της Sorrel Downer
Θεωρείται η υψηλή ραπτική του σπιτιού: εντυπωσιακός, ριζικός, γοητευτικά έξυπνος, με αρχικός σχεδιασμό που δεν στοχεύει στην άνεση και, σε γενικές γραμμές, ακριβός. Μα, από όλες τις παρεκβατικές τάσεις που προτείνονται από τους αρχιτέκτονες σήμερα, είναι πράγματι ο μινιμαλισμός ο πιο πρακτικός τρόπος να ζει κανείς; Το σπίτι σας μπορεί να έχει γεωμετρική ακρίβεια, οπτική αλληλουχία, σχολαστικά επιμελημένα οπτικά πεδία, αμυδρώς αισθητά όρια ανάμεσα στο έξω και το μέσα, ένα πέπλο φωτός, χώρου και υφής και έναν διάδρομο που θυμίζει αρχαίο θέατρο με την είσοδο κάποιου. Αλλά πού κάθονται τα παιδιά όταν είναι βρώμικα; Και πού τοποθετείτε τα πράγματά σας;
Βάζοντας τις πρακτικότητες στην άκρη, ο μινιμαλισμός είναι ένα στυλ με διάρκεια. Ο John Pawson, ένας από τους κορυφαίους επαγγελματίες αυτού του στυλ το προσδιορίζει ως ”την ποιότητα που ένα κτίριο ή ένα αντικείμενο κατέχει όταν όλα του τα συστατικά, κάθε του λεπτομέρεια και κάθε διακλάδωση έχει μειωθεί ή συμπυκνωθεί στα ουσιώδη.” Αυτό δεν πρέπει να παρεξηγηθεί με τον ψευδο-μινιμαλισμό: το απρόσωπο διαμέρισμα, το λευκό δωμάτιο, τον κήπο από τσιμέντο και χαλίκι. Οτιδήποτε ”αβλαβές”, δηλαδή, που γίνεται φτηνά και αφήνεται ανεπίπλωτο. Ο μινιμαλισμός είναι η απλή έκφραση μίας σύνθετης σκέψης, όχι όμως της έλλειψης σκέψης. Και, στην πιο αγνή, πιο πλήρη μορφή του, ο πραγματικός μινιμαλισμός κάνει τους ανθρώπους να σταματούν στο πέρασμά τους.
Αρχιτέκτονες όπως ο Pawson, ο Alvaro Siza, ο Luis Barragon και ο Yoshio Taniguchi αναπτύσσουν αυτό το στιλ σε τράπεζες, εκκλησίες και κεντρικά γραφεία εταιριών αλλά διατηρούν την ίδια ενεργητικότητα και αγνότητα και στα ιδιωτικά σπίτια. Ο Tadao Ando δημιούργησε την Εκκλησία του Φωτός στην Οσάκα αλλά και το μικροσκοπικό Azuma House. Ο Claudio Silvestrin το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Τουρίνο καθώς και την κατοικία Neuendorf στη Μαγιόρκα.
Ωστόσο, εφαρμόζοντας το μινιμαλισμό στον οικιακό περίγυρο οι αρχιτέκτονες καταφέρνουν να παράγουν σπίτια που είναι πολύ δύσκολο να ζήσει κανείς. Το προσφάτως συντηρούμενο και αξιοθαύμαστο, ως ένα από τα παλαιότερα και πιο ριζικά μινιμαλιστικά σπίτια που σχεδιάστηκε ποτέ, Farnsworth House του Ludwig Mies van der Rohe, το οποίο χτίστηκε λίγο έξω από το Σικάγο στα τέλη του 1940, απείχε πολύ από τη φοβερή επιτυχία ως ιδανικός προορισμός απόδρασης που σχεδιάστηκε να είναι. Η ιδιοκτήτρια, Edith Farnsworth, γινόταν έξαλλη μέσα στο γυάλινο κουτί της απέναντι από την ακτή, και με το κρύο, τους σκουριασμένους μεταλλικούς στύλους, τον καταιγισμό εντόμων που ράβδιζαν τα φωτισμένα παράθυρα τις νύχτες.
Για τους περισσότερους από εμάς, το σπίτι είναι καταφύγιο στο οποίο καταρρέουμε για να ανακτήσουμε τις δυνάμεις μας. Η πρωταρχική λειτουργία του είναι να συσσωρεύει τα συμπράγκαλά μας. Στην πραγματικότητα, υπάρχει η υποψία πως ο ασυμβίβαστος μινιμαλισμός είναι για ”προχωρημένους” ιδιοκτήτες σπιτιών: άτομα με εκλεπτυσμένη αισθητική, με κλειστή ζωή και στάνταρ που οι περισσότεροι από εμάς δεν φτάνουν.
”Αν κοιτάξεις τις διαφημίσεις για τη βελτίωση του σπιτιού ή των επίπλων, σχεδόν πάντα αναδεικνύονται μινιμαλιστικά χαρακτηριστικά, αλλά παρατηρώντας τις σελίδες με τα ακίνητα πολύ σπάνια ή ποτέ δεν προβάλλονται μίνιμαλ εσωτερικοί χώροι.” λέει ο σκηνοθέτης Gary Tarn, πρώην ιδιοκτήτης ενός σπιτιού στο Νότινγκ Χιλ, στο Λονδίνο, κατασκευασμένο από τον Pawson. ”Είναι λες και οι διαφημιστές πιστεύουν πως ο μινιμαλισμός είναι κάτι στο οποίο όλοι εποφθαλμιούν. Σχεδόν κανείς όμως δεν έχει τα κότσια να τον κάνει πράξη.”
Το δικό του σπίτι ήταν μικρό και εκκεντρικό, με δύο παγκάκια και ένα τραπέζι, έναν ξύλινο καναπέ-κρεβάτι, μία μακριά, τακτοποιημένη, ανοξείδωτη επιφάνεια με τετράγωνο νεροχύτη και μονή βρύση, χωρίς καθόλου εικόνες (ούτε καν ηλεκτρικούς διακόπτες, πρίζες, θερμοστάτες ή σοβατεπί). ”Άνθρωποι έρχονταν και τα έχαναν. Δε μπορούσαν να καταλάβουν αν είναι γραφείο ή αν ζω εδώ. Με πείραζαν πολλοί φίλοι, λέγοντάς μου να αγοράσω μερικά μαξιλάρια και ρωτώντας με πότε θα είναι έτοιμο”.
Ωστόσο, πέρα από την πρόκληση του να ζει κανείς με έναν τόσο περικομμένο τρόπο, η γοητεία του μινιμαλισμού δείχνει να αντέχει. Ο καλλιτέχνης της ραπ Kanye West προσέλαβε τον Silvestrin για να σχεδιάσει ένα μονόχωρο διαμέρισμα στο Μανχάταν, που πρόκειται να ολοκληρωθεί το Μάιο. ”Ο Kayne εντυπωσιάστηκε με τη δουλειά μου”, λέει ο Silvestrin, ”έλαβα ένα τηλεφώνημα από αυτόν στα καλά καθούμενα, στο οποίο μου έδινε λευκή επιταγή. Σχεδίασα το διαμέρισμά του σα να ήταν δικό μου.” Παρόλα αυτά, όπως σημειώνει ο Silvestrin, ”το διαμέρισμα δεν είναι ριζοσπαστικό γιατί περιέχει έπιπλα”, δεν παύει όμως να είναι ένα εντυπωσιακά λείο, φωτοβόλο μέρος, διακοσμημένο με κάτι που μοιάζει με ποτίστρα ζώων.
Το να ζει κανείς ”μίνιμαλ” απευθύνεται σε ένα ορισμένο τύπο ιδιοκτήτη σπιτιού. Αρχιτέκτονες και ”μερικοί άλλοι δημιουργικοί τύποι” είναι προβλέψιμοι υποψήφιοι, λέει ο Simon Harris, του εξειδικευμένου πρακτορείου ακινήτων Cityscope. ”Δεν υπάρχει συγκεκριμένη λογική αλλά όποιο και αν είναι το ιστορικό τους, είναι ακριβείς σε αυτό που θέλουν και παίρνουν στιγμιαίες αποφάσεις.”
Μερικοί είναι από τη φύση τους εκλεκτικοί, διευκρινίζει. ”Με ένα μεγάλο καμβά πρέπει να είναι προσεκτικός, αφοσιωμένος, να προσέχεις την λεπτομέρεια. Δεν έχω ποτέ βρεθεί σε ένα μίνιμαλ σπίτι με άπλυτα σε νεροχύτες ή πράγματα πεταμένα στο πάτωμα.” Αυτό δε σημαίνει όμως πως οι ιδιοκτήτες είναι τόσο ευλαβείς. Θυμάται όταν έφτασε σε ένα χώρο 1.000 τ.μ. και βρήκε τον ιδιοκτήτη να παίζει πέντε επί πέντε στο χώρο υποδοχής.
Η απόφαση να στραφεί κανείς στο μινιμαλισμό τείνει να σηματοδοτεί την αρχή ή το τέλος μίας φάσης της ζωής. Πολλά μίνιμαλ σπίτια πωλούνται, όπως του Tarn, με τον ερχομό των παιδιών. ”Δεν είναι πάνω από 10 τις εκατό τα οικογενειακά σπίτια. Οι γονείς γίνονται νευρικοί”, λέει ο Harris. Και αγοράζονται όταν τα παιδιά φεύγουν από το σπίτι σαν ένα σκόπιμο τέχνασμα για αλλαγή ρότας: ”Ξέρω δύο-τρία ζευγάρια που στα 40-50 τους μείωσαν το χώρο τους από έξι σε τρεις κρεβατοκάμαρες. Είναι κάτι σαν αποτοξίνωση.”
Στις Σκανδιναβικές χώρες το να ζεις με τον μινιμαλισμό φαίνεται φυσικό και εύκολο. ”Οι περισσότεροι Δανοί αρχιτέκτονες θα έλεγαν ότι το στυλ τους απεικονίζει τον τρόπο με τον οποίο ζουν και σκέφτονται,” λέει η Jannie Rosenberg Bendsen του Κέντρου Δανέζικης Αρχιτεκτονικής. ”Προτιμάται η απλότητα και η λειτουργικότητα. Δεν υπάρχει ενδιαφέρον για τη διακόσμηση και τα σύμβολα. Ή για οτιδήποτε που δεν έχει σκοπό.”
Τέτοια αφοσίωση στο ”ήθος” μπορεί να φαίνεται αξιοθαύμαστη αλλά είναι πρακτική ή, κυρίως, υγιής; Τα μινιμαλιστικά σπίτια χάνουν λίγο από το κύρος τους όταν τα άπλυτα κρέμονται σε ένα ”καλόγερο” ή όταν τα παιδιά να καρφώνουν πόστερ Star Wars στους τοίχους. Περιβαλλοντικοί ψυχολόγοι, ”κυνηγοί ακαταστασίας” και επαγγελματίες του feng shui τείνουν να συμφωνούν με το μάντρα του Mies van der Rohe πως ”το λιγότερο είναι περισσότερο”. Η Rachel Atkins της Space Renovation, μιας εταιρίας που βοηθάει τους ανθρώπους να ξεφορτώνονται άχρηστα πράγματα, λέει: ”Είμαστε μία υλιστική κοινωνία, αγοράζουμε πάρα πολλά και χρειάζεται να εκλογικευτούμε. Στα μισά της πρώτης μέρας, οι πελάτες λένε πως νιώθουν να τους φεύγει ένα βάρος, νιώθουν ένα αίσθημα ελευθερίας.”
Αλλά τι γίνεται όταν ο ένας θέλει χώρο και ο άλλος θέλει να τον γεμίσει; Ο Alex Proud, ιδιοκτήτης της Proud Gallery στο Λονδίνο, έχει ιδιαίτερα αγνές μινιμαλιστικές ευαισθησίες, ενώ η γυναίκα του, Danielle, μία αυτό-κηρυγμένη μαξιμαλίστρια, διαφωνεί. ”Είναι μισός Γερμανός, πολύ τακτικός, υπέρ-οργανωτικός με μία űber-νοικοκυρά μητέρα”, λέει εκείνη. ”Εγώ είμαι πιο απερίσκεπτη από εκείνον. Ειδικά στο χρώμα.” Η λύση τους ήταν μία ολόψυχη πίστη και υποταγή στα αντίστοιχα στυλ τους και ένας αυστηρός διαχωρισμός. ”Θαυμάζω το μινιμαλισμό σα μορφή τέχνης”, λέει η Danielle, ”αλλά θα ένιωθα σα να ζω σε ένα κελί με απαλούς τοίχους. Ο Alex λατρεύει τους λευκούς χώρους, τις λιτές γραμμές, την αρχιτεκτονική του 1960. Πραγματικά μισεί όλα μου τα πράγματα. Οπότε μέσα στο λευκό του δωμάτιο εγώ θα βάλω μερικά δικά μου κομμάτια. Μου επιτρέπει δύο ή τρία πράγματα ταυτόχρονα τη φορά, τα υπόλοιπα μένουν κρυμμένα σε ένα άλλο δωμάτιο, στριμωγμένα σε κουτιά. Μαθαίνουμε πολλά ο ένας για τον άλλο. Εγώ τον βοηθάω να χαλαρώνει. Αυτός με βοηθάει να βάζω τα κλειδιά μου εκεί που θα τα βρίσκω.”
”Τα μυαλά των ανθρώπων είναι τόσο άτακτα και δημιουργικά” λέει ο Tarn, ”χρειάζονται ένα ωραίο πλαίσιο, κάτι γειωμένο και συμπαγές, διαφορετικά όλα είναι ένα χάος. Λατρεύω την αναρχία που επικρατεί στα στούντιο φίλων ζωγράφων αλλά δε θα μπορούσα να ζήσω έτσι. Χρειάζομαι δομή και τάξη. Ανέφερα στον John (Pawson) ότι ίσως τελικά όλοι να έχουμε μία ελαφρά μορφή αυτισμού. Αν είχα ένα τραπέζι με αντικείμενα πάνω του, καρύδια για παράδειγμα, θα έπρεπε να τα ταξινομήσω σε σειρές. Όταν πουλούσα το σπίτι που έφτιαξα με τον John, ήρθε ένας άντρας και κοίταγε γύρω-γύρω τους τοίχους, Τελικά ρώτησε, ”είναι αυτοί οι τοίχοι ακριβώς στις 90 μοίρες; Είναι αυτοί οι τοίχοι παράλληλοι;” Το σπίτι ήταν ένας παλιός Βικτοριανός στάβλος και τίποτα δεν ήταν παράλληλο. Μας έφερε πραγματικά σε δύσκολη θέση, είπε ότι θέλει τα πάντα σε τέλεια στοίχιση.”
Ο Tarn συμβιβάστηκε σε μία κάπως πιο χαλαρή προσέγγιση. ”Πρέπει να μπορείς να ζεις το σπίτι σου. Πολλοί άνθρωποι νομίζουν πως η μίνιμαλ ζωή ταυτίζεται με μία περίεργη ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, ενώ δεν είναι έτσι. Αυτό που είναι πραγματικά ωραίο είναι να ανοίγεις ένα ντουλάπι στο σπίτι του John και να βλέπεις ένα μικρό πανικό. Θα με τρόμαζε αν όλες οι κονσέρβες κοιτούσαν στην ίδια κατεύθυνση.”
Πηγή: FT.com
