφή και η έλλειψη άσκησης είναι μερικοί από τους λόγους που τα ποσοστά παχυσαρκίας στην Ελλάδα ανεβαίνουν χρόνο με τον χρόνο. Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας είναι λίγο πολύ γνωστές στον καθένα, πώς όμως μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια κατά πόσο είμαστε παχύσαρκοι ή όχι; Πώς μπορούμε να μάθουμε την σύσταση του σώματός μας (λίπος/μυϊκή μάζα); Δυστυχώς, η… παραδοσιακή μέθοδος της ζυγαριάς δεν λέει πάντα την αλήθεια. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, η επιστήμη δεν σηκώνει τα χέρια ψηλά, αλλά μας παρέχει διάφορες μεθόδους εκτίμησης του σωματικούς μας βάρους, μερικές περισσότερο άλλες λιγότερο αξιόπιστες.

«Αυτό που βλέπουμε στον δείκτη της ζυγαριάς δεν είναι πραγματικό», αναφέρει ο κ. Σταμάτης Μουρτάκος, Αθλητικός Διατροφολόγος - Εργοφυσιολόγος, «περιλαμβάνει την μυϊκή μάζα, το σωματικό λίπος, τα οστά. Τα κιλά στην ζυγαριά δεν αναλύουν την σύσταση του σώματος. Επομένως, κάποιος που ξεκινάει να ασχολείται με κάποιο είδος άσκησης θα πρέπει οπωσδήποτε να κάνει μια λιπομέτρηση για να μάθει την σύσταση του σώματός του». Σε γενικές γραμμές αν έχετε πάρει «ζεστά» το θέμα άσκηση, συνίσταται να κάνετε λιπομέτρηση μια φορά τον μήνα και όλες οι μετρήσεις να γίνουν με την ίδια μέθοδο. Οποιαδήποτε μέτρηση σε μικρότερο χρονικό διάστημα είναι πεταμένα λεφτά.

Δείτε ποιες είναι αυτή τη στιγμή οι πιο δημοφιλείς μέθοδοι εκτίμησης του σωματικού βάρους και μέτρησης της παχυσαρκίας, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητές τους.

Βιοηλεκτρική Εμπέδυση (ΒΙΑ)

Αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μηχανήματα λιπομέτρησης και πλέον «κοσμεί» τα περισσότερα γραφεία διαιτολόγων. Η συσκευή BIA στηρίζεται στο γεγονός ότι το σωματικό λίπος είναι κακός αγωγός του ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ η άλιπη μάζα με το νερό και τους ηλεκτρολύτες καλός αγωγός. Έτσι το μηχάνημα διοχετεύει χαμηλής έντασης ηλεκτρικό ρεύμα από τα άκρα (χέρια/πόδια) σε όλο το σώμα και με δεδομένο ότι το νερό αποτελεί το 73% της άλιπης μάζας του σώματος , εκτυπώνει το ποσοστό λίπους και της μυϊκής μάζας.

«Η μέθοδος είναι αρκετά αποτελεσματική, ανάλογα φυσικά με την ποιότητα του μηχανήματος, αλλά για να ληφθούν αξιόπιστες μετρήσεις θα πρέπει να ακολουθηθεί ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο», αναφέρει ο κ. Μουρτάκος.

«Για παράδειγμα το άτομο δεν θα πρέπει να έχει ασκηθεί τις τελευταίες δώδεκα ώρες, να μην έχει φάει, να μην έχει πιει νερό ή καφέ τις τελευταίες τρεις ώρες, να μην έχει πάρει χάπια για την πίεση. Γενικά, να μην έχει καταναλώσει κάτι το οποίο επηρεάζει το υδατικό του προφίλ. Επιπλέον, η ακρίβεια των μετρήσεων εξαρτάται και από την ποιότητα- κόστος του μηχανήματος. Σκεφτείτε ότι ένα αξιόπιστο μηχάνημα ΒΙΑ κοστίζει περί τα 1500 με 2000€», προσθέτει. Η ΒΙΑ συνήθως αποτελεί μέρος πακέτου επισκέψεων σε διατροφολόγο – personal trainer και διατίθεται δωρεάν.

DEXA (dual -energy xray absorptiometry)

Η συγκεκριμένη μέθοδος έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και αποτελεί μια πολύ αξιόπιστη μέθοδο αξιολόγησης της λιπώδους και άλιπης μάζας, όπως επίσης και τις οστικής μάζας και πυκνότητας των οστών. Το άτομο ξαπλώνει σε ένα μηχάνημα, το οποίο τον «σκανάρει» από πάνω μέχρι κάτω για δώδεκα περίπου λεπτά με ακτίνες Χ.
 
«Η συγκεκριμένη μέθοδος έχει πολύ καλά ποσοστά ακρίβειας, όμως τα μηχανήματα κοστίζουν αρκετά και έτσι αυξάνεται και το κόστος της εξέτασης. Το θετικό είναι ότι υπάρχει διαμερισματοποίηση, δηλαδή εμφανίζονται αναλυτικά τα ποσοστά λίπους/μυϊκής μάζας σε κάθε μέρος του σώματος – δεξί, αριστερό χέρι – πόδι κτλ.», αναφέρει σχετικά ο κ. Μουρτάκος επισημαίνοντας ότι η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιεί το ένα τρίτο της ακτινοβολίας μιας ακτινογραφίας. Το κόστος μιας λιπομέτρησης με την χρήση της μεθόδου DEXA ανέρχεται περίπου στα 70€.

Μέτρηση δερματικών πτυχών

Η συγκεκριμένη μέθοδος μετράει το υποδόριο λίπος, δηλαδή αυτό που βρίσκεται κάτω από το δέρμα και βασίζεται στην αρχή ότι αυτό το λίπος αντικατοπτρίζει το 50% του ολικού λίπους στο σώμα μας. Για την μέτρηση αυτή χρησιμοποιείται μια «τσιμπίδα» που ονομάζεται δερματοπτυχόμετρο και με την χρήση της λαμβάνονται μετρήσεις από μερικά σημεία του σώματος όπως ο τρικέφαλος, ο δικέφαλος, ο τετρακέφαλος, η ωμοπλάτη και η κοιλιακή χώρα. Με βάση το άθροισμα των μετρήσεων από τα παραπάνω σημεία του σώματος και με την χρήση ορισμένων εξισώσεων, υπολογίζεται το συνολικό επί τις εκατό λίπος ανά ηλικία και φύλο. Βέβαια και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχουν περιορισμοί.

«Υπάρχει ένα σφάλμα μέτρησης ανάλογα με το κατά πόσο αυτός που παίρνει τα δείγματα είναι έμπειρος ή όχι. Γι’ αυτό για να έχουμε την καλύτερη δυνατή εικόνα του σωματικού λίπους θα πρέπει όλες τις μετρήσεις να τις κάνουμε με τον ίδιο αναλυτή και με το ίδιο μηχάνημα, έτσι ώστε να είναι ίδιο το σφάλμα του αναλυτή και το σφάλμα της μεθόδου», επισημαίνει ο κ. Μουρτάκος. Η μέτρηση με δερματοπτυχόμετρο παρέχεται δωρεάν σε πακέτα επισκέψεων σε διατροφολόγο – personal trainer.

Υποβρύχια ζύγιση

Ή πώς ο… Αρχιμήδης μπορεί και βοηθά μέχρι σήμερα την σύγχρονη ιατρική. Η µέθοδος της υποβρύχιας ζύγισης συµπεριλαµβάνεται στις µεθόδους που βασίζουν την εκτίµηση του λίπους στην πυκνοµέτρηση και χωρίζεται σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο µετριέται το βάρος ενός ατόµου µέσα στο νερό και µε βάση αυτό προσδιορίζεται η πυκνότητα ολοκλήρου του ανθρωπίνου σώµατος. Στο δεύτερο στάδιο, υπολογίζεται το ποσοστό του σωµατικού λίπους από την πυκνότητα που έχει µετρηθεί. «Πρόκειται για μια αρκετά αξιόπιστη μέθοδο, αλλά το κόστος της είναι μεγάλο, δεδομένου του ότι χρειάζεται να βρεθεί πισίνα για να γίνει η μέτρηση», επισημαίνει ο κ. Μουρτάκος.

Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI)

Ίσως ο πιο διαδεδομένος τρόπος εκτίμησης της παχυσαρκίας σε παγκόσμια κλίμακα – και ταυτόχρονα ο πιο «εμπορικός». Δεν αποτελεί είδος λιπομέτρησης, δηλαδή δεν μετράει με ακρίβεια την σύσταση του σώματος, όμως μπορεί να βοηθήσει στον προσδιορισμό του υγιούς σωματικού βάρους. Ο ΔΜΣ εκφράζεται από το πηλίκο του βάρους δια του ύψους στο τετράγωνο και με βάση μια ορισμένη κλίμακα μπορεί να αποτελέσει ένδειξη του κατά πόσο το άτομο είναι ελλιποβαρές (δείκτης μικρότερος του 20), φυσιολογικό (από 20 μέχρι 23), υπέρβαρο (23 μέχρι 30), παχύσαρκο (30 μέχρι 45), σοβαρά παχύσαρκο (35 μέχρι 40) και πολύ σοβαρά παχύσαρκο (άνω του 40).

ΔΜΣ= Βάρος / Ύψος2

Ο συγκεκριμένος δείκτης όμως έχει ένα «μείον». «Ο τύπος του ΔΜΣ είναι για τον γενικό πληθυσμό, για τους ανθρώπους του καναπέ. Αν για παράδειγμα έχουμε έναν αθλητή υψηλού επιπέδου με 5% λίπος και αυξημένη μυϊκή μάζα θα έχει τον ίδιο ΔΜΣ με κάποιον παχύσαρκο ο οποίος έχει 30% λίπος. Στον αθλητή όμως δεν υπάρχει κίνδυνος νοσηρότητας», εξηγεί ο κ. Μουρτάκος, «ο δείκτης αυτός αποτελεί μια αδρή εκτίμηση, έχει μεν επιστημονική υποστήριξη όμως δεν ενδείκνυται για αθλητές ή για άτομα τα οποία έχουν χαμηλή σωματική σύσταση λίπους και αυξημένη μυϊκή μάζα». Σε κάθε περίπτωση αν δεν ασκείστε συστηματικά, μπορείτε να υπολογίσετε τον ΔΜΣ σας εδώ και να δείτε σε ποια κατηγορία σωματικού βάρους ανήκετε.

Εν κατακλείδι

Σίγουρα όλες οι παραπάνω μέθοδοι μας δίνουν κάποια αποτελέσματα. Άλλες λιγότερο, άλλες περισσότερο αξιόπιστα. Αρκεί μόνο αυτό όμως; Ένα χαρτί με κάποια ποσοστά λίπους και μυϊκής μάζας; Σίγουρα όχι. «Το θέμα δεν είναι να κάνει κάποιος λιπομέτρηση. Το σημαντικό είναι να του εξηγήσει ο ειδικός τι σημαίνουν αυτά τα ποσοστά. Από τον διατροφολόγο δεν θέλεις απλά ένα κομμάτι χαρτί με κάποια νούμερα, έχει πεθάνει αυτό. Χρειάζεσαι από εκείνον μια ‘εκπαίδευση’, να γνωρίζεις δηλαδή τι είναι αυτό που διαβάζεις και πώς μπορεί να σου χρησιμέψει», τονίζει ο κ. Μουρτάκος.