Ντόπινγκ: O νικητής τα παίρνει (;) όλα

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Πέμπτη 24 Αυγούστου 2012. Η USADA (οργανισμός αντιντόπινγκ των ΗΠΑ) ανακοινώνει ότι αφαιρεί από τον παγκοσμίου φήμης ποδηλάτη και νικητή από τη μάχη με τον καρκίνο, Λανς Άρμστρονγκ τους επτά τίτλους που είχε κατακτήσει στον ποδηλατικό γύρο Γαλλίας και το χάλκινο μετάλλιο από τους Ολυμπιακούς του 2000. Η αιτία; Χρήση απαγορευμένων ουσιών και μεταξύ άλλων της ορμόνης EPO (ερυθροποιητίνη). Ένας ακόμα ζωντανός θρύλος μπαίνει στην μαύρη λίστα για να κάνει παρέα στον Καρλ Λιούις, τον Μπεν Τζόνσον, την Μισέλ Σμιθ, την Μάριον Τζόουνς και πολλούς άλλους και φυσικά να επαναφέρει ξανά στην επικαιρότητα το ζήτημα του ντόπινγκ. Όχι πως μας είχε… λείψει βέβαια.

Ούτε οι Ολυμπιακοί του Λονδίνου κατάφεραν να «ξεφύγουν» από τον κανόνα, την ίδια στιγμή που η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ανακοινώνει συνεχώς νέα κρούσματα που προκύπτουν από την επανεξέταση παλαιότερων δειγμάτων.

Τι είναι το ντόπιντκ;

Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει δώσει η ΔΟΕ, ντόπινγκ θεωρείται η χρήση από τον αθλητή ουσιών που είναι ξένες προς τις μεταβολικές διεργασίες του ανθρωπίνου οργανισμού, ή/και φυσιολογικών ουσιών σε μεγαλύτερη ποσότητα ή ασυνήθεις οδούς εφαρμογής, ή/και την χρήση ορμονών κι άλλων παρόμοιας δράσης προϊόντων ή/και άλλων μέσων, με σκοπό την τεχνητή και παράνομη βελτίωση των επιδόσεων.

Ποιες είναι όμως αυτές η ουσίες και πώς επιδρούν στον οργανισμό; Ο καθηγητής ενδοκρινολογίας κ. Λεωνίδας Χ. Ντούντας μας διαφωτίζει επί του θέματος.

«Το ντόπινγκ ξεκίνησε με την κατάχρηση της τεστοστερόνης, της κύριας αρσενικής ορμόνης, από αρσιβαρίστες ως επι το πλείστον με στόχο την αύξηση της μυικής μάζας και της δύναμης . Η ανακάλυψη την δεκαετία του 1930 των ανδρογόνων αναβολικών στεροειδών (ΑΑΣ) ανέδειξε μια ομάδα συνθετικών ορμονών με κλινική εφαρμογή την ισχυροποίηση των οστών αλλά και αύξηση του μυικού ιστού σε ασθενείς με ισχυρή καταβολή και απώλεια μυικής μάζας. Η ανάλογη με την τεστοστερόνη και δυιδροτεστοστερόνη δράση τους και η ισχυρή αναβολική τους ιδιότητα, λόγω αύξησης της σύνθεσης πρωτεινών, έχουν καταστήσει τα ΑΑΣ πολύ δημοφιλή μεταξύ των αθλητών που θέλουν την διάκριση αδιαφορώντας για την υγεία τους και τους ηθικούς κανόνες του εύ αγωνίζεσθαι», εξηγεί.

«Εκτός από τα αναβολικά, υπάρχει η αυξητική ορμόνη και η ερυθροποιητίνη, ορμόνες οι οποίες αυτή τη στιγμή χρησιμοποιούνται κατά κόρον στο ντόπινγκ. Η αυξητική ορμόνη αυξάνει την δύναμη χορηγούμενη μόνη της ή με κοκτέιλ άλλων ορμονών ή σκευασμάτων, ενώ η ερυθροποιητίνη βελτιώνει την μεταφορά του οξυγόνου στο αίμα και αυξάνει την αντοχή», προσθέτει. Η ουσία η οποία γκρέμισε την δημόσια εικόνα του Λανς Άρμστρονγκ (ερυθροποιητίνη) μάλιστα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανιχνευθεί αφού έχει την ίδια δομή με αυτή που παράγεται φυσικά στον οργανισμό.

Όσον αφορά το ποσοστό στο οποίο οι ουσίες αυτές μπορούν να βοηθήσουν τους αθλητές, ο κ. Ντούντας αναφέρει πως αυτό εξαρτάται από την δόση, τον χρόνο χορήγησης αλλά και την γονιδιακή υποδομή του εκάστοτε αθλητή. «Οπωσδήποτε βοηθούν πολύ. Όλα αυτά τα ρεκόρ δεν είναι ανθρώπινα, είναι στην ουσία φαρμακευτικά ρεκόρ. Το πρόβλημα όμως, είναι να μπορέσεις να τα ανιχνεύσεις την κατάλληλη στιγμή και παρά το γεγονός ότι o Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντόπινγκ (WADA) έχει κάνει πάνω από δύο χιλιάδες μετρήσεις μόνο φέτος σε όλες τις αποστολές, το ντόπινγκ είναι συχνά ένα βήμα μπροστά», λέει χαρακτηριστικά.



To ντόπινγκ του μέλλοντος;

Μια ακόμα μορφή ντόπινγκ, η οποία μπορεί να δημιουργήσει υπεραθλητές, είναι το γονιδιακό ντόπινγκ. Αν και επίσημα οι αρχές αντιντόπινγκ αναφέρουν ότι η γονιδιακή παρέμβαση σε ό,τι αφορά τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης αποτελεί ένα θεωρητικό παρά αποδεδειγμένο ζήτημα, ωστόσο λίγοι θα ήταν εκείνοι που θα έπεφταν από τα σύννεφα αν κάτι τέτοιο συνέβαινε. Και είναι πολύ πιθανό να έχει ήδη συμβεί.

Πώς λειτουργεί; Το γονιδιακό ντόπινγκ είναι η εισαγωγή στον οργανισμό κυττάρων ή γενετικού υλικού με στόχο την αύξηση της αθλητικής απόδοσης των αθλητών. Μέχρι στιγμής πάντως, δεν υπάρχουν αποδεκτά μέσα για να ελεγχθεί εάν ένας αθλητής έχει ντοπαριστεί γενετικά. "Ισως το 'προσωπικό αθλητικό διαβατήριο' του κάθε αθλητή, όπως προωθείται τώρα από την WADA, που θα περιέχει όλα τα στοιχεία και το γενετικό προφίλ του κάθε αθλητού είναι η λύση στο πρόβλημα του γενετικού ντόπινγκ", αναφέρει ο κ. Ντούντας.  

Αντιντόπινγκ: Δείγματα δωρεάν

Στην μάχη για την καταπολέμηση του ντόπινγκ συμμετέχουν δεκάδες χώρες σε κάθε γωνιά του πλανήτη, με εθνικά συμβούλια και οργανώσεις. Για την λειτουργία των διεθνών οργανισμών αντιντόπινγκ, την συνεργασία τους με τους αθλητές και την διαδικασία δειγματοληψίας, απευθυνθήκαμε στην Πρόεδρο του Εθνικού Συμβουλίου Καταπολέμησης του Ντόπινγκ και Αν. Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας κ. Χαρά Σπηλιοπούλου.

«Οι έλεγχοι που γίνονται είναι ίδιοι σε όλες τις χώρες και καθορίζονται από τη WADA και τα παγκόσμια πρότυπα που αυτή έχει για τους ελέγχους και τα εργαστήρια. Η κάθε χώρα είναι υποχρεωμένη να τα εναρμονίζει με την νομοθεσία της και να τα ακολουθεί, διαφορετικά η χώρα αποβάλλεται από τον Οργανισμό και κατά συνέπεια από όλες τις διεθνείς οργανώσεις», εξηγεί. Η μόνη περίοδος κατά την οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός δεν έχει αρμοδιότητα είναι κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τότε αναλαμβάνει η ΔΟΕ, με ειδικό ιατρικό τμήμα το οποίο πραγματοποιεί τους ελέγχους για λογαριασμό της.

Οι αθλητές ελέγχονται στην ουσία από δύο φορείς. Τόσο από τον ΕΣΚΑΝ της χώρας τους, όσο και από την Διεθνή Ομοσπονδία στην οποία ανήκουν. «Ο Αλέξανδρος Νικολαΐδης για παράδειγμα, δεν ελέγχεται μόνο από εμάς, αλλά και από την Διεθνή Ομοσπονδία του Τάε Κβον Ντο. Η κάθε Διεθνής Ομοσπονδία δηλαδή, έχει και το αντίστοιχο αντιντόπινγκ τμήμα της», εξηγεί η κ. Σπηλιοπούλου. Επειδή όμως ο έλεγχος δεν μπορεί να γίνει σε οποιονδήποτε ασκείται σε μια χώρα, οι αθλητές υψηλού επιπέδου «μπαίνουν» μέσα στο σύστημα της WADA διαδικτυακά και σε ένα ειδικό τμήμα καταχωρούν τα whereabouts. Δηλώνουν, δηλαδή, για κάθε τρίμηνο πού θα προπονούνται, πού θα κατοικούν, τι ταξίδια θα κάνουν και τι αγώνες έχουν. Το κυριότερο όμως είναι πως θα πρέπει για κάθε μέρα του μήνα να δίνουν μια ώρα κατά την οποία θα είναι υποχρεωτικά διαθέσιμοι για έλεγχο.

«Μπορεί ένας αθλητής για παράδειγμα, να γνωρίζουμε πως προπονείται κάθε μέρα από τις 5 μέχρι τις 7 στο ΟΑΚΑ. Αν πάμε και δεν μπορέσουμε να τον βρούμε μπορεί να επικαλεστεί ό,τι θέλει. Αν όμως έχει δηλώσει μια συγκεκριμένη ώρα, δεν μπορεί να λείψει. Σε περίπτωση που ο αθλητής δεν βρεθεί για τρεις συνεχόμενες φορές στην ίδια ωριαία διαθεσιμότητα που έχει δηλώσει, τότε τιμωρείται σαν να έχει δώσει θετικό δείγμα ούρων», αναφέρει η κ. Σπηλιοπούλου.

Πώς «σιγουρεύεται» όμως το συγκεκριμένο δείγμα και πώς αποκλείεται η περίπτωση ο αθλητής να αποβάλλει την απαγορευμένη ουσία από τον οργανισμό του; Η κ. Σπηλιοπούλου λέει σχετικά: «Οι ουσίες δεν αποβάλλονται τόσο γρήγορα όσο νομίζουμε. Δεν υπάρχει καμία ουσία που να εξαφανίζεται από τον οργανισμό. Άλλωστε εμείς δεν συλλέγουμε αίμα, αλλά ούρα. Υπάρχουν ουσίες που αποθηκεύονται στον οργανισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα και απεκκρίνονται αρκετό χρόνο μετά την τελευταία χρήση».

Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων ουσιών είναι η τεστοστερόνη, η στανοζόλη (ουσία στην οποία βρέθηκαν θετικά και τα δυο δείγματα του Δημήτρη Χονδροκούκη και η νανδρολόνη. «Υπάρχουν πάρα πολλές απαγορευμένες ουσίες οι οποίες είναι πραγματικά επικίνδυνες για τον οργανισμό και αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πώς οι αθλητές φτάνουν να τις πάρουν», καταλήγει η κ. Σπηλιοπούλου.

Όσον αφορά τη διαδικασία της δειγματοληψίας, ο δειγματολήπτης βλέπει τον αθλητή την ώρα που δίνει το δείγμα. Άβολη κατάσταση; Σίγουρα, όμως οι αθλητές υψηλού επιπέδου έχουν συνηθίσει αυτή τη διαδικασία, για την αποτελεσματικότητα της οποίας μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρουν οι εκάστοτε δειγματολήπτες. Είναι οι άνθρωποι που εγγυώνται την εγκυρότητα της δειγματοληψίας και όπως θα περίμενε κανείς δεν επιλέγονται με κριτήρια Δημοσίου.

«Πρόκειται για έμπειρα άτομα τα οποία ξέρουμε καλά και έχουν αποδείξει έμπρακτα τις ικανότητές τους», λέει η κ. Σπηλιοπούλου, «χαίρουν πολύ μεγάλης εκτίμησης από την WADA και έχουν εκτελέσει αποστολές σε άλλες χώρες για λογαριασμό της. Για να καταλάβετε, όταν είχε έρθει το 2009 ο Μπολτ στην Ελλάδα στα ‘Τσικλητήρεια’ τον ελέγξαμε δύο φορές μέσα σε τρεις ημέρες. Για να γίνει αυτό θα έπρεπε να είμαστε σίγουροι πως ο άνθρωπος που θα το κάνει είναι αξιόπιστος. Ο ίδιος άνθρωπος που βρήκε κάποιους από τους Έλληνες αθλητές ντοπαρισμένους».

Η γάτα και το (φαρμακωμένο) ποντίκι

Το κυνήγι της γάτας και του ποντικιού, ανάμεσα στους αθλητές που κάνουν χρήση αναβολικών ουσιών και στους οργανισμούς αντιντόπινγκ πάντως… καλά κρατεί. Οι παγκόσμιοι αντιντόπινγκ οργανισμοί είναι (σχεδόν) πάντα ένα βήμα πίσω από την επιστήμη των απαγορευμένων ουσιών, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε εναλλακτικές μεθόδους, όπως π.χ. η κατάψυξη δειγμάτων από αθλητές και η επανεξέτασή τους αρκετά χρόνια μετά, με νέα επιστημονικά δεδομένα για να τις ανιχνεύσουν.

«Υπάρχουν αθλητές οι οποίοι στο παρελθόν είχαν πάρει μια νέα μορφή ερυθροποιητίνης, την Cera, γνωρίζοντας πως δεν ανιχνεύεται. Εκεί που την πάτησαν βέβαια, ήταν στο ότι τα δείγματα αυτά δεν πετάγονται. Αρκεί να σας πω πως αυτή τη στιγμή, επανεξετάζονται κάποια δείγματα από το 2004. Όλα αυτά τα δείγματα από προηγούμενες διοργανώσεις, μεταφέρονται σε μυστικά μέρη της ΔΟΕ και παραμένουν σφραγισμένα εκεί», λέει σχετικά η κ. Σπηλιοπούλου. Κάπως έτσι λοιπόν, αθλητές μαθαίνουν τα… νέα αρκετά χρόνια μετά και φυσικά βλέπουν τα μετάλλιά τους να χάνονται και οι ίδιοι αποκλείονται από κάθε αθλητικό γεγονός.

Στο κυνήγι πάντως της γάτας και του ποντικιού, δηλαδή ανάμεσα σε WADA και παράνομες φαρμακευτικές εταιρείες, το ποντίκι την βγάζει καθαρή. «Πρώτα εμφανίζεται μια ουσία ντόπινγκ και μετά τα εργαστήρια πέφτουν με τα μούτρα στη δουλειά για να δουν πώς αυτή ανιχνεύεται. Οι νόμιμες φαρμακευτικές εταιρείες είναι σε απόλυτη συνεργασία με την WADA και κοινοποιούν όλες τις ουσίες που βγάζουν. Δεν θα πρέπει να τις εμπλέκουμε με τα παράνομα εργαστήρια», τονίζει η κ. Σπηλιοπούλου. Μάλιστα, η εν λόγω συνεργασία «σφραγίζεται» αρκετές φορές και με συμβόλαια ανάμεσα μεταξύ των φαρμακευτικών και της WADA.

«Καθαρός» αθλητισμός: Θεμιτός στόχος ή ουτοπία;

Με τα ρεκόρ να καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο και τους αθλητές να έχουν… εξωγήινες επιδόσεις, η λογική της ευγενούς άμιλλας μοιάζει πιο μακρινή από ποτέ και τα ρεκόρ δύσκολα θα καταρρίπτονται χωρίς την χρήση ουσιών. Ή μήπως όχι; Η κ. Σπηλιοπούλου εμφανίζεται αισιόδοξη με προϋποθέσεις: «Ασφαλώς και μπορεί να υπάρξει καθαρός αθλητισμός, αν και υπάρχουν αθλήματα, όπως τα εκατό μέτρα, στα οποία για να διακριθεί κάποιος πρέπει να είναι συνεχώς υπεράνθρωπος. Ευτυχώς όμως, στον αθλητισμό τα περισσότερα αθλήματα απαιτούν προσωπική προσπάθεια και όχι φαρμακευτική βοήθεια. Υπάρχουν αθλητές που αγωνίζονται ακούραστα και παλεύουν με τις δικές τους δυνατότητες για το καλύτερο».

Από την πλευρά του ο κ. Αθανάσιος Αθανασιάδης, Ομοσπονδιακός Προπονητής Κωπηλασίας, θεωρεί πως είναι εξαιρετικά δύσκολο οι επιδόσεις αυτές να γίνουν με «καθαρό» τρόπο. «Πολλά πράγματα από αυτά που δίνει ένα φάρμακο, δεν μπορείς να τα πετύχεις με φυσιολογικό τρόπο, κακά τα ψέματα. Δεν μπορείς με την προπόνηση να επέμβεις στο γενετικό υλικό ενός αθλητή», λέει και αναφέρεται στο κοινωνικό σύνολο: «Η κοινωνία επικροτεί τις επιτυχίες, χωρίς να την ενδιαφέρει πώς έρχονται αυτές. Τα δευτερόλεπτα ή τα κλάσματα του δευτερολέπτου ξεχωρίζουν τον νικητή από τον ηττημένο, ακόμα και αν ο χρόνος του δεύτερου είναι εκπληκτικός. Δείτε για παράδειγμα την περίπτωση του Μπλέηκ και του Μπολτ. Ο Μπολτ είναι Θεός και ο Μπλέηκ ο χαμένος, ενώ και οι δύο έχουν πετύχει κάτι που ο μέσος άνθρωπος δεν μπορεί να καταφέρει. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά πως είναι ντοπαρισμένοι, δεν έχω το δικαίωμα. Όμως αυτά τα νούμερα μου φαίνονται απίθανα, υπάρχουν και εξωτερική παράγοντες που τα επηρεάζουν και δυστυχώς επιβεβαιωνόμαστε μέρα με τη μέρα. Το βλέπουμε από αθλητές μεγάλης κλάσης».

Μπορεί εν τέλει ο αθλητής να ξεπεράσει τον εαυτό του, χωρίς την χρήση ουσιών; Ο κ. Αθανασιάδης είναι και πάλι επιφυλακτικός: «Για όλους μας υπάρχει ένα ταβάνι. Από εκεί και μετά όταν φτάσεις σε αυτό το όριο, δεν μπορεί να γίνει κάτι παραπάνω. Θα πρέπει να μπεις σε μια διαδικασία εξωτερικών παραγόντων, αλλά φυσικά το ζητούμενο δεν είναι αυτό. Είναι αν αξίζει να ξεπεράσεις τα όρια του οργανισμού σου. Φανταστείτε αθλητές οι οποίοι βρίσκονται σε ένα υψηλό επίπεδο και θέλουν να φτάσουν ακόμα παραπάνω, αλλά δεν αντέχουν. Όταν μπαίνουν στη διαδικασία αυτή καταπονούν τον εαυτό τους», λέει, «ο ανθρώπινος οργανισμός έχει για όλες τις καταστάσεις κάποια καμπανάκια, όταν εσύ δεν θες να ακούσεις αυτά τα καμπανάκια, δεν παραδέχεσαι την πραγματικότητα. Όταν παίρνεις φάρμακα για να μην αισθάνεσαι πόνο, τότε κινδυνεύεις».

Παρ’ όλα αυτά, ο κ. Αθανασιάδης δεν τάσσεται υπέρ της γενίκευσης του «Όλοι παίρνουν»: «Υπάρχουν αθλητές και αθλήματα που όλα αυτά είναι ξένα. Δεν σημαίνει πως όλοι κινούνται κάτω από αυτό το πρίσμα. Αθλήματα λιγότερο διάσημα φέρνουν επιτυχίες και βρίσκονται στην άλλη πλευρά. Από την στιγμή όμως που ένα άθλημα γίνεται διάσημο, σημαίνει ότι αυτομάτως από πίσω μπαίνει χρήμα και εκεί τα πράγματα διαφοροποιούνται…»