Φιλοσοφία: Κατανοώντας τα δύσκολα

της Έλενας Μπούλια

«Γίνε φιλόσοφος, αλλά μέσα σε όλη τη φιλοσοφία σου εξακολούθησε να είσαι άνθρωπος»
Ντέιβιντ Χιουμ (Σκοτσέζος φιλόσοφος)

Με αγάπη για την σοφία (φιλείν + σοφία) η επιστήμη της Φιλοσοφίας, η επιστήμη των επιστημών, αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα που συχνά ξεπερνούν τις γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί μεν να διευρύνει τα όρια της ανθρώπινης σκέψης, αλλά και ότι μπορεί να μην δώσει λύση στον αρχικό προβληματισμό, παρά να γεννήσει σκέψεις πάνω στην ίδια την σκέψη. Ωστόσο, τελικός σκοπός του φιλοσόφου οφείλει να είναι η δημιουργία προτάσεων για το πώς θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα, για το πώς θα μπορούσαν να δοθούν απαντήσεις. Και για να δημιουργηθεί η πρόταση, όπως συμβαίνει με όλες τις επιστήμες, θα πρέπει να προηγηθούν η παρατήρηση, η υπόθεση, το πείραμα, η απόδειξη και η επανάληψη.

Η ηθική, η αισθητική, η μεταφυσική, η λογική, η πολιτική φιλοσοφία κ.α. είναι κλάδοι της Φιλοσοφίας που συχνά εμπλέκονται μεταξύ τους και που αφορούν ανέκαθεν την ανθρωπότητα, με διαφορετική ίσως βαρύτητα ανά εποχή. Ζητήσαμε από τον καθηγητή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρο της Διεθνούς Εταιρείας Ελληνικής Φιλοσοφίας κ. Κωνσταντίνο Βουδούρη να μας μιλήσει για την Φιλοσοφία σήμερα και πώς θα μπορούσε να προτείνει λύσεις για την ανθρωπότητα.

Η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας καθιερώθηκε από το 2002, με πρωτοβουλία της UNESCO, ως ανάγκη για κοινό στοχασμό πάνω στα σύγχρονα προβλήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα. Υπάρχει, όμως, σε θέματα επικαιρότητας χώρος για φιλοσοφία;
Καταρχήν, η Παγκόσμια Οργάνωση Φιλοσοφικών Εταιριών είχε αποφασίσει και πρότεινε στην UNESCO η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας να εορτάζεται την ημέρα θανάτου του Σωκράτη, στις 5 Μαρτίου του 399 π.Χ. Για αδιευκρίνιστους λόγους η UNESCO αποφάσισε τελικά η ημέρα εορτασμού της Φιλοσοφίας να είναι την τρίτη Πέμπτη του Νοεμβρίου. Μέχρι πέρσι η ελληνική φιλοσοφική εταιρία συμμετείχε σε όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις με αφορμή τη σημερινή ημέρα, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο Παρίσι. Φέτος, για οικονομικούς κυρίως λόγους, δε θα μπορούμε να μετέχουμε.

Ως προς το ερώτημα αν υπάρχει χώρος για φιλοσοφία σε θέματα επικαιρότητας, αυτό το ζήτημα έχει νόημα μόνο για ανθρώπους που είναι φιλοσοφημένοι, που έχουν δηλαδή διδαχθεί την ελληνική φιλοσοφία, που την έχουν δεχθεί ως διδασκαλία, έρευνα, τρόπο ζωής. Για ανθρώπους που έχουν μάθει να προσφέρουν στα κοινά και να προστατεύουν τα πολιτιστικά στοιχεία της χώρας. Για αυτούς τους ανθρώπους η φιλοσοφία έχει πολύ μεγάλη σημασία στη ζωή και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους.

Σήμερα, άλλωστε, δεν είναι ο φιλόσοφος που παίρνει αποφάσεις για τον λαό, όπως συνέβαινε στην αρχαιότητα, αλλά κάποιες πολιτικές ομάδες στις οποίες ζητήθηκε από τον λαό να το κάνουν. Συνεπώς η φιλοσοφία δε θα μπορούσε να απαντήσει στη σημερινή κρίση, αφενός γιατί δεν είναι ειδική να απαντήσει στα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία σήμερα, αφετέρου γιατί δεν ζητάται ποτέ από τους πολιτικούς η γνώμη των σύγχρονων φιλοσόφων. Αν ζητιόταν, σίγουρα θα μπορούσαμε να έχουμε κάποιες προτάσεις, είτε βραχυπρόθεσμες είτε μακροπρόθεσμες.

Θα μπορούσαν, δηλαδή, οι προτάσεις αυτές να δώσουν λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία σήμερα;
Η Φιλοσοφία δεν είναι μία επιστήμη σαν τις άλλες, π.χ. Βιολογία, Χημεία, κατά την οποία πραγματοποιούνται πειράματα, τα αποτελέσματα των οποίων μπορούν να δώσουν άμεσες λύσεις στην ανθρωπότητα. Πρόκειται για ένα μάθημα ζωής που διαμορφώνει ήθος, φρόνημα, ανοίγει το μυαλό. Όσο πιο ανοιχτό μυαλό έχει κανείς τόσο καλύτερα μπορεί να δεχθεί την Φιλοσοφία και να λειτουργήσει σύμφωνα με αυτήν στην ζωή του. Για να γίνει όμως αυτό, και για να διαμορφωθεί το ήθος, χρειάζεται δουλειά όχι μόνο από τους ειδικούς (π.χ. καθηγητές Φιλοσοφίας) αλλά και από την συνολική εκπαίδευση που δέχεται ένας άνθρωπος, ήδη από το δημοτικό σχολείο. Ένας ανοιχτόμυαλος δάσκαλος ή καθηγητής μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να πορευθεί στην κοινωνία που ζει.

Φιλοσοφίες υπάρχουν αμέτρητες σε όλον τον κόσμο, πόσο μάλλον στην Ελλάδα που είναι η μητέρα της επιστήμης αυτής. Έτσι, στην ελληνική κοινωνία θα έπρεπε να πορευόμαστε σύμφωνα με την ελληνική φιλοσοφία, με τις αρχές και τα ήθη της, η οποία θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία σύμφωνα με τεχνικές που υπάρχουν ήδη από την εποχή του Πλάτωνα.

Δυστυχώς, όμως, σήμερα δεν συναντάμε συχνά εκφάνσεις της ελληνικής φιλοσοφίας. Σήμερα πλεονάζει η ανοησία και η έλλειψη παιδείας. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι σύγχρονοι Έλληνες δεν έχουμε τοποθετήσει ξεκάθαρα την θέση μας στο πλαίσιο της Φιλοσοφίας, στο ποιοι είμαστε και ποια είναι η σχέση μας με τον κόσμο στον οποίον ζούμε.

Η επιστήμη της Φιλοσοφίας, όπως και οι περισσότερες επιστήμες που βασίζονται σε αυτήν, δύσκολα μπορούν να γίνουν κατανοητές από το ευρύ κοινό που δεν έχει το απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο. Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, η Φιλοσοφία να γίνει αντιληπτή από όλους; Πώς θα μπορούσε να μιλά με πιο απλά λόγια;
Το πρόβλημα της εκλαΐκευσης της Φιλοσοφίας υπήρξε ήδη από την εποχών των Πυθαγορείων, οπότε υπήρχαν αυτοί που εισέπρατταν επιφανειακά αυτά που δίδασκε ο Πυθαγόρας και αυτοί που μάθαιναν σε βάθος από τα λεγόμενά του (-αξίζει να αναφερθεί ότι η μετάδοση των γνώσεων εκείνη την εποχή γινόταν πάντοτε προφορικά. Ο Πυθαγόρας δεν άφησε τίποτε γραπτό.)

Τρόποι να γίνει η Φιλοσοφία πιο κατανοητή στο κοινό υπάρχουν πολλοί: Θα μπορούσε π.χ. να γίνει μέσω τηλεοπτικών εκπομπών από ανθρώπους ικανούς και ειδικούς, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό, π.χ. στο BBC, όπου υπάρχουν άριστες εκπομπές καθηγητών, που μπορούν να κάνουν σωστά αυτή τη δουλειά. Υπό προϋποθέσεις κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει και στην Ελλάδα.

Σε κάθε περίπτωση, ο φιλόσοφος έχει σημασία στην κοινωνία στην οποία ζει, ιδιαίτερα όταν αυτά που πιστεύει συνάδουν με τον τρόπο ζωής του, όπως συνέβαινε με τους φιλοσόφους στην αρχαία Ελλάδα.

Αυτά και ακόμα περισσότερα για την Φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπο ζωής σήμερα θα συζητήσουμε στο 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας που θα πραγματοποιηθεί ξανά μετά από 150 χρόνια στην Αθήνα, στις 4 με 10 Αυγούστου 2013, με την συμμετοχή καθηγητών και εκπροσώπων από Πανεπιστήμια όλου του κόσμου.