"Άρρωστα" σπίτια: Κλείστε τον κίνδυνο απέξω

της Δέσποινας Αρμανίδου

Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς πώς είναι δυνατόν ένα κτίριο, μια άψυχη δηλαδή τεχνική κατασκευή, να μπορεί να χαρακτηριστεί ως «άρρωστο». Κι όμως, και τα κτίρια αρρωσταίνουν και αυτομάτως καθίστανται ακατάλληλα προς χρήση, διότι συνθέτουν ένα νοσογόνο περιβάλλον για αυτούς που κατοικούν ή εργάζονται σε αυτά. Δεν είναι λίγα τα καταγεγραμμένα περιστατικά ασθενειών ή ακόμη και θανάτων που έχουν άμεση σχέση με τα σημεία διαμονής ή εργασίας. Στην Ελλάδα μόνο υπολογίζεται ότι περίπου δύο χιλιάδες εργαζόμενοι νοσούν κάθε χρόνο από μία μορφή καρκίνου που συνδέεται με το χώρο εργασίας τους.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Οι περισσότεροι από εμάς έχει τύχει κάποια στιγμή να βρεθούμε στο εσωτερικό ενός χώρου και αμέσως να νιώσουμε μια ανεξήγητη ηρεμία και ζεστασιά ή αντιθέτως να αισθανθούμε ότι ο χώρος αυτός μας «διώχνει» εξαιτίας μιας εξίσου ανεξήγητης και αδιόρατης αρνητικής ενέργειας.

Είναι, όμως, όλα αυτά τόσο ανεξήγητα;

Την απάντηση μας τη δίνει το Feng Shui, η φιλοσοφία του οποίου αναπτύχθηκε 4.000 χρόνια πριν με βασικό άξονα προσανατολισμού την αρχή ότι η ατμόσφαιρα ενός χώρου μπορεί να επηρεάσει την ευεξία και την αποδοτικότητα του ανθρώπου. Την ίδια πεποίθηση εκφράζουν και άλλοι αρχαίοι πολιτισμοί. Αν παρατηρήσει κανείς τα σημεία στα οποία βρίσκονται μερικά από τα σημαντικότερα αρχαία μνημεία, θα διαπιστώσει ότι η επιλογή τους δε γινόταν τυχαία αλλά μετά από προσεκτική παρατήρηση και καταγραφή των τοπικών συνθηκών και της επιρροής τους στον ανθρώπινο οργανισμό.

Οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι, για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν το Lituus, ένα εργαλείο φτιαγμένο από λεπτό μεταλλικό φύλλο του οποίου το ένα άκρο κατέληγε σε σπείρα και χρησίμευε στην ανίχνευση μαγνητικών πεδίων. Ομοίως, μετά από έρευνα που διεξήγαγε ομάδα αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων του Συλλόγου Ολιστικής Αρχιτεκτονικής (Σ.ΟΛ.ΑΡ.) στα παλάτια της Κνωσού και της Φαιστού διαπιστώθηκε ότι στα δωμάτια όπου διέμενε η βασιλική οικογένεια οι ενδείξεις των οργάνων για γεωπαθογόνα σημεία ήταν μηδενικές.

Οι πρώτες σύγχρονες έρευνες και τα ανησυχητικά αποτελέσματά τους

Το οξύμωρο της όλης υπόθεσης είναι ότι αν και ο συσχετισμός της ύπαρξης γεωμαγνητικών κόμβων με την παρουσίαση προβλημάτων υγείας φαίνεται να αποτελεί κεκτημένη γνώση εδώ και αρκετές χιλιάδες χρόνια, εντατικές έρευνες πάνω στον τομέα αυτό έγιναν μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1930 στη Γερμανία. Τότε μελετήθηκαν αρκετές πόλεις και διαπιστώθηκε ότι οι άνθρωποι που έχουν μόνιμες θέσεις παραμονής, δηλαδή τα γραφεία τους ή τα κρεβάτια τους, πάνω σε κόμβους που υπάρχουν γεωλογικά ρήγματα ή υπόγεια ρεύματα νερού τείνουν να παρουσιάζουν προβλήματα στον ύπνο, αδυναμία συγκέντρωσης ή ακόμη και κρούσματα καρκίνου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα πορίσματα της έρευνας αυτής απορρίφθηκαν τελικά ως μη επιστημονικά.

Την επιστημονική τεκμηρίωση των παραπάνω πορισμάτων έδωσε ο Έρνστ Χάρτμαν –καθηγητής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης– ο οποίος απέδειξε ότι στην επιφάνεια της Γης υπάρχει ένα ολόκληρο δίκτυο ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών. Πρόκειται για τις λεγόμενες γραμμές Χάρτμαν που όταν διασταυρώνονται δημιουργούνται οι γεωπαθητικοί κόμβοι που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία. Η επικινδυνότητά τους φαίνεται να ενισχύεται από το αν κάτω από τα σημεία αυτά βρίσκονται φλέβες νερού, γεωλογικά ρήγματα ή εγκατακρημνίσεις.

Από τότε μέχρι σήμερα στη λίστα των αόρατων για την ανθρώπινη υγεία κινδύνων έχουν προστεθεί τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από πυλώνες υψηλής τάσης και άλλους αγωγούς καθώς και το ραδιενεργό ευγενές αέριο ραδόνιο που προέρχεται από το υπέδαφος.

Ευρωπαϊκά μέτρα αντιμετώπισης και... ελληνική αδιαφορία

Σε αντίστροφη αναλογία βρίσκεται η λίστα με τα μέτρα αντιμετώπισης που έχουν ληφθεί, από την ελληνική τουλάχιστον πολιτεία, η οποία δείχνει να είναι ακόμα διστακτική και δύσπιστη ή απλώς πεισματικά και ίσως σκόπιμα ορισμένες φορές αδιάφορη για την ίδια μας τη ζωή. Κινδυνολογία; Καθόλου θα λέγαμε, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι η άναρχη οικοδόμηση δημοσίων κτιρίων και σχολείων εξακολουθεί να αποτελεί τον κανόνα. Εξάλλου, αν οι πολίτες αντιληφθούν τη σοβαρότητα του προβλήματος, τότε η αγορά κατοικίας θα δεχθεί ανυπολόγιστη πίεση.

Τα ελάχιστα βήματα προόδου που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια από το ελληνικό κράτος σχετικά με το ζήτημα αυτό είναι η με υπουργική απόφαση (αριθ. 53571/3839/00, ΦΕΚ 1105/Β/6-9-2000) αποδοχή της αρχής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας “precautionary principle” σύμφωνα με την οποία τα όρια μέγιστης τιμής ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας πρέπει να είναι καθορισμένα έτσι ώστε να προλαμβάνουν κάθε ενδεχόμενο πιθανής επίδρασης στην ανθρώπινη υγεία, καθώς και ο πρόσφατος νόμος 3431/2006 που θέτει ακόμη αυστηρότερα όρια μέγιστης τιμής μη ιοντίζουσας ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στον περιβάλλοντα χώρο.

Εκ διαμέτρου αντίθετη είναι η στάση άλλων χωρών απέναντι στις σοβαρές για τον άνθρωπο συνέπειες της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και του ραδονίου. Βέβαια, χρειάστηκε να περάσει αρκετός καιρός για να γίνει αντιληπτή η επικινδυνότητά τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο περιοδικό Sciences et Avenir (τεύχος Μαΐου 2002) «μέχρι τώρα όταν οι ειδικοί άκουγαν για τους κινδύνους από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία γελούσαν. Σήμερα τα χαμόγελα έχουν εξαφανιστεί».

Έτσι, πλέον, στην Αυστρία πριν χτιστεί κάποιο δημόσιο κτίριο γίνεται έρευνα σχετικά με τα μαγνητικά δίκτυα. Σε άλλες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, την Τσεχία και τη Σουηδία, η διαπίστωση ότι περίπου πενήντα χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο στον πλανήτη από καρκίνο των πνευμόνων εξαιτίας του ραδονίου οδήγησε στην εφαρμογή αυστηρής νομοθεσίας σύμφωνα με την οποία προβλέπεται ότι μέχρι το 2010 δε θα υπάρχει κανένα κτίριο σχολείου ή νηπιαγωγείου με περισσότερα από 200 bq/m3 (bequerel είναι η μονάδα μέτρησης συσσώρευσης του ραδονίου). Σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ, μάλιστα, είναι υποχρεωτική η μέτρηση του ραδονίου πριν την έκδοση οικοδομικής άδειας. Η Τσεχία διαθέτει ένα κρατικό δίκτυο τριακοσίων χιλιάδων μετρητών ραδονίου, ενώ στη Σουηδία προβλέπεται κρατικό επίδομα για όποιον δαπανήσει τα απαιτούμενα χρήματα για να κρατηθεί με ασφάλεια το αέριο αυτό έξω από χώρους εργασίας ή κατοικίας.
 
Τι μπορούμε να κάνουμε; 

Αυτομάτως προκύπτει το ερώτημα τι μπορεί να κάνει ο Έλληνας πολίτης που δεν προστατεύεται από κάποιο ισχυρό νομοθετικό σύστημα και που ενδεχομένως δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να προστατεύσει ο ίδιος τον εαυτό του καλώντας κάποιον εξειδικευμένο επιστήμονα ή αγοράζοντας κάποιο όργανο ανίχνευσης μαγνητικών πεδίων και ραδονίου προκειμένου να ελέγξει την καταλληλότητα του χώρου διαμονής του. Τα ερωτήματα πληθαίνουν και η ανασφάλεια μεγαλώνει όταν πορίσματα πανεπιστημιακών ερευνών εμφανίζουν δώδεκα σημεία του ελληνικού χώρου να ξεπερνούν τα όρια ασφαλείας και εικοσιπέντε τα όρια κινδύνου αναφορικά με τη συσσώρευση ραδονίου. Το μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάζεται κυρίως σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, ενώ ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα υπόγεια και ισόγεια σπίτια, αφού το ραδόνιο τείνει να συγκεντρώνεται στις βάσεις των κτιρίων.

Με το ζήτημα αυτό έχουν ασχοληθεί επισταμένως οι ιδρυτές του Συλλόγου Ολιστικής Αρχιτεκτονικής (Σ.ΟΛ.ΑΡ.) Θέμης και Κώστας Τσίπηρας, οι οποίοι με την ιδιότητα του αρχιτέκτονα και πολιτικού μηχανικού αντίστοιχα ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του '70 να προβάλλουν τη σπουδαιότητα της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής ενώ αργότερα –στις αρχές της δεκαετίας του '90– έκαναν γνωστή στην Ελλάδα την επιστήμη της γεωβιολογίας, ερχόμενοι αντιμέτωποι με την αδιαφορία αλλά και το χλευασμό τόσο από την πλευρά των συναδέλφων τους όσο και από την ίδια την πολιτεία.

Ακόμη κι αν εισέπραξαν πλήρη απροθυμία ως προς την κατανόηση της επικινδυνότητας της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και του ραδονίου –είτε λόγω άγνοιας και προκατάληψης είτε λόγω των θιγόμενων συμφερόντων– εκείνοι δεν πτοήθηκαν. Αντιθέτως, οπλίστηκαν με περισσότερο θάρρος και δύναμη και προχώρησαν σε μια σειρά από σεμινάρια και διαλέξεις σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο, κατασκεύασαν 250 οικολογικά κτίρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και συνέγραψαν αρκετά βιβλία τα οποία γνώρισαν μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο. Μερικά από αυτά είναι το «Οικολογικό Σπίτι» (εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη – Νέα Σύνορα, Αθήνα 2001, 8η έκδοση), «Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κτιρίων» (εκδόσεις π-Systems, Αθήνα 2001, 2η έκδοση) και «Οικολογική Αρχιτεκτονική» (εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2005, 3η έκδοση).

Στο τελευταίο τους βιβλίο αναφέρουν ότι «η είσοδος του ραδονίου μέσα στο σπίτι μπορεί να γίνει μέσω ρωγμών στα δάπεδα και στα στοιχεία από σκυρόδεμα, μέσω των σωλήνων αποχέτευσης των δαπέδων, μέσω αντλιών φρεατίων αποστράγγισης, μέσω των κατασκευαστικών αρμών και μικροσκοπικών ρωγμών ή πόρων στους τοίχους. Από τη στιγμή της εισόδου του στο κτίριο το ραδόνιο διασπάται ραδιενεργώς και με τον τρόπο αυτό καθίσταται επικίνδυνο για την εμφάνιση καρκίνου των πνευμόνων».

Στο ίδιο βιβλίο προτείνονται και κάποιες ιδιαίτερα οικονομικές και πρακτικές λύσεις για τον περιορισμό του κινδύνου από το ραδόνιο. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις εξής. Πρώτον, τα σημεία εισόδου του ραδονίου στα σπίτια πρέπει να εντοπιστούν και να σφραγιστούν. Δεύτερον, ο αερισμός του σπιτιού, που συνιστά την πιο απλή μέθοδο μείωσης του ραδονίου, μπορεί να βελτιωθεί με τη διατήρηση περισσότερων ανοιχτών παραθύρων ή τη λειτουργία ανεμιστήρων. Τέλος, η αεριζόμενη θεμελίωση και η χρήση ειδικών στεγανοποιητικών μεμβρανών είναι εξίσου αποτελεσματικές μέθοδοι, οι οποίες εφαρμόζονται, όμως, μόνο κατά τη διάρκεια της κατασκευής του κτιρίου.

Κι αν σας τρομάξαμε λίγο με όλα αυτά, τα μηνύματα για το μέλλον είναι θετικά, σύμφωνα τουλάχιστον με τον κ. Θέμη Τσίπηρα, ο οποίος δηλώνει αισιόδοξος για την πορεία του όλου εγχειρήματος, αφού όπως λέει «ακόμα κι αν είναι μία η φωνή, αν είναι δυνατή, αρκεί».

* Ευχαριστούμε θερμά τους κ. Θέμη και Κώστα Τσίπηρα για την πολύτιμη βοήθειά τους.