Γιορτινά έθιμα: 10 παραδόσεις με άρωμα Ελλάδας

Το παραδοσιακό καραβάκι το ξέρουμε, το ίδιο και το «ξενόφερτο» έλατο. Τα στολίδια επίσης. Όμως τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς δεν περιορίζονται μόνο σε αυτά που ξέρουν οι «άνθρωποι της πόλης».

Από γωνιά σε γωνιά της Ελλάδας, κάθε περιοχή γιορτάζει με τον δικό της, ιδιαίτερο τρόπο αυτήν την περίοδο του έτους. 

Όπως υποδηλώνει και το όνομά της, η… λιπαρή αυτή πίτα παρασκευάζεται την προπαραμονή των Χριστουγέννων την Ημέρα των Αγίων Δέκα στα χωριά της Ανατολικής Κρήτης. Εκεί οι κάτοικοι σφάζουν τους χοίρους και το λίπος τους (ή αλλιώς γλίνα όπως ονομάζεται), το χρησιμοποιούν σαν… βούτυρο για την παρασκευή της ξυγκόπιτας.

Παλαιότερα, οι νέες κοπέλες ξεκινούσαν αμίλητες το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και συγκεντρώνονταν στην πιο κοντινή βρύση του χωριού, για να την αλείψουν με βούτυρο και μέλι προτού πάρουν νερό. Το «τάισμα» της βρύσης γινόταν για να τρέχει η ευτυχία στο σπίτι τους σαν το νερό και να είναι η ζωή γλυκιά σαν το μέλι. Στην συνέχεια, γέμιζαν τις στάμνες τους με το νερό και επέστρεφαν στα σπίτια τους χωρίς να πουν λέξη, εξ’ ου και η παράδοση του «αμίλητου νερού». 

Όχι δεν αφορά την αγορά κάποιου… αποσμητικού. Σύμφωνα με αυτό το ευωδιαστό έθιμο, οι νέοι των Επτανήσων κατεβαίνουν στους δρόμους την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και ραντίζουν ο ένας τον άλλον με κολόνια και εύχονται «καλή αποκοπή», να αποχωριστούν δηλαδή με το καλό τον παλιό χρόνο. Οι στίχοι της Πρωτοχρονιάτικης καντάδας, την οποία παίζουν οι φιλαρμονικές στους δρόμους των νησιών λένε "Πάλιν ακούσατε άρχοντες πάλι να σας ειπούμε/ ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε/ και να πανηγυρίζουμε Περιτομήν Κυρίου/ την εορτή του Μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου". 

Έθιμο ιδιαίτερα δημοφιλές στη Θεσσαλία του προηγούμενο αιώνα, το σφάξιμο των γουρουνιών έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα: «τα χοιροσφάγια έχουν θυσιαστικό χαρακτήρα και απηχούν αρχαίες εξιλαστήριες και καθαρτήριες θυσίες που συνοδεύονται από μαγικές και δεισιδαιμονικές πράξεις, όπως τα μαντέματα», διαβάζουμε στην περιγραφή του εθίμου από το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας. 

Έθιμο το οποίο αναβιώνει κάθε παραμονή πρωτοχρονιάς στο νησί, τα «καραβάκια» αποτελούν ένα μέσο για να τιμήσει η Χίος τους ναυτικούς της και τον ελληνικό στόλο. Σύμφωνα με αυτό, οι ενορίες κατασκευάζουν πλοία σε σμίκρυνση, τα οποία συναγωνίζονται μεταξύ τους ως προς την ποιότητα κατασκευής και ως προς την ομοιότητα με τα πραγματικά πλοία, ενώ οι ομάδες, το πλήρωμα, του κάθε πλοίου τραγουδούν κάλαντα.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, οι οικογένειες σε αρκετά μέρη της Πελοποννήσου πηγαίνουν στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, το οποίο και λειτουργεί ο παππάς. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας  και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, έχοντας το ρόδι στο χέρι.Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα ρίχνοντάς το με δύναμη κάτω και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».

Στην Θάσο οι οικογένειες, ακόμα και σήμερα, τα Χριστούγεννα κάθονται γύρω από το αναμμένο τζάκι και αφού τραβήξουν τα κούτσουρα προς τα έξω, ρίχνουν γύρω από τα αναμμένα κάρβουνα φύλλα ελιάς, κάνοντας από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου θα πραγματοποιηθεί και η ευχή του.

Οι κάτοικοι της περιοχής της Πέλλας, το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου ανάβουν φωτιές, φωνάζοντας «Κόλιντα Μπάμπω»  («σφάζουν γιαγιά»), σε ένα έθιμο το οποίο αναπαριστά την σφαγή των αρσενικών νηπίων από τον Ηρώδη. Σύμφωνα με το έθιμο, η φωτιά ενημερώνει τους κατοίκους να προφυλαχθούν όχι μόνο από τον βασιλιά Ηρώδη, αλλά και από τις κακοτυχίες που επιφυλάσσει το νέο έτος.

Στα χωριά της βόρειας Ελλάδας, παραμονές των γιορτών ο νοικοκύρης του σπιτιού ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο, το πιο γερό, το πιο χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά. Αυτό ονομάζεται Χριστόξυλο και είναι το ξύλο που θα καίει στο τζάκι για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών, από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Η στάχτη των ξύλων αυτών πιστεύεται ότι προφυλάσσει το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό.

Στα χωριά του Νομού Δράμας αναβιώνεται κάθε χρόνο το έθιμο των Μωμόγερων ( από τις λέξεις μίμος ή μώμος και γέρος), το οποίο προέρχεται από του Πόντιους πρόσφυγες. Αυτοί, φορούν τομάρια ζώων, κυρίως λύκων και τράγων ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά, έχουν τη μορφή γεροντικών προσώπων. Εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου των εορτών, και γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών τραγουδώντας τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους.