To «απόλυτο κακό» στο στόχαστρο της επιστήμης

Το «απόλυτο κακό» είναι ο πιο συνηθισμένος όρος που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε αλλά και να εξηγήσουμε πράξεις σκληρότητας που ξεπερνούν τη φαντασία μας. Στην προσπάθειά του να κατανοήσει τι είναι αυτό που προκαλεί τη βία, ο επιστήμονας Simon Baron-Cohen βρίσκει τον χαρακτηρισμό ανεπαρκή και θεωρεί ότι όλα ξεκινούν από την αδυναμία των ανθρώπων να καταλάβουν τις σκέψεις και τα αισθήματα των άλλων, την απουσία, δηλαδή, αυτού που οι ειδικοί αποκαλούν «ενσυναίσθηση».

«Δεν είμαι ικανοποιημένος με τον όρο “απόλυτο κακό”», λέει ο καθηγητής ψυχολογίας και ψυχιατρικής στο Κέημπριτζ και ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στον αυτισμό και την αναπτυξιακή ψυχοπαθολογία. «Έχουμε κληρονομήσει αυτή τη λέξη και την χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε τον αποτροπιασμό μας όταν οι άνθρωποι κάνουν απαίσια πράγματα, συνήθως πράξεις σκληρότητας, αλλά δεν νομίζω ότι είναι κάτι παραπάνω από μία ακόμα λέξη για να περιγράψει όταν κάποιος κάνει κάτι κακό. Και, ως επιστήμονα, αυτό δεν μου φαίνεται ότι μπορεί να αποτελέσει εξήγηση. Γι’ αυτό ψάχνω για μία εναλλακτική».

Ο Baron-Cohen, που είναι επιπλέον διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου Αυτισμού στο Κέημπριτζ, πρόσφατα ολοκλήρωσε το βιβλίο του στο οποίο αναπτύσσει μία νέα θεωρία θέλοντας να προσφέρει επιστημονική εξήγηση στο γιατί οι άνθρωποι σκοτώνουν και βασανίζουν ή έχουν τόσο μεγάλη δυσκολία να καταλάβουν τα αισθήματα των άλλων. Όπως υποστηρίζει, η ενσυναίσθηση -η ικανότητά μας να μπαίνουμε στη θέση του άλλου- είναι μία κατάσταση  που μπορεί να καταγραφεί και να μετρηθεί. Άρα το "απόλυτο κακό" που ερμηνεύεται ως η απουσία της, επιδέχεται εκπαίδευσης και θεραπείας.

Η νέα θεωρία

Ο Baron-Cohen ορίζει την ενσυναίσθηση διττά – ως το κίνητρο για να αναγνωρίσει κανείς τις σκέψεις και τα αισθήματα του άλλου, και ως το κίνητρο για να ανταποκριθεί κατάλληλα σε αυτές τις σκέψεις και τα αισθήματα.

Η ενσυναίσθηση είναι, όπως λέει, ένας από τους πολυτιμότερους πόρους στον κόσμο μας και παρ’ όλα αυτά ανεκμετάλλευτος.

«Έχουμε όλους τους βαθμούς ενσυναίσθησης… αλλά πιθανόν να μην χρησιμοποιούμε όλες τις δυνατότητές της», επισημαίνει σε συνέντευξή του στο Reuters. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, αν όλοι αναγνωρίζαμε περισσότερο την αξία της και την χρησιμοποιούσαμε περισσότερο, συγκρούσεις με χαρακτήρα βεντέτας, όπως αυτές μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών, θα είχαν λυθεί.

«Αν σκεφτούμε τους τρόπους επίλυσης συγκρούσεων αυτή τη στιγμή, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι συνήθως αυτοί εξαρτώνται από διπλωματικά κανάλια, νομικά πλαίσια ή στρατιωτικές μεθόδους. Αλλά όλα αυτά λειτουργούν σε ένα πολύ αφηρημένο επίπεδο και δεν φαίνεται να τα καταφέρνουν πολύ καλά. Η ενσυναίσθηση αφορά δύο ανθρώπους – δύο άνθρωποι συναντιούνται, γνωρίζονται και συντονίζονται έτσι ώστε ο ένας και αντιλαμβάνεται αυτό που ο άλλος σκέφτεται και αισθάνεται». Ως παράδειγμα, αναφέρει τη συνάντηση του Nelson Mandela με τον τότε πρόεδρο της Νοτίου Αφρικής, F. W de Klerk, η οποία συνέβαλε στον τερματισμό του απαρτχάιντ, στις αρχές του ’90. «Αυτή η μία σχέση προχώρησε εκεί όπου όλες οι άλλες μέθοδοι είχαν αποτύχει, και με πολύ μικρότερο κόστος σε ανθρώπινες ζωές».

Οι ψυχοπαθείς έχουν «μηδενικό βαθμό εμπάθειας»

Στο βιβλίο του που θα κυκλοφορήσει σε Μ. Βρετανία και ΗΠΑ τον Ιούλιο, ο Baron-Cohen προσπαθεί να προσδιορίσει τα συστατικά της εμπάθειας, συμπεριλαμβανομένων ορμονών, γονιδίων, περιβάλλοντος, διατροφής και πρώιμων εμπειριών.

Εξηγεί ότι υπάρχουν τουλάχιστον 10 διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου που δημιουργούν αυτό που αποκαλεί «κύκλωμα της ενσυναίσθηση». Όταν οι άνθρωποι βλάπτουν τους συνανθρώπους τους, συστηματικά ή περιστασιακά, τμήματα αυτού του κυκλώματος δυσλειτουργούν.

Ο καθηγητής ορίζει ακόμη μια κλίμακα εμπάθειας από το 0 έως το 6. Η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων βρίσκεται στη μέση αυτής της κλίμακας, αλλά οι ψυχοπαθείς, οι ναρκισσιστές και τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας, έχουν μηδενικό βαθμό ενσυναίσθηση. Ωστόσο, αντί να τους θεωρεί «κακούς», ο Baron-Cohen πιστεύει ότι πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε ως άρρωστους ή «ανάπηρους», να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε αυτή την έλλειψη ενσυναίσθηση και να τους βοηθήσουμε να την αποκαταστήσουν.

«Προσπαθώ να είμαι ανοιχτόμυαλος. Δεν θα ήθελα ποτέ να πω ότι ένα άτομο δεν επιδέχεται βοήθειας», λέει. «Η ενσυναίσθηση είναι μια ικανότητα όπως οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη ικανότητα – και αν σου δοθεί η ευκαιρία να την εξασκήσεις, μπορείς να γίνεις καλύτερος».

Πηγή: Reuters