Παιδιά και οθόνη: Πώς θα βάλω όρια;

του Δημήτρη Κούκη *

Ο κορωνοϊός αποτελεί μία κρίση – πρόκληση, που μας κάνει δυνητικώς να αναθεωρήσουμε και οπωσδήποτε να αναστοχαστούμε τους τρόπους της σχέσης μας με τα παιδιά. Κεντρικό ζήτημα αποτελεί ασφαλώς η αγωνία μήπως τα παιδιά μας αποκτήσουν κάποιας μορφής εξάρτηση, λόγω της υπερβολικής τους έκθεσης σε κάθε είδους οθόνη.

Το σύνθημα αυτές τις μέρες πρέπει να είναι «Μένουμε σπίτι... Συνδε-Δεμένοι» με την οικογένεια, γνωρίζοντας ότι ζούμε μία κατάσταση κρίσης, που θα τελειώσει. Θεωρώ κεντρικής συμβολικής αξίας την έννοια της σύνδεσης στην οικογένεια αυτή την κρίσιμη περίοδο.

Αποδεχόμαστε όλοι πως για κάποιο διάστημα θα ζούμε μια διαφορετική́ συνθήκη και ότι στα δύσκολα έχουμε ο ένας τον άλλο παραμένοντας, όπως προαναφέρθηκε, συνδεδεμένοι, ως οικογένεια, διαθέσιμοι για παιχνίδι και συζήτηση με τα παιδιά και στηριζόμενοι στην αγάπη και την επικοινωνία μεταξύ μας.

Οθόνες - γονείς σημειώσατε...;

Ζούμε σε μία εποχή όπου οι οθόνες είναι μέσα στα σπίτια μας και αποτελούν μέρος της καθημερινότητας μας και είναι αδύνατον να τις αποφύγουμε εντελώς. Δε βοηθά η «δαιμονοποίηση» των συσκευών, ούτε η καταφυγή σε ακραίες επιλογές, πχ ο πλήρης αποκλεισμός από τηλεόραση, κινητά κλπ.

Είναι δύσκολο να απομονώσουμε τις οθόνες από την ζωή των παιδιών μας όταν πλέον έχουν γίνει μέρος της ζωής, της εκπαιδευτικής διαδικασίας, της μάθησης και της επικοινωνίας. Αυτό όμως που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε εκεί ως γονείς στη νέα αυτή πραγματικότητα, να γνωρίσουμε ποια μέσα χρησιμοποιούν και να συζητάμε μαζί τους. Να παίξουμε και να μάθουμε μαζί τους, γιατί πάντοτε η αλληλεπίδραση βοηθάει την επικοινωνία αλλά μας δίνει και τη δυνατότητα να έχουμε εμείς τον έλεγχο της κατάστασης.

Μιλάμε ψύχραιμα και ειλικρινά με τα παιδιά αναφορικά με τους κινδύνους της υπερέκθεσής τους σε κινητά, tablet, τηλεόραση και ακούμε με ενδιαφέρον οτιδήποτε έχουν να μας πουν ή να μας ρωτήσουν, εξηγώντας την κατάσταση όσο πιο απλά γίνεται. Όσον αφορά στις επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης οθονών, μπορούμε να τους εξηγήσουμε για τις παρενέργειες και ότι οφείλουμε να τα προφυλάξουμε.

Γνωρίζουμε ότι διανύουμε ιδιαίτερες συνθήκες λόγω του ιού και αναμένονται κάποιες δυσλειτουργίες. Σε τέτοιες περιόδους υπάρχει μεγαλύτερη ένταση, θυμός, ξεσπάσματα, αυξημένη κατανάλωση φαγητού ή αλκοόλ, η θλίψη αυξάνει, η διάθεση «βάλλεται» κλπ.

Πρακτικά...

Συμμετέχουμε με τα παιδιά στη διαμόρφωση του καθημερινού προγράμματος. Τα παιδιά χρειάζονται ρουτίνα και καθήκοντα, για να αισθάνονται ασφάλεια, ότι "κάπου πατάνε". Μπορεί να έχουμε όλοι την ανάγκη να βγαίνουμε "εκτός προγράμματος" για κάποιες μέρες κατά τη διάρκεια των διακοπών, ωστόσο στην παρούσα φάση πρόκειται για μία πολύ διαφορετική περίπτωση. Επομένως βάζουμε κανόνες και συνδιαμορφώνουμε ένα καθημερινό πρόγραμμα στα παιδιά σας. Ορίζουμε τακτική βάση για μπάνιο, ώρα φαγητού, δραστηριότητες μάθησης, ψυχαγωγίας, συγκεκριμένης ώρας ύπνου. 

Υπάρχει σίγουρα χώρος για μία σχετική ευελιξία, ωστόσο χρειάζεται να κρατήσουμε τα παιδιά σε μία κανονικότητα. Ζητάμε λοιπόν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες όπως πχ οικιακές εργασίες, τακτοποίηση χώρων, ξεκαθάρισμα αντικειμένων, επισκευές και ανακαινίσεις. Η τήρηση ενός δομημένου προγράμματος μπορεί να βοηθήσει στη νέα καθημερινότητα που έχει επιβάλει η εξάπλωση του κορωνοϊού όπου παιδιά και γονείς περνούν τις περισσότερες, πολλοί και σχεδόν όλες, τις ώρες της ημέρας στο σπίτι.

Βασικές συμβουλές:

* Καμία οθόνη για τα παιδάκια έως 18 μηνών.

* Όσο είναι πρακτικώς εφικτό μειωμένη χρήση για τα νήπια δύο έως τεσσάρων ετών (όχι όμως να ενοχοποιούνται οι γονείς, αν δίνουν στα παιδιά τους ελεγχόμενα ένα tablet να δουν μία παιδική ταινία ή να παίξουν κάποιο παιχνίδι).

* Οι γονείς επουδενί δεν πρέπει να μπαίνουν στον πειρασμό να δίνουν ηλεκτρονικές συσκευές στα παιδιά τους για να τα καθησυχάζουν, όταν αυτά κλαίνε ή επιζητούν επίμονα την προσοχή των γονιών τους.

* Η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών να εξισορροπείται με σωματική άσκηση (παιχνίδι μέσα στο σπίτι), επαρκή ύπνο και αρκετό χρόνο με όλη μαζί την οικογένεια για φαγητό ή συζήτηση.

* Όταν τα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας χρησιμοποιούν κάποια συσκευή, το ιδανικό θα είναι να πρόκειται για κάποιο τηλεοπτικό ή άλλο πρόγραμμα που μπορούν να παρακολουθήσουν και οι γονείς ή για κάποιο ηλεκτρονικό παιγνίδι που μπορούν τα παιδιά να παίξουν μαζί με τους γονείς τους.

* Οι συσκευές πλέον είναι τόσο χρήσιμες, όσο και επικίνδυνές... «Είναι σαν το αυτοκίνητο. Δεν του δίνεις απλώς τα κλειδιά και λες στο παιδί «εντάξει, οδήγα το». Κάθεσαι δίπλα του τα πρώτα χρόνια που οδηγεί». Άρα αν το παιδί παίζει με μια εφαρμογή (app) στην ταμπλέτα ή στο κινητό, ο γονιός θα πρέπει να την έχει «τσεκάρει» πρώτα.

* Στα μεγαλύτερα παιδιά, καθώς και στους εφήβους, πρέπει να τίθενται όρια, όσον αφορά τον χρόνο που περνάνε μπροστά σε μια οθόνη, μικρή ή μεγάλη.

* Μεγάλη σημασία, έχει το τι κάνει ένα παιδί μπροστά σε μια οθόνη. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει πρόβλημα αν μιλάει στο Skype με τη γιαγιά του ή αν χρησιμοποιεί κάποια εκπαιδευτική πλατφόρμα ή ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης για να επικοινωνεί με την παρέα του. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι καλά ή κακά. Αυτό που πραγματικά μετράει, είναι τι κάνει το παιδί με αυτά και πώς τα χρησιμοποιεί.

* Βασική, αν όχι η βασικότερη προϋπόθεση αποτελεί οι γονείς να περιορίσουν και οι ίδιοι την υπερβολική χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών (κινητών, υπολογιστών κ.α.) στο σπίτι, αλλά και όταν βρίσκονται μαζί με τα παιδιά τους (π.χ. στη διάρκεια μιας βόλτας ή συζήτησης). Καθίστανται κακό παράδειγμα και βάζουν τα θεμέλια για μελλοντική αποξένωση και συγκρούσεις μεταξύ τους.

* Και το πιο βασικό, η δική μας υπερέκθεση σε οθόνες βλάπτει τη συντροφική μας σχέση και γενικότερα μας αδρανεί.

* Η τηλεόραση να μην είναι συνεχώς ανοιχτή μέσα στο σπίτι καθώς το παιδί ακούει συχνά ειδήσεις, που περιέχουν νέα για τον κορωνοϊό χωρίς ωστόσο να μπορεί πλήρως να τα επεξεργαστεί, γεγονός που μπορεί να του προκαλέσει σύγχυση κι άγχος.
* Θέτουμε ώρες ελεύθερες από συσκευές, πχ οικογενειακό τραπέζι, δύο ώρες πριν τον ύπνο.
Συμπερασματικά

Ως γονείς οφείλουμε πρώτον να δίνουμε το καλό παράδειγμα, δεύτερον να προσφέρουμε εναλλακτικές για να απομακρυνθούν τα παιδιά από τις συσκευές και τρίτον να βάζουμε όρια, γιατί τις περισσότερες φορές δεν μπορούν να το κάνουν από μόνα τους.

* Ο Δημήτρης Κούκης είναι Ψυχολόγος/ Ψυχοθεραπευτής, Επιστημονικός Υπεύθυνος του Κέντρου Ψυχοθεραπείας «Ψυχής Άκος».