Διάστημα: 10 εντυπωσιακοί εξωπλανήτες

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Space, the Final Frontier. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από την πρεμιέρα του νέου Star Trek και το ενδιαφέρον για τις άγνωστες και μυστηριώδεις πτυχές του αχανούς διαστήματος έχει αναζωπυρωθεί. Στον Γαλαξία μας "συγκατοικούμε" με 100 δισεκατομμύρια άστρα, με μερικά από αυτά μοιάζουν αρκετά στον δικό μας Ήλιο. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε πολλούς επιστήμονες στο να διατυπώσουν θεωρίες για την ύπαρξη και άλλων πλανητών όπως η Γη στον γαλαξία μας, πιθανότατα με διάφορες μορφές ζωής. Στις 27 Δεκεμβρίου 2006 ένας ρωσικός πύραυλος Soyuz εκτόξευσε από το κοσμοδρόμιο Baikonur τη διαστημοσυσκευή COROT, σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας διαστημικής Οδύσσειας: την προσπάθεια δηλαδή των αστρονόμων να εντοπίσουν εξωπλανήτες, πλανήτες, που βρίσκονται έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ανακάλυψη των πλανητών αυτών περιλαμβάνουν αστρομετρία, ακτινικές ταχύτητες, φασματοσκοπία, φωτομετρία και φαινομένα βαρυτικών μικροφακών.

Ο πρώτος εξωπλανήτης, που βρέθηκε να περιστρέφεται γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον δικό μας Ήλιο ήταν ο 51 Pegasi b και ανακαλύφθηκε το 1995. Πρόκειται για έναν τεράστιο αέριο πλανήτη σε μικροσκοπική τροχιά. Η ανακάλυψη του 51 Pegasi b με μια πρώτη ματιά, ερχόνταν σε αντίθεση με τις απόψεις των επιστημόνων για τον τρόπο σχηματισμού των πλανητικών συστημάτων: δηλαδή μεγάλοι αέριοι πλανήτες σε μεγάλες τροχιές και μικροί βραχώδεις πλανήτες (Γη) σε μικρές τροχιές. Ο πλανήτης, ένας "καυτός" Δίας, συχνά αναφέρεται και ως Βελερεφόντης, από το όνομα του έλληνα ήρωα της μυθολογίας που τιθάσευσε τον φτερωτό Πήγασο. Κινείται σε τροχιά ταχύτητας 136 χλμ. την ώρα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η θερμοκρασία στην επιφάνειά του είναι 1000 βαθμοί Κελσίου.

Epsilon Eridani b
Αναφέρεται συχνά και ως HD 22049 b και βρίσκεται περίπου 10 έτη φωτός μακριά από εμάς στον αστερισμό του Ηριδιανού. Κινείται σε τροχιά γύρω από το άστρο Epsilon Eridani, που είναι λίγο πιο κρύο και μικρότερο από τον Ήλιο. Είναι τόσο κοντινό σε εμάς, που πιθανότατα κάποια στιγμή στο μέλλον να μπορέσουμε να το φωτογραφήσουμε. Αν και κινείται σε μεγάλη απόσταση από το αστέρι του, για να μπορέσει να υπάρξει νερό και ζωή όπως την αντιλαμβανόμαστε, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι υπάρχουν και άλλα άστρα στον αστερισμό του που μπορούν να φιλοξενήσουν εξωγήινες μορφές ζωής. Η μάζα του ισοδυναμεί με 1.5 φορά αυτή του Κρόνου και η τροχιά του παρεκκλίνει κατά 30 μοίρες όπως το παρατηρούμε εμείς.

Planemos
Πρόκειται για ένα παράξενο ζεύγος πλανητών που "θολώνουν" τα όρια μεταξύ των πλανητών και των αστεριών. Αυτοι οι "δίδυμοι" πλανήτες ονομάστηκαν από τους επιστήμονες planemos, όρος που προκύπτει από την ονομασία Planetary Mass Objects. Η ύπαρξη των πλανητών αυτών έχει προκαλέσει αρκετές αναταραχές στην επιστημονική κοινότητα, αφού η παρουσία τους προκαλεί τις καθιερωμένες θεωρίες για το σχηματισμό των πλανητών και των αστεριών. Σφυρηλατούνται από ένα νέφος αερίου, με παρόμοιο τρόπο όπως τα αστέρια, αλλά είναι πάρα πολύ ψυχρά για να είναι αληθινά αστέρια. Αν και έχουν παρόμοιες μάζες με πολλούς από τους γιγαντιαίους πλανήτες που ανακαλύπτουμε πέρα από το ηλιακό μας σύστημα, παρ' όλα αυτά δεν θεωρούνται αληθινοί πλανήτες. Όπως δηλώνουν και οι επιστήμονες: "Αποφεύγουμε να τους ονομάσουμε διπλούς πλανήτες, μιας και δεν διαμορφώθηκαν με τον ίδιο τρόπο όπως οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος". Η απόσταση μεταξύ τους είναι περίπου έξι φορές η απόσταση μεταξύ του Ήλιου και του Πλούτωνα και παρατηρούνται στην περιοχή του Οφιούχου.

SWEEPS-10
Ανακαλυφθηκε τον Οκτώβριο του 2006 και αποτελεί τον πιο γρήγορο γνωστό σε εμάς πλανήτη. Το έτος του διαρκεί ακριβώς 10 ώρες και η θερμοκρασία της επιφάνειας του είναι περίπου 1.650 βαθμοί Κελσίου. Βρίσκεται περίπου 22 χιλιάδες έτη φωτός μακριά από την Γη και είναι από τους πιο "καυτούς" πλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί. Μάλιστα, αν η θερμοκρασία στην επιφάνειά του ήταν λίγο πιο υψηλη, ο πλανήτης δεν θα υπήρχε καν. Η μάζα του ισοδυναμεί με 1.6 φορές αυτήν του Κρόνου.

Upsilon Andromedae b
Ο Upsilon Andromedae b περιφέρεται γύρω από ένα άστρο στον αστερισμό της Ανδρομέδας που απέχει 40 έτη φωτός και είναι ορατό με γυμνό μάτι. Ο εξωπλανήτης είναι ένα αέριος γίγαντας παρόμοιος με το Δία. Απέχει ελάχιστα από το μητρικό του άστρο, έξι φορές λιγότερο από ό,τι ο Ερμής από τον Ήλιο, και ολοκληρώνει μια περιφορά γύρω του σε μόλις 4,6 ημέρες. Σύμφωνα με παρατηρήσεις που έγιναν το 2006 από το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer της NASA, η διαφορά ημέρας-νύχτας στον μακρινό κόσμο του Upsilon Andromeda b φτάνει τους 1.400 βαθμούς Κελσίου. Οι αστρονόμοι συμπέραναν επίσης, πως ο πλανήτης έχει "κλειδώσει" στο άστρο του, δηλαδή έχει πάντα στραμμένη την ίδια πλευρά του προς το άστρο, όπως η Σελήνη προς τη Γη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η μία πλευρά να έχει πάντα θερμοκρασία ηφαιστείου, ενώ η άλλη να παραμένει αιώνια κρύα. Ένας μακρινός κόσμος λάβας και πάγου.

Ο νεαρότερος εξωπλανήτης...
Πρόσφατα οι αστρονόμοι, βρήκαν αποδείξεις για την ύπαρξη ενός πλανήτη που θα μπορούσε να είναι ο νεαρότερος πλανήτης που ανιχνεύθηκε ποτέ. Πρόκειται για έναν κόσμο που περιστρέφεται γύρω από ένα μακρινό αστέρι (το Coku Tau 4, 420 έτη φωτός μακριά) και δεν ξεπερνάει σε ηλικία το ένα εκατομμύριο χρόνια. Αριθμός πολύ μικρός αν συγκριθεί με την ηλικία της Γης που είναι 4.5 δισεκατομμυρίων χρονών! Η ανακάλυψη έγινε από το διαστημικο τηλεσκόπιο Spitzer της NASA. Στον ίδιο πλανήτη εκτιμάται ότι υπάρχουν επίσης πρώτες ύλες που ευνοούν την ζωή, όπως νερό και άλλες προβιοτικές χημικές ουσίες. Αν και ο ίδιος ο πλανήτης δεν είναι ορατός σε εμάς, παρ'όλα αυτά οι αστρονόμοι υποθέτουν την ύπαρξή του από μια τεράστια "τρύπα" στον δίσκο σκόνης που περιβάλλει το άστρο  Coku Tau 4. Η τρύπα αυτή έχει 10 φορές το μέγεθος της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο και πιθανότατα έχει προκληθεί από τον ίδιο τον πλανήτη καθώς περιστρέφεται γύρω από το άστρο.

Ο παλαιότερος εξωπλανήτης...
Πρόκειται για έναν προϊοστορικό κόσμο ηλικίας 12.7 δισεκατομμυρίων χρόνων, που προβλημάτισε αρκετά τους επιστήμονες όσον αφορά το ζήτημα του πως και πότε δημιουργήθηκαν οι πλανήτες. Ο αρχαίος αυτός κόσμος έχει διπλάσια ηλικία από την Γη και τους άλλους γνωστούς μας πλανήτες. Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι τόσο παλιός, όσο και το ίδιο το Σύμπαν! Ο κόσμος αυτός δημιουργήθηκε όταν το Σύμπαν μετρούσε μερικά εκατομμύρια "έτη" ζωής και ξεκίνησε το ταξίδι του γύρω από ένα κανονικό αστέρι σαν τον δικό μας Ήλιο. Τα επόμενα 10 δισεκατομμύρια χρόνια δεν συνέβη κάτι σημαντικό. Ύστερα για ανεξήγητους λόγους, ο πλανήτης έφυγε από την τροχιά του και "αιχμαλωτίστηκε" από την βαρύτητα ενός άλλου άστρου που αργοπέθαινε. Τότε οι αστρονόμοι τον ανακάλυψαν πριν από περίπου μια δεκαετία. Το μέγεθός του είναι ίσο με του Κρόνου, ενώ φαίνεται να έχει και την ίδια ποσότητα αερίων στην επιφάνειά του. Μορφές ζωής όπως τις ξέρουμε μέχρι σήμερα δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε αυτόν.

HD209458b
Γνωστός και ως Όσιρις, περιστρέφεται γύρω από από τον αστέρα HD 209458 στον αστερισμό του Πήγασου, περίπου 150 έτη φωτός από το δικό μας ηλιακό σύστημα. Είναι σε τροχιά πολύ κοντά στο αστέρι του - περίπου δέκα φορές μικρότερη από ό,τι η απόσταση του Ερμή από τον Ήλιο- ενώ ολοκληρώνει μια περιφορά γύρω από το άστρο του σε 3.5 μέρες Γης. Ο HD 209458 b ήταν ένας από τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες που ανακαλύφθηκε και επίσης πρόκειται για τον πρώτο εξωηλιακός που γνωρίζουμε ότι διαθέτει ατμόσφαιρα, αποτελούμενη από ατμούς υδρογόνου, Οξυγόνο και Άνθρακα. Ο εντοπισμός του νερού έγινε με έμμεσο τρόπο, εφαρμόζοντας νέα θεωρητικά μοντέλα στα φασματικά δεδομένα που κατέγραψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ.

HD 189733b
Ο πλανήτης HD 189733 b είναι γνωστός ως ο "καυτός Δίας", καθώς μοιάζει με τον πλανήτη Δία που υπάρχει στο δικό μας ηλιακό σύστημα, αλλά είναι πολύ πιο ζεστός. Ο πλανήτης HD 189733b βρίσκεται 63 έτη φωτός μακριά, στον αστερισμό της Αλεπούς. Ανακαλύφθηκε το 2005, όταν παρατηρήθηκε μείωση της λαμπρότητας του κεντρικού αστέρα κατά 3% καθώς ο πλανήτης διερχόταν μπροστά από αυτόν. Η ύπαρξη νερού  που παρατηρήθηκε στην ατμόσφαιρά του δε σημαίνει και απαραίτητα ότι στον πλανήτη αυτό υπάρχει ζωή. Όπως υποστηρίζουν και οι αστρονόμοι που έκαναν τη σχετική ανακάλυψη, είναι μάλλον απίθανο να υπάρχει ζωή στο συγκεκριμένο πλανήτη εξαιτίας του αφιλόξενου περιβάλλοντος.

Gliese 581 C
Από τους πλανήτες που μοιάζουν περισσότερο με την Γη έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Ο πλανήτης βρίσκεται σε τροχιά γύρω από το εξασθενημένο άστρο Gliese 581, 20.5 έτη φωτός μακριά στον αστερισμό του Ζυγού. Είναι ο πιο μικρός εξωπλανήτης που έχει ποτε παρατηρηθεί και από τους ελάχιστους που πιθανότατα να έχουν νερό στην επιφάνειά τους και άρα κάποια μορφή ζωής. Οι θερμοκρασίες του πλανήτη είναι ήπιες και βρίσκονται μεταξύ 0 και 40 βαθμών Κελσίου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η ακτίνα του είναι 1.5 φορές αυτής της Γης, οπότε ο πλανήτης ή θα είναι βραχώδης ή καλυμμένος με ωκεανούς. Η βαρύτητα στην επιφάνειά του είναι 2.2 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Γης.