Ερυθρός Σταυρός: Φως στα άδυτα των αναζητήσεων

της Έλενας Μπούλια

Οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι και η κατοχή, το μεταναστευτικό κύμα που ακολούθησε, αλλά και οι σημερινές εξαφανίσεις πολιτών, οι πρόσφυγες από τις αραβικές και ασιατικές χώρες που καταφτάνουν λαθραία στην Ελλάδα και την Ευρώπη, είναι κάποιοι μόνο λόγοι που επιβεβαιώνουν, κοντά εκατό χρόνια τώρα, τον πολύτιμο ρόλο του Τομέα Αναζητήσεων του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Η επίσκεψή μας στα «άδυτα» των αρχείων και η κουβέντα μας με τον διευθυντή και την αναπληρώτρια διευθύντρια του Τομέα αποτέλεσαν ένα ζωντανό ταξίδι στην παγκόσμια ιστορία, όπως αυτή καταγράφηκε από τους εθελοντές του Οργανισμού, ενώ παράλληλα μας έδειξαν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το σύστημα αναζήτησης αγνοουμένων σήμερα.

Αναζητώντας οικογενειακούς δεσμούς
Από τις συνηθέστερες περιπτώσεις αναζητήσεων σήμερα είναι αυτές ανάμεσα σε συγγενείς πρώτου βαθμού, όπως μας λέει η κ. Βασιλική Κωτσοπρίφτη, αναπληρώτρια διευθύντρια του Τομέα Αναζητήσεων του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Η διαδικασία είναι απλή αλλά συγκεκριμένη: «Προτιμάμε να έχουμε προσωπική επαφή με το άτομο που κάνει την αίτηση αναζήτησης. Να έρθει από εδώ με την ταυτότητά του, να αφήσει τα στοιχεία του και οποιαδήποτε πληροφορία μπορεί να έχει για το άτομο που ψάχνει -πότε το είδε τελευταία φορά, πού, τι φορούσε-, καθώς και κάθε πιθανή πληροφορία για το άτομο αυτό: όνομα, ημερομηνία γέννησης κ.λ.π.» Από εκεί και πέρα αναλαμβάνει ο Ερυθρός Σταυρός, σε συνεργασία με όλες τις κρατικές αρχές, σωματεία, οργανώσεις κ.λ.π. -ή και με τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, προξενεία, την Interpol αν ο αγνοούμενος είναι στο εξωτερικό-, και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, να βρει το άτομο που αναζητείται.

«Οι ισορροπίες, ωστόσο, είναι πολύ λεπτές» τονίζει η κ. Κωτσοπρίφτη. «Μπορεί δηλαδή να έρθει μία μάνα και να δηλώσει ότι της πήραν το παιδί από το μαιευτήριο. Εμείς, στην συνέχεια, να βρούμε στοιχεία που πιθανολογούν ότι εντοπίσαμε το παιδί και να φέρουμε τα δύο άτομα σε επαφή. Από εκεί και πέρα, όμως, εμείς δεν έχουμε την δυνατότητα να ελέγξουμε αν πρόκειται πράγματι για το σωστό άτομο. Δεν έχουμε γιατρούς για να κάνουμε εξέταση DNA, είμαστε Ερυθρός Σταυρός». Ιδιαίτερα δύσκολες είναι, μάλιστα, οι περιπτώσεις που ο αγνοούμενος είναι ενήλικας και που, αφού το τμήμα Αναζητήσεων τον βρει, αυτός απαντά ότι δεν θέλει να έρθει σε επαφή με το άτομο που τον ψάχνει. «Ο χειρισμός μας τότε πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός. Πρώτα θα επικοινωνήσουμε με τον αναζητούμενο και μετά θα απαντήσουμε στον αιτούντα, με τρόπο, ότι βρήκαμε μεν τον άνθρωπό του αλλά δεν είναι ακόμα σε θέση να έρθει σε επαφή κ.λ.π.»

Η κ. Κωτσοπρίφτη έχει αμέτρητες ιστορίες οικογενειακών αναζητήσεων να μας διηγηθεί, άλλες με ευτυχές τέλος και άλλες όχι: «Κάποια στιγμή είχε έρθει μία πολύ αριστοκρατική κυρία με την κόρη της και έψαχνε μία άλλη κόρη που είχε κάνει σε προηγούμενο γάμο. Η κόρη αυτή ήταν χρήστης ουσιών. Πριν τις φέρουμε σε επαφή είχαμε ενημερώσει τη μάνα για την κατάσταση της κόρης της, αλλά δεν έδειξε να έχει πρόβλημα. Όταν, όμως, τελικά συναντήθηκαν η μάνα απέρριψε την χαμένη της κόρη». Μας εξηγεί ότι συχνά άτομα που έχουν περιέργεια να βρουν τις ρίζες τους, ανακαλύπτουν πως τελικά δεν έχουν καμία σχέση με το συγγενικό πρόσωπο που έψαχναν. Ελλείψει συναισθημάτων ο όποιος δεσμός τελικά διαλύεται και ο καθένας επιστρέφει στην κανονική του ζωή.

Σας θυμίζουν όλα αυτά τις εκπομπές -τύπου reality- αναζητήσεων που βλέπουμε στην τηλεόραση; Η κ. Κωτσοπρίφτη επιβεβαιώνει ότι ο τομέας Αναζητήσεων του Ερυθρού Σταυρού συνεργάζεται με την εκπομπή «Φως στο Τούνελ», αλλά «με τους δικούς μας όρους» τονίζει η κ. Κωτσοπρίφτη, «όχι τους όρους της Νικολούλη». Δίνει, λοιπόν, στην εκπομπή το ίδιο δελτίο αναζήτησης που ανακοινώνεται και στα ραδιόφωνα, χωρίς περαιτέρω πληροφορίες. Κάπου εδώ επισημαίνει την σημασία του απορρήτου και λέει πως «σαν άνθρωποι έχουμε κάποια ευαισθησία –σε αντίθεση με κάποιες τηλεοπτικές εκπομπές που αναζητούν την δημοσιότητα».

Επιπλέον, το απόρρητο ισχύει και για τον αιτούντα. Όπως εξηγεί η κ. Κωτσοπρίφτη, αν, για παράδειγμα, ένας πολίτης ψάχνει έναν αδερφό, αλλά δεν θέλει να το γνωστοποιήσει σε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς του, ο Ερυθρός Σταυρός έχει υποχρέωση να σεβαστεί την επιθυμία του πολίτη: να μην τηλεφωνεί ως Ερυθρός Σταυρός στην οικία του, αλλά ως κάποιος φίλος, να μην αποστέλλει φακέλους με το λογότυπο του οργανισμού κ.λ.π. «Η κάθε υπόθεση χρειάζεται διαφορετική αντιμετώπιση» καταλήγει. «Ο κάθε συνάδελφος επικεντρώνεται σε έναν συγκεκριμένο τομέα αναζήτησης τον ‘δουλεύει’ σα να ήταν δικό του πρόβλημα. Η κάθε υπόθεση κρύβει από πίσω μία ολόκληρη ιστορία. Αν βρεις αυτό το «κάτι» που έκανε τον αγνοούμενο να φύγει μπορείς να κινηθείς ανάλογα.»

Η υπόθεση θεωρείται λήξασα
Μία «υπόθεση» για τον Τομέα Αναζητήσεων «κλείνει» όταν βρεθεί ο αγνοούμενος και έρθει σε επαφή με τον αιτούντα. Πολύ συχνά, βέβαια, υποθέσεις μένουν ανοιχτές επ’αόριστον. Πόσο μάλλον όταν μία υπόθεση ακούγεται κάπως… τραβηγμένη. «Μας έχει τύχει να έχει την προηγούμενη στην τηλεόραση μία ταινία με τον Ξανθόπουλο και το παιδί του και την επόμενη να μας παίρνουν δέκα τηλέφωνα για να μας πούνε ότι ‘είδα το παιδί μου στο δρόμο’», εξηγεί η κ. Κωτσοπρίφτη. Αναφέρεται, επίσης, στην δεκαετία του ’60 και του ’70, όταν είχε δημιουργηθεί όλο αυτό το θέμα με τις ανταλλαγές και τις εξαφανίσεις βρεφών σε κάποια μαιευτήρια. Είχαν πράγματι εξαφανιστεί τόσα μωρά; «Νομίζω ότι όλη αυτή η ιστορία είχε διογκωθεί. Σε κάθε περίπτωση, όμως, όταν έχουμε πιστοποιητικά θανάτου από το μαιευτήριο και τον Δήμο, δεν έχουμε τρόπο να αποδείξουμε ότι το μωρό δεν πέθανε».

Ένα ακόμα μεγάλο κύμα αναζητήσεων εκ μέρους των Ελλήνων πολιτών ήρθε το 1992. Λόγω νομοθετικής ρύθμισης που «πέρασε» τότε, σύμφωνα με την οποία ο χρόνος φυλάκισης, αιχμαλωσίας, ομηρίας και εγκλεισμού σε στρατόπεδα συγκέντρωσης την περίοδο 1941-1945, αντιστοιχούσε σε συντάξιμο χρόνο, «όλοι έψαχναν να βρουν χαρτιά που να επιβεβαιώνουν ότι οι συγγενείς τους υπήρξαν σε αυτήν την κατάσταση. Μόνο ο Ερυθρός Σταυρός μπορούσε να έχει τέτοια στοιχεία, τα οποία λειτουργούν σχεδόν σαν δημόσια έγγραφα, ώστε να μπορεί κανείς να τα χρησιμοποιήσει ως αποδεικτικά για σύνταξη», λέει η κ. Κωτσοπρίφτη.

Σήμερα, βέβαια, στην Ελλάδα ο κόσμος ψάχνει περισσότερο τους συγγενείς του που χάθηκαν είτε εδώ είτε στο εξωτερικό, π.χ. μία μητέρα που τσακώθηκε με το παιδί της και αυτό έφυγε ή μία ηλικιωμένη γυναίκα που εξαφανίστηκε από το σπίτι. Αντίστοιχα πολλοί συγγενείς από το εξωτερικό ψάχνουν εδώ τα αδέρφια τους, ενώ πολλοί οικονομικοί μετανάστες που έρχονται εδώ να δουλέψουν ψάχνουν και ψάχνονται από τους συγγενείς τους.

«Μεγάλο πρόβλημα της Ευρώπης στις αναζητήσεις είναι οι λαθροαφικνούμενοι»
Κάπου εδώ τον λόγο παίρνει ο κ. Μιχάλης Μαλικούτης, διευθυντής του Τομέα Αναζητήσεων, ο οποίος μας μιλά για τους λαθρομετανάστες που χρησιμοποιούν την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία σαν χώρες εισόδου προς την Ευρώπη. Στην Ελλάδα, συγκεκριμένα, συνήθως καταφτάνουν, μέσω των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, άτομα από αραβικές και ασιατικές χώρες. «Τα άτομα αυτά, όμως, τα οποία αποτελούν παραδοσιακά μεγάλες οικογένειες, χωρίζονται στα σύνορα. Έτσι, μπορεί ο πατέρας να παραμείνει στην Ελλάδα, ενώ η μάνα με τα παιδιά να βρεθούν μετά από μερικές ημέρες στην Γερμανία, επί παραδείγματι», όπως περιγράφει ο κ. Μαλικούτης.

Για να βοηθήσει αυτά τα άτομα να βρουν τις οικογένειές τους, ο Ερυθρός Σταυρός έχει φτιάξει δύο on-line συστήματα αναζήτησης, ένα με έδρα στην Γενεύη και ένα με έδρα τις Βρυξέλλες. «Με αυτά τα συστήματα, στα οποία είμαστε όλοι συνδεδεμένοι, μπορούμε ανά πάσα στιγμή να βρούμε -με το όνομα- πού βρίσκεται το κάθε μέλος από αυτές τις οικογένειες», λέει ο κ. Μαλικούτης. Εδώ, όμως, παρουσιάζεται ένα μεγάλο πρόβλημα: Τα ονόματα των λαθρομεταναστών. Ο διευθυντής του τομέα εξηγεί: «Όταν ο λιμενικός βρει έναν λαθρομετανάστη δε μπορεί πάντα να καταλάβει το όνομά του, πόσο μάλλον να το γράψει σωστά. Από την άλλη, ορισμένοι λαθρομετανάστες δίνουν, για ευνόητους λόγους, ψεύτικο όνομα». Προσθέτει, δε, ότι η αναζήτηση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη λόγω του ότι ο Ερυθρός Σταυρός σε κάποιες χώρες, όπως π.χ. η Τουρκία, δεν είναι ενταγμένος σε αυτό το on-line σύστημα και έτσι είναι αδύνατον να υπάρξει συνεργασία με τον ελληνικό Ερυθρό Σταυρό.

Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα, από τα κεντρικά της Γενεύης θα αποσταλούν εθελοντές σε κάποιες αραβικές και ασιατικές χώρες προκειμένου να συγκεντρωθούν στοιχεία για τους λαθρομετανάστες, ενώ ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, σύμφωνα με τον κ. Μαλικούτη, σύντομα θα βάλει κάποιους εθελοντές στα νησιά «για να βλέπουν επί τόπου τους ανθρώπους που έρχονται».

Το μεγαλύτερο αρχείο αναζητήσεων στην Ελλάδα
Με τόσα πεδία αναζητήσεων ανοιχτά, ρωτάμε την κ. Κωτσοπρίφτη τι ποσοστό επιτυχίας έχει σήμερα ο ελληνικός τομέας. «Κατά μέσο όρο από τα 1.400 άτομα που ψάχνουμε βρίσκουμε τα 102, τον χρόνο», προσθέτει, ωστόσο, ότι «λιγότερο βρίσκονται τα παιδιά που αναζητούνται», εννοεί μωρά που χάθηκαν σε μαιευτήρια ή αφέθηκαν στα σκαλιά κάποιου κτιρίου. Οι μεγάλοι βρίσκονται πιο εύκολα, αφενός γιατί υπάρχουν περισσότερα στοιχεία για αυτούς και αφετέρου γιατί θέλουν και εκείνοι να βρεθούν. Ο κ. Μαλικούτης τονίζει, βέβαια, ότι ο σκοπός του Τομέα δεν είναι το ποσοστό επιτυχίας, αλλά η έγκυρη συγκέντρωση στοιχείων που μπορεί κάποια στιγμή να χρησιμεύσουν σε μία αναζήτηση. Έχει μόλις έρθει η ώρα του αρχείου.

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του Ερυθρού Σταυρού «ο Τομέας Αναζητήσεων διαθέτει το μεγαλύτερο αρχείο αναζητήσεων στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα παγκοσμίως, με 400.000 ατομικές καρτέλες». Παράλληλα, το αρχείο αυτό περιλαμβάνει και μία πλούσια συλλογή από άλλα στοιχεία. Σε αυτήν είδαμε, μεταξύ άλλων, αμέτρητους φακέλους με πολύ παλιά έγγραφα, φθαρμένα και σχεδόν έτοιμα να διαλυθούν. Και άλλους με αντικείμενα Ελλήνων αιχμαλώτων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα οποία συλλέχθηκαν τότε από τον Ερυθρό Σταυρό και απεστάλησαν στην Ελλάδα προκειμένου να τα αναζητήσει κάποιος συγγενής.

Πολλά από αυτά τα στοιχεία, όπως αυτό της φωτογραφίας, έμειναν στα αζήτητα, αποτελώντας σήμερα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας: ένα μικρό σακουλάκι, με το νούμερο του κρατούμενου και κάποια προσωπικά αντικείμενα, γράμματα συγγενών του λερωμένο, ίσως με σταγόνες αίματος, και στο αρχείο οι καρτέλες με τα ονόματα των ιδιοκτητών αυτών των αντικειμένων, να μένουν ακόμα ανοιχτές. Να παραμένουν ακόμα στα αζήτητα.

Ο Τομέας Αναζητήσεων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στεγάζεται στην 3ης Σεπτεμβρίου 21, Αθήνα. Το τηλέφωνο επικοινωνίας είναι: 210-5242 194.