Τα τρικ του μυαλού μας: 4 παράξενα facts
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί μερικές φορές με μυστηριώδεις τρόπους. Ιδού τέσσερις επιστημονικές ανακαλύψεις για… του μυαλού μας τα παράξενα.
της Ηρώς Κουνάδη
Του εμπιστευόμαστε τις αναμνήσεις μας, τις σκέψεις μας, ακόμα και την αντίληψή μας για τον κόσμο. Κι όμως, ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι πάντα ακριβώς ο πιστός σύμμαχος που θα φανταζόταν κανείς. Σε πολλές περιπτώσεις «παίζει» μαζί μας, ή λειτουργεί λάθος, ή επιλέγει –για τους δικούς του μυστηριώδεις λόγους– να μη λειτουργεί καθόλου. Ιδού τέσσερις τρόποι με τους οποίους η επιστήμη αποφάνθηκε ότι το μυαλό μας... μάς δουλεύει.
Ηθική άγνοια
Σύμφωνα με ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πειράματα σχετικά με το ανθρώπινο μυαλό, η λογική μας «παραλύει» μπροστά σε πράγματα που έχουμε μάθει να θεωρούμε ανήθικα. Θέλετε να δοκιμάσετε το πείραμα; Απαντήστε στην ερώτηση: Γιατί θεωρείτε μεμπτό τον κανιβαλισμό, ή την αιμομιξία; Στο σχετικό πείραμα, που μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά εδώ, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να αναπτύξουν επιχειρήματα σχετικά με το γιατί δεν ενέκριναν τις πράξεις των χαρακτήρων δύο σεναρίων που τους παρουσιάστηκαν.
Στο πρώτο σενάριο, ένας ιατροδικαστής που εξετάζει μία σωρό, η οποία πρόκειται να αποτεφρωθεί, παίρνει στο σπίτι ένα κομμάτι από την σάρκα, το μαγειρεύει καλά (οπότε δεν κινδυνεύει από μικρόβια) και το τρώει. Στο δεύτερο σενάριο, δύο ενήλικα αδέλφια αποφασίζουν να κάνουν σεξ στις διακοπές τους, χρησιμοποιώντας προφυλάξεις. Κανείς από τους συμμετέχοντες στο πείραμα δεν ενέκρινε καμία από τις δύο συμπεριφορές, και κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει με επιχειρήματα γιατί.
Οι νευρώνες του καθρέφτη
Σας ξέφυγε ποτέ ένα «άουτς» την στιγμή που είδατε κάποιον άλλο να χτυπά το πόδι του στην άκρη του γραφείου; Ή έτυχε να νιώσετε κάτι σαν πόνο στο δόντι την στιγμή που ένας φίλος σας περιέγραφε την εμπειρία του στον οδοντίατρο; Πρόκειται για μια αντίδραση του εγκεφάλου μας την οποία οι επιστήμονες ονομάζουν «πόνο της συμπόνοιας», και η οποία –όπως έχουν καταλήξει– οφείλεται σε ορισμένους νευρώνες του εγκεφάλου μας που είναι προγραμματισμένοι να «καθρεφτίζουν» ό,τι παρατηρούν.
Στο σχετικό πείραμα που πραγματοποιήθηκε, οι ερευνητές εξέτασαν με εγκεφαλογραφήματα ανθρώπους στους οποίους αρχικά έδειχναν φωτογραφίες προσώπων με συγκεκριμένες εκφράσεις, και εν συνεχεία τους ζητούσαν να μιμηθούν αυτές τις εκφράσεις. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν ήταν ότι ο εγκέφαλος αντιδρούσε με τον ίδιο τρόπο και στις δύο περιπτώσεις –και όταν απλώς κοιτούσαν την φωτογραφία, και όταν έκαναν οι ίδιοι την γκριμάτσα.
Οι αναμνήσεις... που δεν ήταν
Πληθώρα επιστημονικών πειραμάτων έχουν αποδείξει ότι η ανθρώπινη μνήμη είναι κάτι τόσο εύπλαστο, που είναι εντυπωσιακά –ίσως θα μπορούσαμε να πούμε και τρομακτικά– εύκολο να «φυτέψει» κανείς μια ανάμνηση στο μυαλό μας. Μία επιστημονική εξήγηση γι’ αυτό είναι ότι το μυαλό μας προσπαθεί να αποθηκεύσει κάθε λεπτομέρεια του περιβάλλοντός του, προκειμένου να «ταξινομήσει» τις αναμνήσεις μας, αλλά αναπόφευκτα αποτυγχάνει, εξ ου και δημιουργούνται κενά μνήμης. Για να τα γεμίσει, ο εγκέφαλός μας αυτομάτως δημιουργεί εικόνες οι οποίες βασίζονται στη γνώση και την εμπειρία του –μόνο που αυτές οι εικόνες δεν είναι στην πραγματικότητα αναμνήσεις.
Σε ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα (για τις επιπτώσεις, και όχι για την εγκυρότητά του) σχετικά πειράματα, μια ομάδα ερευνητών πείθει μια γυναίκα ότι είχε χαθεί σε ένα εμπορικό κέντρο όταν ήταν μικρή. Εκείνη υιοθετεί την ανάμνηση σε τέτοιο σημείο, που μιλά για μια ηλικιωμένη κυρία που την βοήθησε τότε, επινοώντας μάλιστα και λεπτομέρειες σχετικά με εκείνη, και για κάποια κουτάβια που κοίταζαν μαζί στη βιτρίνα ενός καταστήματος του εμπορικού κέντρου. Όταν οι επιστήμονες της είπαν ότι η ανάμνηση ήταν ψεύτικη, και ότι αποτελούσε μέρος πειράματος, εκείνη δεν τους πίστεψε –χρειάστηκε να επιμείνουν οι γονείς της ότι δεν είχε ποτέ χαθεί σε εμπορικό κέντρο για να την πείσουν.
Υπναγωγία
Αν έτυχε ποτέ να πεταχτείτε από το κρεβάτι ακριβώς τη στιγμή που σας έπαιρνε ο ύπνος, γιατί νομίζατε ότι ακούσατε ένα χτύπημα στην πόρτα, ή βήματα στο σαλόνι, έχετε γνωριστεί με την κατάσταση που οι επιστήμονες περιγράφουν με τον ελληνικότατο όρο “hypnagogia”. Όσο τρομακτικές και αν είναι, οι υπναγωγικές παραισθήσεις είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό φαινόμενο, που παρατηρείται (και) σε απόλυτα υγιείς ανθρώπους. Είναι απλώς ένα παιχνίδι του μυαλού μας, το οποίο βρίσκεται ακόμη σε εγρήγορση στο στάδιο εκείνο μεταξύ ύπνου και ξύπνιου.
Υπό αυτή την έννοια, οι υπναγωγικές παραισθήσεις είναι διαφορετικές από τα όνειρα, καθότι σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες το μυαλό μας μπορεί να δημιουργήσει παραισθήσεις μόνο όταν ήμαστε τουλάχιστον εν μέρει ξύπνιοι. Ακόμη πιο ενδιαφέρον –κι ίσως λίγο ακόμη πιο τρομακτικό– είναι ότι οι υπναγωγικές παραισθήσεις μπορεί να είναι είτε ηχητικές είτε οπτικές, και να συμβούν είτε λίγο πριν μας πάρει ο ύπνος είτε λίγο πριν ξυπνήσουμε.
Του εμπιστευόμαστε τις αναμνήσεις μας, τις σκέψεις μας, ακόμα και την αντίληψή μας για τον κόσμο. Κι όμως, ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι πάντα ακριβώς ο πιστός σύμμαχος που θα φανταζόταν κανείς. Σε πολλές περιπτώσεις «παίζει» μαζί μας, ή λειτουργεί λάθος, ή επιλέγει –για τους δικούς του μυστηριώδεις λόγους– να μη λειτουργεί καθόλου. Ιδού τέσσερις τρόποι με τους οποίους η επιστήμη αποφάνθηκε ότι το μυαλό μας... μάς δουλεύει.
Ηθική άγνοια
Σύμφωνα με ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πειράματα σχετικά με το ανθρώπινο μυαλό, η λογική μας «παραλύει» μπροστά σε πράγματα που έχουμε μάθει να θεωρούμε ανήθικα. Θέλετε να δοκιμάσετε το πείραμα; Απαντήστε στην ερώτηση: Γιατί θεωρείτε μεμπτό τον κανιβαλισμό, ή την αιμομιξία; Στο σχετικό πείραμα, που μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά εδώ, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να αναπτύξουν επιχειρήματα σχετικά με το γιατί δεν ενέκριναν τις πράξεις των χαρακτήρων δύο σεναρίων που τους παρουσιάστηκαν.
Στο πρώτο σενάριο, ένας ιατροδικαστής που εξετάζει μία σωρό, η οποία πρόκειται να αποτεφρωθεί, παίρνει στο σπίτι ένα κομμάτι από την σάρκα, το μαγειρεύει καλά (οπότε δεν κινδυνεύει από μικρόβια) και το τρώει. Στο δεύτερο σενάριο, δύο ενήλικα αδέλφια αποφασίζουν να κάνουν σεξ στις διακοπές τους, χρησιμοποιώντας προφυλάξεις. Κανείς από τους συμμετέχοντες στο πείραμα δεν ενέκρινε καμία από τις δύο συμπεριφορές, και κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει με επιχειρήματα γιατί.
Οι νευρώνες του καθρέφτη
Σας ξέφυγε ποτέ ένα «άουτς» την στιγμή που είδατε κάποιον άλλο να χτυπά το πόδι του στην άκρη του γραφείου; Ή έτυχε να νιώσετε κάτι σαν πόνο στο δόντι την στιγμή που ένας φίλος σας περιέγραφε την εμπειρία του στον οδοντίατρο; Πρόκειται για μια αντίδραση του εγκεφάλου μας την οποία οι επιστήμονες ονομάζουν «πόνο της συμπόνοιας», και η οποία –όπως έχουν καταλήξει– οφείλεται σε ορισμένους νευρώνες του εγκεφάλου μας που είναι προγραμματισμένοι να «καθρεφτίζουν» ό,τι παρατηρούν.
Στο σχετικό πείραμα που πραγματοποιήθηκε, οι ερευνητές εξέτασαν με εγκεφαλογραφήματα ανθρώπους στους οποίους αρχικά έδειχναν φωτογραφίες προσώπων με συγκεκριμένες εκφράσεις, και εν συνεχεία τους ζητούσαν να μιμηθούν αυτές τις εκφράσεις. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν ήταν ότι ο εγκέφαλος αντιδρούσε με τον ίδιο τρόπο και στις δύο περιπτώσεις –και όταν απλώς κοιτούσαν την φωτογραφία, και όταν έκαναν οι ίδιοι την γκριμάτσα.
Οι αναμνήσεις... που δεν ήταν
Πληθώρα επιστημονικών πειραμάτων έχουν αποδείξει ότι η ανθρώπινη μνήμη είναι κάτι τόσο εύπλαστο, που είναι εντυπωσιακά –ίσως θα μπορούσαμε να πούμε και τρομακτικά– εύκολο να «φυτέψει» κανείς μια ανάμνηση στο μυαλό μας. Μία επιστημονική εξήγηση γι’ αυτό είναι ότι το μυαλό μας προσπαθεί να αποθηκεύσει κάθε λεπτομέρεια του περιβάλλοντός του, προκειμένου να «ταξινομήσει» τις αναμνήσεις μας, αλλά αναπόφευκτα αποτυγχάνει, εξ ου και δημιουργούνται κενά μνήμης. Για να τα γεμίσει, ο εγκέφαλός μας αυτομάτως δημιουργεί εικόνες οι οποίες βασίζονται στη γνώση και την εμπειρία του –μόνο που αυτές οι εικόνες δεν είναι στην πραγματικότητα αναμνήσεις.
Σε ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα (για τις επιπτώσεις, και όχι για την εγκυρότητά του) σχετικά πειράματα, μια ομάδα ερευνητών πείθει μια γυναίκα ότι είχε χαθεί σε ένα εμπορικό κέντρο όταν ήταν μικρή. Εκείνη υιοθετεί την ανάμνηση σε τέτοιο σημείο, που μιλά για μια ηλικιωμένη κυρία που την βοήθησε τότε, επινοώντας μάλιστα και λεπτομέρειες σχετικά με εκείνη, και για κάποια κουτάβια που κοίταζαν μαζί στη βιτρίνα ενός καταστήματος του εμπορικού κέντρου. Όταν οι επιστήμονες της είπαν ότι η ανάμνηση ήταν ψεύτικη, και ότι αποτελούσε μέρος πειράματος, εκείνη δεν τους πίστεψε –χρειάστηκε να επιμείνουν οι γονείς της ότι δεν είχε ποτέ χαθεί σε εμπορικό κέντρο για να την πείσουν.
Υπναγωγία
Αν έτυχε ποτέ να πεταχτείτε από το κρεβάτι ακριβώς τη στιγμή που σας έπαιρνε ο ύπνος, γιατί νομίζατε ότι ακούσατε ένα χτύπημα στην πόρτα, ή βήματα στο σαλόνι, έχετε γνωριστεί με την κατάσταση που οι επιστήμονες περιγράφουν με τον ελληνικότατο όρο “hypnagogia”. Όσο τρομακτικές και αν είναι, οι υπναγωγικές παραισθήσεις είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό φαινόμενο, που παρατηρείται (και) σε απόλυτα υγιείς ανθρώπους. Είναι απλώς ένα παιχνίδι του μυαλού μας, το οποίο βρίσκεται ακόμη σε εγρήγορση στο στάδιο εκείνο μεταξύ ύπνου και ξύπνιου.
Υπό αυτή την έννοια, οι υπναγωγικές παραισθήσεις είναι διαφορετικές από τα όνειρα, καθότι σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες το μυαλό μας μπορεί να δημιουργήσει παραισθήσεις μόνο όταν ήμαστε τουλάχιστον εν μέρει ξύπνιοι. Ακόμη πιο ενδιαφέρον –κι ίσως λίγο ακόμη πιο τρομακτικό– είναι ότι οι υπναγωγικές παραισθήσεις μπορεί να είναι είτε ηχητικές είτε οπτικές, και να συμβούν είτε λίγο πριν μας πάρει ο ύπνος είτε λίγο πριν ξυπνήσουμε.
